Akstur og aldraðir Arna Rún Óskarsdóttir skrifar 13. júní 2019 18:00 Að aka bíl felur í sér frelsi og sjálfstæði að margra mati. Þegar aldurinn færist yfir geta þó verkefni sem áður voru einföld orðið krefjandi og flókin. Heilbrigðir aldraðir eru almennt góðir ökumenn og búa yfir reynslu. Þeir valda þegar á heildina er litið fáum banaslysum. Erlendar rannsóknir sýna þó að miðað við fjölda slysa á hvern ekinn kílómetra valda aldraðir mun fleiri banaslysum og verða sjálfir fyrir alvarlegri áverkum en yngri ökumenn. Ýmsar breytingar verða með hækkandi aldri. Sjón og heyrn daprast, viðbragð verður hægara auk þess sem vöðvastyrkur og samhæfing hreyfinga skerðist. Sjúkdómar eru einnig algengari, t.d. heilabilunarsjúkdómar og samhliða sjúkdómum fylgir oft aukin lyfjanotkun. Við flóknari athafnir eins og akstur verður erfiðara að viðhalda einbeitingu og athygli.Linda Aðalsteinsdóttir iðjuþjálfiSkýrar reglur gilda um veitingu ökuskírteinis og er ökumönnum gert að sanna akstursfærni sína með prófi að loknu námi. Í 48 gr. umferðarlaga, nr. 50/1987, er fjallað um hverjum má veita ökuskírteini og segir þar að viðkomandi skuli sjá og heyra nægilega vel og vera að öðru leyti nægilega hæfur andlega og líkamlega. Í III. viðauka við reglugerð nr. 830/2011 um ökuskírteini er fjallað nánar um lágmarkskröfur um andlega og líkamlega hæfni til að stjórna vélknúnu ökutæki. Í viðaukanum er kveðið á um að umsækjanda skuli gert að fara í læknisskoðun ef í ljós kemur að hæfni er skert af læknisfræðilegum ástæðum. Þar er fjallað nánar um heilbrigðisskilyrði er varða sjón, heyrn, hjarta- og æðasjúkdóma, sykursýki, taugasjúkdóma, flogaveiki, geðtruflanir, nýrnasjúkdóma og áfengisnotkun, notkun ávana- og fíkniefna auk læknislyfja.Ragnheiður Halldórsdóttir lyf- og öldrunarlæknir.Við 70 ára aldur þarf að endurnýja ökuréttindi og umsækjandi sem orðinn er 65 ára eða eldri þarf að framvísa læknisvottorði þegar sótt er um endurnýjun. Vottorðseyðublaðið sem er notað er takmarkað þar sem það gefur ekki nægar upplýsingar um þá andlegu og líkamlegu færni sem nauðsynleg er fyrir akstur. Taka þarf vottorðið til endurskoðunar í samræmi við gildandi reglugerð. Hérlendis er ekki til samræmt verklag við mat á akstursfærni aldraðra. Íslendingar eru eftirbátar Norðurlandaþjóða, Kanada og Bretlands í þessum efnum. Frumvarp til breytinga á umferðarlögum hefur lengi verið í smíðum og var lagt fyrir á Alþingi í vetur. Það var nýverið til umfjöllunar hjá umhverfis- og samgöngunefnd þingsins og því mikilvægt að skapa umræður um framgang þessara mála einmitt nú. Við grun um heilabilunarsjúkdóm og við endurhæfingu eftir heilaskaða getur leikið vafi á akstursfærni. Aðstandendur hafa oft áhyggjur af akstri þessara einstaklinga. Vorið 2017 var stofnað þverfaglegt teymi við Sjúkrahúsið á Akureyri (SAk) í þeim tilgangi að þróa verklag við mat á akstursfærni aldraðra. Í teyminu starfa iðjuþjálfi, sálfræðingur og öldrunarlæknar auk annarra sérfræðinga eftir þörfum. Við þróun verklags var notast við gagnreyndar aðferðir og erlendar rannsóknir. Einnig var horft til verklags í öðrum löndum og fræðsla m.a. sótt til Karolinska sjúkrahússins í Stokkhólmi.Sigrún V. Heimisdóttir sálfræðingur.Teymið hefur aðallega metið akstursfærni einstaklinga með heilabilun og þeirra sem hafa fengið heilaáföll. Flestar tilvísanir berast úr heilsugæslu Heilbrigðisstofnunar Norðurlands og minnismóttöku SAk en hafa einnig borist frá öðrum læknum og lögreglu. Matið felur í sér viðtal og skoðun öldrunarlæknis og eftir atvikum taugasálfræðilegt mat sálfræðings og færnimat hjá iðjuþjálfa. Ef þurfa þykir fer fram verklegt ökumat á vegum úti með iðjuþjálfa og ökukennara sem er í samvinnu við teymið. Teymið tekur ákvörðun um akstursfærni einstaklings með hliðsjón af niðurstöðum prófanna og ákveður hvernig eftirfylgni skuli háttað. Á árinu 2018 komu 46 einstaklingar til mats hjá ökumatsteyminu. Þar af var 25 ráðlagt að hætta akstri. Teymið kynnti drög að verklagi fyrir fagfólki á minnismóttöku á Landakoti og flutti erindi á Læknadögum 2019. Ljóst er af umræðum í kjölfarið að þörf er á frekari þróun samræmds verklags og stefnt að samvinnu við LSH um það. Verklagið hefur einnig verið kynnt fulltrúum Samgöngustofu, Embættis landlæknis og Sýslumannsembættisins á Norðurlandi eystra. Með þessari grein viljum við vekja almenning til umhugsunar um öryggi aldraðra í umferðinni. Margir aldraðir velta fyrir sér hvenær rétt sé að hætta akstri og mikilvægt er að jafnræðis sé gætt við mat á því. Það er til hagsbóta fyrir lækna að geta stuðst við samræmt verklag við slíkt mat. Við teljum styrk í að vinna matið þverfaglega og eftir viðurkenndum aðferðum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee skrifar Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason skrifar Skoðun Um orkuskort, auðlindir og endurvinnslu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar Skoðun Rannsökum og ræðum menntakerfið Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Horfið á möguleikana í samfélagslegri ábyrgð Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Að kjarna orku þjóðar Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann skrifar Skoðun Útboð á Fjarðarheiðargöngum Hildur Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvert á að fara með íslenskt þjóðfélag? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Svikin loforð gagnvart börnum? Hildur Rós Guðbjargardóttir skrifar Skoðun Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir skrifar Skoðun Hvar eru sálfræðingarnir? Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Íslenska er ekki eina málið Lilja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Hvar er grunnskólinn? Kristján Hrafn Guðmundsson skrifar Skoðun Er lýðræðislegt að senda vopn til Úkraínu? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Það á ekki að vera dekur að geta sótt sér sálfræðiþjónustu Ólafía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Um bókun 35, EES samninginn, Evrópusambandið og Bretland Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Húsnæði fyrir fólk, ekki fjárfesta Gísli Rafn Ólafsson skrifar Sjá meira
Að aka bíl felur í sér frelsi og sjálfstæði að margra mati. Þegar aldurinn færist yfir geta þó verkefni sem áður voru einföld orðið krefjandi og flókin. Heilbrigðir aldraðir eru almennt góðir ökumenn og búa yfir reynslu. Þeir valda þegar á heildina er litið fáum banaslysum. Erlendar rannsóknir sýna þó að miðað við fjölda slysa á hvern ekinn kílómetra valda aldraðir mun fleiri banaslysum og verða sjálfir fyrir alvarlegri áverkum en yngri ökumenn. Ýmsar breytingar verða með hækkandi aldri. Sjón og heyrn daprast, viðbragð verður hægara auk þess sem vöðvastyrkur og samhæfing hreyfinga skerðist. Sjúkdómar eru einnig algengari, t.d. heilabilunarsjúkdómar og samhliða sjúkdómum fylgir oft aukin lyfjanotkun. Við flóknari athafnir eins og akstur verður erfiðara að viðhalda einbeitingu og athygli.Linda Aðalsteinsdóttir iðjuþjálfiSkýrar reglur gilda um veitingu ökuskírteinis og er ökumönnum gert að sanna akstursfærni sína með prófi að loknu námi. Í 48 gr. umferðarlaga, nr. 50/1987, er fjallað um hverjum má veita ökuskírteini og segir þar að viðkomandi skuli sjá og heyra nægilega vel og vera að öðru leyti nægilega hæfur andlega og líkamlega. Í III. viðauka við reglugerð nr. 830/2011 um ökuskírteini er fjallað nánar um lágmarkskröfur um andlega og líkamlega hæfni til að stjórna vélknúnu ökutæki. Í viðaukanum er kveðið á um að umsækjanda skuli gert að fara í læknisskoðun ef í ljós kemur að hæfni er skert af læknisfræðilegum ástæðum. Þar er fjallað nánar um heilbrigðisskilyrði er varða sjón, heyrn, hjarta- og æðasjúkdóma, sykursýki, taugasjúkdóma, flogaveiki, geðtruflanir, nýrnasjúkdóma og áfengisnotkun, notkun ávana- og fíkniefna auk læknislyfja.Ragnheiður Halldórsdóttir lyf- og öldrunarlæknir.Við 70 ára aldur þarf að endurnýja ökuréttindi og umsækjandi sem orðinn er 65 ára eða eldri þarf að framvísa læknisvottorði þegar sótt er um endurnýjun. Vottorðseyðublaðið sem er notað er takmarkað þar sem það gefur ekki nægar upplýsingar um þá andlegu og líkamlegu færni sem nauðsynleg er fyrir akstur. Taka þarf vottorðið til endurskoðunar í samræmi við gildandi reglugerð. Hérlendis er ekki til samræmt verklag við mat á akstursfærni aldraðra. Íslendingar eru eftirbátar Norðurlandaþjóða, Kanada og Bretlands í þessum efnum. Frumvarp til breytinga á umferðarlögum hefur lengi verið í smíðum og var lagt fyrir á Alþingi í vetur. Það var nýverið til umfjöllunar hjá umhverfis- og samgöngunefnd þingsins og því mikilvægt að skapa umræður um framgang þessara mála einmitt nú. Við grun um heilabilunarsjúkdóm og við endurhæfingu eftir heilaskaða getur leikið vafi á akstursfærni. Aðstandendur hafa oft áhyggjur af akstri þessara einstaklinga. Vorið 2017 var stofnað þverfaglegt teymi við Sjúkrahúsið á Akureyri (SAk) í þeim tilgangi að þróa verklag við mat á akstursfærni aldraðra. Í teyminu starfa iðjuþjálfi, sálfræðingur og öldrunarlæknar auk annarra sérfræðinga eftir þörfum. Við þróun verklags var notast við gagnreyndar aðferðir og erlendar rannsóknir. Einnig var horft til verklags í öðrum löndum og fræðsla m.a. sótt til Karolinska sjúkrahússins í Stokkhólmi.Sigrún V. Heimisdóttir sálfræðingur.Teymið hefur aðallega metið akstursfærni einstaklinga með heilabilun og þeirra sem hafa fengið heilaáföll. Flestar tilvísanir berast úr heilsugæslu Heilbrigðisstofnunar Norðurlands og minnismóttöku SAk en hafa einnig borist frá öðrum læknum og lögreglu. Matið felur í sér viðtal og skoðun öldrunarlæknis og eftir atvikum taugasálfræðilegt mat sálfræðings og færnimat hjá iðjuþjálfa. Ef þurfa þykir fer fram verklegt ökumat á vegum úti með iðjuþjálfa og ökukennara sem er í samvinnu við teymið. Teymið tekur ákvörðun um akstursfærni einstaklings með hliðsjón af niðurstöðum prófanna og ákveður hvernig eftirfylgni skuli háttað. Á árinu 2018 komu 46 einstaklingar til mats hjá ökumatsteyminu. Þar af var 25 ráðlagt að hætta akstri. Teymið kynnti drög að verklagi fyrir fagfólki á minnismóttöku á Landakoti og flutti erindi á Læknadögum 2019. Ljóst er af umræðum í kjölfarið að þörf er á frekari þróun samræmds verklags og stefnt að samvinnu við LSH um það. Verklagið hefur einnig verið kynnt fulltrúum Samgöngustofu, Embættis landlæknis og Sýslumannsembættisins á Norðurlandi eystra. Með þessari grein viljum við vekja almenning til umhugsunar um öryggi aldraðra í umferðinni. Margir aldraðir velta fyrir sér hvenær rétt sé að hætta akstri og mikilvægt er að jafnræðis sé gætt við mat á því. Það er til hagsbóta fyrir lækna að geta stuðst við samræmt verklag við slíkt mat. Við teljum styrk í að vinna matið þverfaglega og eftir viðurkenndum aðferðum.
Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar
Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar