Biden sigraði, hvað svo?

Joe Biden mun verða 46. forseti Bandaríkjanna eftir að hafa borið sigur úr býtum í forsetakosningum þar í landi samkvæmt mati helstu fjölmiða á úrslitum kosninganna. Biden hefur unnið sigur í ríkjum sem tryggja honum fleiri en þá 270 kjörmenn sem þarf til þess að sigra í kosningunum. En hvað gerist næst?

Það er spurning sem breski fjölmiðillinn BBC reynir að svara í ítarlegri yfirferð um það hvað gerist á næstu dögum, vikum og mánuðum í Bandaríkjunum eftir að úrslit kosninganna liggja fyrir.

Það er nefnilega ekki svo að þó að Biden hafi verið lýstur sigurvegari taki hann við lyklavöldunum í Hvíta húsinu á morgun.

 Það er ýmislegt sem þarf að gerast áður en það gerist. Ferlið sem fer af stað þegar niðurstöður forsetakosninganna gera það að verkum að skipta þarf um forseta gengur alla jafna smurt fyrir sig, þó alls ekki sé víst að sú verði rauninn nú, sökum ósannreyndra fullyrðinga Donald Trump, sitjandi forseta, um að maðkur hafi verið í mysunni, demókrötum í vil við talningu atkvæða.

Hvenær liggja endanleg úrslit fyrir?

Það er óvíst og fer eftir því hversu vel gengur að telja öll atkvæði. Ástæðan fyrir því að búið er að lýsa yfir sigri Biden er sú að helstu fjölmiðlar Bandaríkjanna hafa greint stöðuna á óyggjandi hátt að ómögulegt sé fyrir Trump að komast upp fyrir Biden. Endanleg og nákvæm úrslit liggja hins vegar ekki fyrir fyrr en að hvert ríki hefur yfirfarið kosninguna í hverju ríki fyrir sig. Að því loknu gefa þau út staðfestingu á því hver endanleg niðurstaða er.

Mismunnandi er eftir ríkjum hvenær fresturinn rennur til þess að gefa út umrædda yfirlýsingu. Sex ríki gefa sér viku til þess að fara yfir úrslitin. 26 ríki auk Washington DC gefa sér frest til 10. til 30. nóvember. Fjórtán ríki gefa sér frest fram í desember og fjögur ríki eru ekki með neina sérstaka dagsetningu.

Nánar má fræðast um þetta ferli hér.

Hvenær verður Biden forseti?

Bandaríska stjórnarskráin kveður á um að kjörtímabil forseta eftir forsetakosningar hefjist á hádegi þann 20. janúar. Þann dag verður Biden og varaforsetaefni hans, Kamala Harris, svarin í embætti, í Washington D.C. höfuðborg Bandaríkjanna.

Hvaða ferli fer af stað nú?

Þegar úrslit kosninganna liggja fyrir og ljóst er að skipta þarf um forseta fer ákveðið umbreytingarferli (e. transition) af stað sem nær alveg þangað til 20. janúar þegar forseti og varaforseti eru svarnir í embætti.

Biden mun mynda sérstakt teymi sem mun undirbúa valdaskiptin. Er þetta gert til þess að tryggja það að nýr forseti þurfi ekki að eyða dýrmætum tíma eftir að kjörtímabilið hefst í að skipa ríkisstjórn, helstu ráðgjafa, ræða forgangsmál og svo framvegis.

Meðlimir í þessu teymi flykkjast inn í ríkisstofnanir til þess að kynnast starfsemi þeirra. Þeir safna upplýsingum fyrir það starfsfólk forsetans sem kemur nýtt inn til þess að það geti haft sem bestar upplýsingar þegar kjörtímabilið byrjar.

Framboð Bidens hefur eytt mörgum mánuðum í að undirbúa vinnu þessa teymis ef svo færi að hann myndi sigra í kosningunum, líkt og nú er raunin. Til að mynda er teymið þegar komið með vefsíðu.

En hvað með þessar kærur sem Trump hefur verið að tala um?

Donald Trump og liðsmenn hans virðast ekki ætla að gefast upp þegjandi og hljóðalaust. Trump hefur til að mynda neitað að viðurkenna ósigur líkt og hefð er fyrir þegar ljóst er að hinn frambjóðandinn muni sigra. Hefur Trump gefið út að Biden hafi ranglega lýst yfir sigri, ekki sé búið að staðfesta sigur hans auk þess sem að hann boðaði frekari lögsóknir af hálfu framboðs hans til þess að knýja fram úrslit sem yrðu í hag hins sitjandi forseta.

Talið er að þar horfi framboðið til póstatkvæða sem eigi að hafa borist of seint, en Trump hefur kvartað mjög undan því hversu hratt atkvæði Biden í vil hrúguðust inn í vikunni og eyddu forskoti sem Trump hafði í helstu lykilríkjum. Margoft var bent á það fyrir kosningar að þetta myndi gerast, þar sem demókratar væru líklegri til þess að kjósa með pósti. Þau atkvæði eru oftar en ekki talinn á eftir atkvæðunum sem greitt eru á kjördegi. 

Talið er ólíklegt að lögsóknir Trump muni gera eitthvað til þess að ógilda atkvæði í því magni sem hann þarf til þess að ná forskoti aftur í lykilríkjunum. Þannig telur Silja Bára Ómarsdóttir, prófessor í stjórnmálafræði, að það sé ólíklegt að kærurnar muni hafa teljandi áhrif á niðurstöðurnar.

Hvað gerist ef Trump viðurkennir ekki ósigur?

Það er löng hefð fyrir því að sá sem tapi í forsetakosningunum hringi í þann sem sigrar til þess að viðurkenna ósigur og óska viðkomandi til hamingju. Það er hluti af því að skapa lögmæti um valdaskiptin.

Það er hins vegar ekkert sem segir að sá sem tapi þurfi að hringja þetta símtal eða halda einhvers konar tapræðu. Svo lengi sem yfirvöld staðfesta úrslit kosninganna í hverju ríki fyrir sig á löglegan hátt og að niðurstaðan verði óbreytt, mun Biden taka við sem forseti 20. janúar, hvort sem Trump viðurkennir ósigur eða ekki.

Margir hafa dáðst að því hvernig John McCain, frambjóðandi repúblikana í forsetakosningunum í 2008, viðurkenndi ósigur eftir baráttu við Barack Obama.

Trump ber þó lagalega skyldu til þess að samþykkja að heimila teymi Bidens að undirbúa þau nauðsynlegu skref sem þarf að taka til þess að valdaskiptin geti átt sér stað. Í frétt BBC segir að embættismenn Trumps segi að það hafi hann þegar gert.

Hvaða hlutverki gegnir Kamala Harris í valdaskiptunum?

Kamala mun velja sér framkvæmdastjóra (e. chief of staff) sem er hennar nánasti aðstoðarmaður og ráðgjafi. Kamala mun verða með skrifstofu í Hvíta húsinu og mun líklega nýta tímann fram að embættistökunni til þess að afla sér nánari upplýsinga um starfið og allt sem það felur í sér svo dæmi séu tekin.

Hefð er fyrir því að varaforsetinn og maki hans búi í Number One Observatory Circle, í um tíu mínútna fjarlægð frá Hvíta húsinu. Þar mun Kamala búa ásamt eiginmanni sínum, lögfræðingnum Doug Emhoff. Hann á tvær dætur frá fyrra hjónabandi, þær Cole og Ella, sem sagðar eru kalla Kamölu, Momala, eða Mömmölu, ef við reynum að íslenska það.

Hún mun brjóta blað í sögu Bandaríkjanna þegar hún tekur við embætti varaforseta, enda mun hún verða fyrsta konan til þess að gegna því embætti.