Aðgát skal höfð – Áfallamiðað skólastarf Guðrún Ebba Ólafsdóttir og Kristín I. Pálsdóttir skrifa 25. október 2020 18:21 Greinarhöfundar leyfa sér að fullyrða að öll heimsbyggðin gangi í gengum áfall þessi misserin vegna COVID-19. Að því leyti til erum við öll í sama bátnum. Hins vegar er um ólíkar þjóðir, menningu og einstaklinga að ræða og því nauðsynlegt að skoða hugsanlegar afleiðingar þessa alheimsáfalls í því ljósi. Ein skilgreining á áföllum er að áfall verði þegar ógnandi atburður yfirtekur eðlilega hæfni einstaklingsins til að takast á við aðstæðurnar. Engar tvær manneskjur upplifa áföll á sama hátt og þar spila inn í þættir eins og aldur, saga um önnur áföll, fjölskyldutengsl, stuðningsnet o.s.frv. Skilgreining á áföllum á milli kynslóða, eða menningarlegu áfalli, er þegar tilfinningaleg eða sálfræðileg áföll flytjast á milli kynslóða og einnig eftir gífurleg hópáföll (Brave Heart, 2005). ACE-rannsóknin (Adverse, Childhood Experience Study) er stærsta lýðheilsurannsókn sem gerð hefur verið í heiminum og á íslensku hefur hún verið kölluð rannsókn á erfiðri reynslu í æsku. ACE-spurningalistinn felur í sér tíu spurningar um áföll og erfiða reynslu á fyrstu 18 æviárunum og niðurstöður sýna að áföllin sem spurt er um geta enn þá haft gríðarlega mikil áhrif á fólk fjörutíu til fimmtíu árum eftir að atburðirnir gerðust. Slík upplifun í æsku setur fólk í aukna áhættu að fá vissa líkamlega sjúkdóma og andleg veikindi seinna á ævinni. Einstaklingur með fjögur eða fleiri ACE-stig það er svarar fjórum eða fleiri spurningum af tíu játandi, er í stóraukinni hættu á að misnota vímuefni.(https://www.rotin.is/ace/). Skólastarf á tímum COVID-19. Starfsfólk á öllum skólastigum á Íslandi hefur unnið þrekvirki í að laga skólastarfið að heimsfaraldrinum. Allir leggjast á eitt í þeirri viðleitni að nemendur í leik- og grunnskólum geti átt eins eðlilega skólagöngu og nokkur kostur er, þó að hún riðlist reglulega vegna tímabundinna sóttkvía í einstökum skólum. Menntamálaráðuneytið hefur gefið út leiðbeiningar til skólanna. Þar kemur fram að leiðarljós grunnskóla á hættustigi vegna COVID-19 sé þríþætt: 1. Réttur allra barna til menntunar. 2. Öryggi og velferð nemenda, kennara og starfsfólks. 3. Samfélagslegt mikilvægi grunnskóla og hlutverk í sóttvörnum. Leiðarljós í leikskóla á hættustigi vegna COVID-19 er á svipuðum nótum miðað við lögbundið hlutverk þeirra og því er fyrsta leiðarljósið eftirfarandi: Réttur allra barna til menntunar og umönnunar. Börnin okkar COVID-19 er þó ekki sú ógn sem helst sem steðjar að börnum á Íslandi heldur ofbeldi. Hér á landi búa fjölmörg börn við heimilisofbeldi eða líkamlegt ofbeldi á heimilum sínum. Samkvæmt tölum frá Rannsókn og greiningu í skýrslu UNICEF á Íslandi STAÐA BARNA Á ÍSLANDI: Ný tölfræði um þróun ofbeldis gegn börnum á Íslandi hefur tæplega 1 af hverjum 5 börnum á Íslandi (16,4%) orðið fyrir líkamlegu og/eða kynferðislegu ofbeldi fyrir 18 ára afmælisdaginn sinn. Þetta eru rúmlega 13.000 börn. Hér er ekki meðtalin vanræksla, andlegt ofbeldi, rafrænt ofbeldi eða einelti, en þá væri talan mun hærri. Auk þess hefur tilkynningum um ofbeldi gegn börnum fjölgað gríðarlega á þessu ári enda hefur ítrekað verið varað við því að afleiðingar af heimsfaraldi sé aukin hætta á heimilisofbeldi. Þessu samfara er fjöldi kvenna í aukinni hættu á að verða fyrir ofbeldi. Áfalla- og kynjamiðuð nálgun Í ljósi ofangreinds er mikilvægt að innleiða áfalla- og kynjamiðaða nálgun á Íslandi. Markmið áfallamiðaðrar nálgunar er að koma í veg fyrir að áföll séu endurvakin og að auka öryggi, val og sjálfstjórn einstaklinga. Kynjuð stefna og framkvæmd miðar að því að tekið sé tillit til líffæra- og lífeðlisfræði og annarra líffræðilegra þátta sem hafa áhrif á einstaklinga. Hún tekur einnig til þess með hvaða hætti félagslegir þættir eins og kynhlutverk- og sambönd, hefðir, kynímynd og stefna er varðar kyn og kyngervi hafa áhrif á þróun vímuefnavanda og meðferð við honum. Aðferðir sem auka jafnrétti og vinna gegn valdamisrétti kynjanna miða að því að rannsaka og breyta neikvæðum staðalímyndum kynjanna. Áfalla- og kynjamiðuð nálgun felur í sér að þau sem veita þjónustu gera sér grein fyrir hinum víðtæku áhrifum áfalla og felur í sér skilning á mögulegum leiðum til bata, ber kennsl á vísbendingar og einkenni áfalla hjá þeim sem nota þjónustuna, fjölskyldum, starfsfólki og öðrum sem koma að þjónustunni og bregðast við með því að samþætta þekkingu á áföllum inn í stefnu, verkferla og framkvæmd. Á þann hátt er markvisst unnið gegn því að endurvekja áföll. (Covington, 2008, Kristín I. Pálsdóttir, 2018.) Áfallamiðað skólastarf Til eru fjölda margar fræðigreinar um áfallamiðað skólastarf (á ensku til dæmis Trauma-Informed Schools/Classrooms, Trauma-Sensitive Schools). Markmið áfallamiðaðs skólastarfs er að koma í veg fyrir að áföll séu endurvakin og að auka öryggi, val og sjálfstjórn nemenda. Það er m.a. gert með því að samþætta þekkingu á áföllum inn í stefnu, verkferla og framkvæmd. Þessi nálgun kemur öllu skólasamfélaginu til góða, nemendum, foreldrum og starfsfólki og felur í sér mikið forvarnarstarf. Áfallamiðað skólastarf miðar að því að skapa heilbrigt umhverfi þar sem börn eru gripin áður þau þróa með sér sálrænan vanda. Eitt af einkennum áfallamiðaðra skóla er að þar ríkir öryggi og gagnsæi og nemendur geta treyst á skýrar samskiptaleiðir og liðveislu í gegnum álagsstundir. Áföll hafa áhrif á námsgetu og hegðun barna og því er mikilvægt að skólarnir búi að verkfærum til að þekkja vandann og faglegri ráðgjöf til að bregðast við. Þannig eru börnin studd og komið í veg fyrir að vandinn vindi upp á sig. Hafa skal í huga að viðbrögð drengja og stúlkna við áföllum geta verið afar ólík auk þess sem taka þarf tillit til annarra kynja en þessara tveggja. Aðgát skal höfð í nærveru (ungrar) sálar Samkvæmt 13. gr. grunnskólalaga eiga nemendur rétt á því að njóta bernsku sinnar í öllu starfi á vegum skólans. Þetta er ótrúlega mikilvægt á öllum tímum en ekki síst á hættutímum vegna COVID-19. Innleiðing áfallamiðaðrar nálgunar í skólastarfi er liður í þessu auk þess sem sú nálgun felur í sér öfluga forvörn. Í Forvarnarnámskrá Evrópuráðsins (European Prevention Curriculum) er greining á því hvað virkar og hvað virkar ekki í forvarnarstarfi í skólum (https://www.emcdda.europa.eu/system/files/publications/11733/20192546_TDMA19001ENN_PDF.pdf). Meðal þess sem nefnt er að virki má nefna gagnvirkar aðferðir, að námskrá sé fylgt og mjög vel skipulögðum kennslustundum sé stýrt af þjálfuðum kennurum. Það sem ekki virkar samkvæmt þessari greiningu eru til dæmis fyrirlestrar, einn stakur viðburður og hræðsluáróður. Lilja Alfreðsdóttir mennta- og menningarmálaráðherra stefnir á allsherjar úttekt á kynfræðslu í grunn- og framhaldsskólum um landið allt, ásamt Sólborgu Guðbrandsdóttur fyrirlesara og Sigríði Dögg Arnardóttur kynfræðingi. Lilja segir í viðtali við Fréttablaðið að allt formið sé nú þegar í aðalnámskránni „en það þurfi að fylla betur upp í það þannig að við séum sátt.“ Greinarhöfundar fagna því að ráðist sé í úttekt á kynfræðslu fyrir nemendur og einnig að ekki verði í framhaldinu farið í átaksverkefni. Greinarhöfundar vilja hvetja Lilju menntamálaráðherra til að grípa tækifærið og innleiða áfalla- og kynjamiðaða nálgun í skólum. Dæmin sanna að ónærgætin og ófyrirsjáanleg fræðsla um kynferðismál er nemendum sem hafa orðið fyrir kynferðisofbeldi gríðarlega erfið og hætta er á að hún endurveki áföll. Gleymum svo ekki að samkvæmt niðurstöðum ACE-rannsóknarinnar eru börn sem verða fyrir áföllum og búa við erfiðleika í æsku í aukinni áhættu á að glíma við ákveðin líkamleg og andleg veikindi seinna á ævinnieins og vímuefnavanda.(https://www.rotin.is/ace/). Höfundar eru í ráði Rótarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun Vertu ekki að plata mig Helgi Brynjarsson Skoðun Ólögmæt sóun skattfjár Markús Ingólfur Eiríksson Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium Skoðun Skoðun Skoðun Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson skrifar Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir skrifar Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Sjá meira
Greinarhöfundar leyfa sér að fullyrða að öll heimsbyggðin gangi í gengum áfall þessi misserin vegna COVID-19. Að því leyti til erum við öll í sama bátnum. Hins vegar er um ólíkar þjóðir, menningu og einstaklinga að ræða og því nauðsynlegt að skoða hugsanlegar afleiðingar þessa alheimsáfalls í því ljósi. Ein skilgreining á áföllum er að áfall verði þegar ógnandi atburður yfirtekur eðlilega hæfni einstaklingsins til að takast á við aðstæðurnar. Engar tvær manneskjur upplifa áföll á sama hátt og þar spila inn í þættir eins og aldur, saga um önnur áföll, fjölskyldutengsl, stuðningsnet o.s.frv. Skilgreining á áföllum á milli kynslóða, eða menningarlegu áfalli, er þegar tilfinningaleg eða sálfræðileg áföll flytjast á milli kynslóða og einnig eftir gífurleg hópáföll (Brave Heart, 2005). ACE-rannsóknin (Adverse, Childhood Experience Study) er stærsta lýðheilsurannsókn sem gerð hefur verið í heiminum og á íslensku hefur hún verið kölluð rannsókn á erfiðri reynslu í æsku. ACE-spurningalistinn felur í sér tíu spurningar um áföll og erfiða reynslu á fyrstu 18 æviárunum og niðurstöður sýna að áföllin sem spurt er um geta enn þá haft gríðarlega mikil áhrif á fólk fjörutíu til fimmtíu árum eftir að atburðirnir gerðust. Slík upplifun í æsku setur fólk í aukna áhættu að fá vissa líkamlega sjúkdóma og andleg veikindi seinna á ævinni. Einstaklingur með fjögur eða fleiri ACE-stig það er svarar fjórum eða fleiri spurningum af tíu játandi, er í stóraukinni hættu á að misnota vímuefni.(https://www.rotin.is/ace/). Skólastarf á tímum COVID-19. Starfsfólk á öllum skólastigum á Íslandi hefur unnið þrekvirki í að laga skólastarfið að heimsfaraldrinum. Allir leggjast á eitt í þeirri viðleitni að nemendur í leik- og grunnskólum geti átt eins eðlilega skólagöngu og nokkur kostur er, þó að hún riðlist reglulega vegna tímabundinna sóttkvía í einstökum skólum. Menntamálaráðuneytið hefur gefið út leiðbeiningar til skólanna. Þar kemur fram að leiðarljós grunnskóla á hættustigi vegna COVID-19 sé þríþætt: 1. Réttur allra barna til menntunar. 2. Öryggi og velferð nemenda, kennara og starfsfólks. 3. Samfélagslegt mikilvægi grunnskóla og hlutverk í sóttvörnum. Leiðarljós í leikskóla á hættustigi vegna COVID-19 er á svipuðum nótum miðað við lögbundið hlutverk þeirra og því er fyrsta leiðarljósið eftirfarandi: Réttur allra barna til menntunar og umönnunar. Börnin okkar COVID-19 er þó ekki sú ógn sem helst sem steðjar að börnum á Íslandi heldur ofbeldi. Hér á landi búa fjölmörg börn við heimilisofbeldi eða líkamlegt ofbeldi á heimilum sínum. Samkvæmt tölum frá Rannsókn og greiningu í skýrslu UNICEF á Íslandi STAÐA BARNA Á ÍSLANDI: Ný tölfræði um þróun ofbeldis gegn börnum á Íslandi hefur tæplega 1 af hverjum 5 börnum á Íslandi (16,4%) orðið fyrir líkamlegu og/eða kynferðislegu ofbeldi fyrir 18 ára afmælisdaginn sinn. Þetta eru rúmlega 13.000 börn. Hér er ekki meðtalin vanræksla, andlegt ofbeldi, rafrænt ofbeldi eða einelti, en þá væri talan mun hærri. Auk þess hefur tilkynningum um ofbeldi gegn börnum fjölgað gríðarlega á þessu ári enda hefur ítrekað verið varað við því að afleiðingar af heimsfaraldi sé aukin hætta á heimilisofbeldi. Þessu samfara er fjöldi kvenna í aukinni hættu á að verða fyrir ofbeldi. Áfalla- og kynjamiðuð nálgun Í ljósi ofangreinds er mikilvægt að innleiða áfalla- og kynjamiðaða nálgun á Íslandi. Markmið áfallamiðaðrar nálgunar er að koma í veg fyrir að áföll séu endurvakin og að auka öryggi, val og sjálfstjórn einstaklinga. Kynjuð stefna og framkvæmd miðar að því að tekið sé tillit til líffæra- og lífeðlisfræði og annarra líffræðilegra þátta sem hafa áhrif á einstaklinga. Hún tekur einnig til þess með hvaða hætti félagslegir þættir eins og kynhlutverk- og sambönd, hefðir, kynímynd og stefna er varðar kyn og kyngervi hafa áhrif á þróun vímuefnavanda og meðferð við honum. Aðferðir sem auka jafnrétti og vinna gegn valdamisrétti kynjanna miða að því að rannsaka og breyta neikvæðum staðalímyndum kynjanna. Áfalla- og kynjamiðuð nálgun felur í sér að þau sem veita þjónustu gera sér grein fyrir hinum víðtæku áhrifum áfalla og felur í sér skilning á mögulegum leiðum til bata, ber kennsl á vísbendingar og einkenni áfalla hjá þeim sem nota þjónustuna, fjölskyldum, starfsfólki og öðrum sem koma að þjónustunni og bregðast við með því að samþætta þekkingu á áföllum inn í stefnu, verkferla og framkvæmd. Á þann hátt er markvisst unnið gegn því að endurvekja áföll. (Covington, 2008, Kristín I. Pálsdóttir, 2018.) Áfallamiðað skólastarf Til eru fjölda margar fræðigreinar um áfallamiðað skólastarf (á ensku til dæmis Trauma-Informed Schools/Classrooms, Trauma-Sensitive Schools). Markmið áfallamiðaðs skólastarfs er að koma í veg fyrir að áföll séu endurvakin og að auka öryggi, val og sjálfstjórn nemenda. Það er m.a. gert með því að samþætta þekkingu á áföllum inn í stefnu, verkferla og framkvæmd. Þessi nálgun kemur öllu skólasamfélaginu til góða, nemendum, foreldrum og starfsfólki og felur í sér mikið forvarnarstarf. Áfallamiðað skólastarf miðar að því að skapa heilbrigt umhverfi þar sem börn eru gripin áður þau þróa með sér sálrænan vanda. Eitt af einkennum áfallamiðaðra skóla er að þar ríkir öryggi og gagnsæi og nemendur geta treyst á skýrar samskiptaleiðir og liðveislu í gegnum álagsstundir. Áföll hafa áhrif á námsgetu og hegðun barna og því er mikilvægt að skólarnir búi að verkfærum til að þekkja vandann og faglegri ráðgjöf til að bregðast við. Þannig eru börnin studd og komið í veg fyrir að vandinn vindi upp á sig. Hafa skal í huga að viðbrögð drengja og stúlkna við áföllum geta verið afar ólík auk þess sem taka þarf tillit til annarra kynja en þessara tveggja. Aðgát skal höfð í nærveru (ungrar) sálar Samkvæmt 13. gr. grunnskólalaga eiga nemendur rétt á því að njóta bernsku sinnar í öllu starfi á vegum skólans. Þetta er ótrúlega mikilvægt á öllum tímum en ekki síst á hættutímum vegna COVID-19. Innleiðing áfallamiðaðrar nálgunar í skólastarfi er liður í þessu auk þess sem sú nálgun felur í sér öfluga forvörn. Í Forvarnarnámskrá Evrópuráðsins (European Prevention Curriculum) er greining á því hvað virkar og hvað virkar ekki í forvarnarstarfi í skólum (https://www.emcdda.europa.eu/system/files/publications/11733/20192546_TDMA19001ENN_PDF.pdf). Meðal þess sem nefnt er að virki má nefna gagnvirkar aðferðir, að námskrá sé fylgt og mjög vel skipulögðum kennslustundum sé stýrt af þjálfuðum kennurum. Það sem ekki virkar samkvæmt þessari greiningu eru til dæmis fyrirlestrar, einn stakur viðburður og hræðsluáróður. Lilja Alfreðsdóttir mennta- og menningarmálaráðherra stefnir á allsherjar úttekt á kynfræðslu í grunn- og framhaldsskólum um landið allt, ásamt Sólborgu Guðbrandsdóttur fyrirlesara og Sigríði Dögg Arnardóttur kynfræðingi. Lilja segir í viðtali við Fréttablaðið að allt formið sé nú þegar í aðalnámskránni „en það þurfi að fylla betur upp í það þannig að við séum sátt.“ Greinarhöfundar fagna því að ráðist sé í úttekt á kynfræðslu fyrir nemendur og einnig að ekki verði í framhaldinu farið í átaksverkefni. Greinarhöfundar vilja hvetja Lilju menntamálaráðherra til að grípa tækifærið og innleiða áfalla- og kynjamiðaða nálgun í skólum. Dæmin sanna að ónærgætin og ófyrirsjáanleg fræðsla um kynferðismál er nemendum sem hafa orðið fyrir kynferðisofbeldi gríðarlega erfið og hætta er á að hún endurveki áföll. Gleymum svo ekki að samkvæmt niðurstöðum ACE-rannsóknarinnar eru börn sem verða fyrir áföllum og búa við erfiðleika í æsku í aukinni áhættu á að glíma við ákveðin líkamleg og andleg veikindi seinna á ævinnieins og vímuefnavanda.(https://www.rotin.is/ace/). Höfundar eru í ráði Rótarinnar.
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun
Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun