Lestur er ævilöng iðja Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar 25. nóvember 2020 17:21 „Lestur er ævilöng iðja,” var yfirskrift kynningar á Læsissáttmála Heimilis og skóla sem vinna hófst við fyrir fimm árum og gefinn var út árið 2016. Fimm ár eru liðin frá því undirritaður var Þjóðarsáttmáli um læsi með það að markmiði að öll börn gætu við lok grunnskóla lesið sér til gagns. Fulltrúar sveitarfélaga landsins ásamt mennta- og menningarmálaráðherra og fulltrúum Heimilis og skóla undirrituðu sáttmálann. Markmið hans var og er að efla læsi barna og auka þannig möguleika þeirra til virkrar þátttöku í samfélaginu. Ærið verkefni og langhlaup en ekki sprettur. Með undirritun sáttmálans staðfestu aðilar hans sameiginlegan skilning á mikilvægi læsis til virkrar þátttöku í samfélaginu þannig að hver og einn geti nýtt hæfileika sína samfélaginu öllu til velferðar. Metnaðarfull markmið Ljóst var frá byrjun að markmiðin voru metnaðarfull og að það tæki tíma að ná þeim. Einnig búum við í ört breytilegu samfélagi þar sem tækninýjungar hafa umbylt lífi okkar á ýmsa vegu og nýjasta áskorunin er heimsfaraldur sem hefur óhjákvæmilega áhrif á nám og menntun barna. Hins vegar er brýnt að vekja foreldra og aðra uppalendur til vitundar um mikilvægi þess að börnin þeirra nái góðum tökum á lestri og séu læs á umhverfi sitt. Lestur er grundvallarfærni sem nauðsynlegt er að ná tökum á til að geta tileinkað sér aðra hluti. Hlutverk Menntamálastofnunar var að útbúa skimunarpróf fyrir skóla, aðstoða kennara við að greina niðurstöður mælinga, veita sveitarfélögum stuðning og ráðgjöf við að ná markmiðum sínum, reka virka upplýsingagátt varðandi læsi og kennslu og að standa fyrir ráðstefnum um læsi. Heimili og skóli – landssamtök foreldra vildu leggja áherslu á að styðja við foreldra þegar kemur að lestrarnámi barna og auka samstarf heimila og skóla um læsi nemenda. Við bjuggum því til Læsissáttmálann í góðu samstarfi við teymi sérfræðinga í lestri og læsi en settur var saman rýnihópur fagfólks við gerð sáttmálans. Í honum eru sex gagnleg ráð sem styðja við lestur barna. Læsissáttmáli Heimilis og skóla Með innleiðingu Læsissáttmála var ætlunin að höfða til samtakamáttar og samábyrgðar foreldra. Sáttmálanum svipar til Foreldrasáttmála Heimilis og skóla sem notið hefur mikilla vinsælda í gegnum árin og er eins konar rammi um uppeldisleg gildi og heilbrigð mörk í því samhengi. Læsissáttmálinn inniheldur sex atriði um lestur og læsi sem rædd eru á fundi bekkjarforeldra með umsjónarkennara. Á fundinum er efni sáttmálans rætt og ítarefni dreift til foreldra þar sem farið er nánar í hvert atriði sáttmálans. Þegar umræður hafa farið fram og foreldrar borið saman bækur sínar um hvað þeim finnst mikilvægt í þessu samhengi og jafnvel lært af hver öðrum er sáttmálinn undirritaður og hengdur upp, yfirleitt í skólastofu barnanna. Þannig eru umræðurnar rammaðar inn á táknrænan hátt og sýnilegar nemendum. Sáttmálanum er þannig ætlað að vera liður í að efla læsi barna á Íslandi og einnig að styrkja samstarf heimila og skóla í landinu. Læsissáttmálinn hefur verið notaður á þann hátt sem lagt var upp með en einnig sem efni í fræðslu og foreldraviðtölum og hefur hann nýst bæði á leik- og grunnskólastigi þó svo upphaflega hafi hann verið hugsaður fyrir fyrstu bekki grunnskóla. Hægt er að skoða sáttmálann á vefsíðu Heimilis og skóla, heimiliogskoli.is. Hvað hefur áunnist? Áhersla og vitund um mikilvægi lesturs og læsis hafa aukist síðastliðin ár og foreldrar virðast almennt meðvitaðri um að fylgja heimalestri eftir og að þeir hafi hlutverki að gegna í þessu samhengi, til dæmis við að vekja áhuga á lestri og við þjálfun. Foreldrar gegna nefnilega lykilhlutverki hvað varðar þjálfun í lestri. Því meiri þjálfun því betri árangur. Einnig hefur verið unnið að því að leiðrétta misskilning til dæmis um lestur fjöltyngdra barna þar sem foreldrum er meðal annars gerð grein fyrir að mikilvægt sé að lesa á sínu móðurmáli og halda áfram að tala, lesa og skrifa á móðurmálinu á sama tíma og færni í íslensku er efld. Sveitarfélögin hafa sett sér markvissa læsisstefnu í samræmi við ákvæði í aðalnámskrá leik- og grunnskóla og ákveðin hafa verið lágmarksviðmið um lestrarhraða.Menntamálastofnun hefur veitt sveitarfélögum stuðning og ráðgjöf við að ná markmiðum sínum og læsisráðgjafar hafa stutt skóla í sínu umbótaferli og meðal annars útvegað skólum viðeigandi skimunarpróf og aðstoð við að greina niðurstöður mælinga og ákveða aðgerðir í kjölfarið. Í samfélaginu hefur auk þess borið á metnaðarfullum verkefnum og vakningu í kringum lestur og má þar nefna Lestrarátak Ævars vísindamanns, Bókabrölt í Breiðholti, framlag Móðurmáls – samtaka um tvítyngi, ýmiss konar hvatningarátök hjá bókasöfnum og skólum og svo einnig eldri verkefni eins og stóru og litlu upplestrarkeppnina sem hafa í áraraðir stuðlað að áhuga barna á bókmenntum, upplestri og lestrarfærni. Greina má því skýr samfélagsleg áhrif þess að stjórnvöld og skólasamfélagið allt hafa sett lestur í öndvegi. En hvað segir tölfræðin? Samkvæmt lesfimiprófi Menntamálastofnunar sem lagt var fyrir nemendur í öllum bekkjum grunnskóla í lok árs 2018 jókst lesfimi skólabarna marktækt milli ára. Vísbendingar voru því um að aðgerðir til að auka lestrarfærni og áhuga barna væru að skila árangri. Niðurstöður úr PISA 2018 sýndu hins vegar að íslenskir nemendur væru enn undir væntingum í lesskilningi og læsi á náttúruvísindi en þeir bættu sig hins vegar í læsi á stærðfræði. Aðeins sex lönd innan OECD voru með færri stig en Ísland þegar kemur að lesskilningi. Lesskilningur íslenskra ungmenna var mun minni en ungmenna á Norðurlöndunum og íslenskir drengir hafa dregist aftur úr. Hlutfall nemenda sem ekki náðu grunnhæfni í lesskilningi fór úr 22 prósentum í 26 prósent milli kannana. Hjá drengjum jókst þetta hlutfall úr 29 prósentum í 34 prósent. Samtals voru 18,7% prósent stúlkna og 34,4% drengja undir hæfniþrepi 2 í PISA 2018 og teljast því ekki búa yfir grunnhæfni í lesskilningi. Ekki sá árangur sem vonir stóðu til að yrði. Hins vegar ber að halda því til haga að Þjóðarsáttmáli um læsi kom til framkvæmda á árinu 2016 og þeir nemendur sem tóku þátt í PISA 2018 voru að koma á unglingastig á þeim tíma. Því er vandasamt að meta árangur aðgerða Þjóðarsáttmálans með tilliti til niðurstaðna PISA frá árinu 2018. Auk þess er lífið ekki bara tölfræði. Flókið samspil Ýmislegt hefur verið gert frá því PISA var lagt fyrir 9. bekkinga árið 2018 og því standa vonir til að árangur verði betri í næstu mælingu. Börnum á Íslandi virðist almennt líða vel í íslenskum skólum sem er ekki síst mikilvægt þegar kreppir að en árangur skiptir einnig máli, vellíðan og árangur þurfa að fara saman. Einnig er vert að minna á að miklar samfélagsbreytingar hafa átt sér stað frá því sá árgangur sem tók PISA könnunina árið 2018 fæddist og enn er samfélagið að breytast hratt. Mögulega tekur lengri tíma að sjá árangur af þeim aðgerðum sem ráðist var í fyrir fimm árum. Munið, þetta er langhlaup! Ljóst er þó að ekki tekst að efla læsi barna nema með samhentum aðgerðum allra hlutaðeigandi. Menntayfirvöld, kennarar, foreldrar, atvinnulífið og samfélagið allt þarf hér að leggja sitt af mörkum og í bígerð eru ýmsar breytingar í því samhengi, sumar jafnvel komnar til framkvæmda. Við megum því ekki láta deigan síga og auk þess að leitast við að bæta okkur þurfum við líka að vera dugleg við að nýta þær bjargir sem til eru. Við gerum þetta saman eins og flest allt sem gott er. Það þarf ekki bara þorp heldur heilt samfélag til að ala upp barn. Höfundur er framkvæmdastjóri Heimilis og skóla. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hrefna Sigurjónsdóttir Börn og uppeldi Íslenska á tækniöld Mest lesið Halldór 29.03.2025 Halldór Fækkum kennurum um 90% Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Uppsagnarbréf til góða fólksins Daníel Freyr Jónsson Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tannhjól í mulningsvél? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Fækkum kennurum um 90% Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Uppsagnarbréf til góða fólksins Daníel Freyr Jónsson skrifar Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar Skoðun Vilji til að rjúfa kyrrstöðu í húsnæðiskreppunni Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson skrifar Skoðun Veit sem sagt Grímur betur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig talar maður við tölvur og hafa vélar rökhugsun? Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Verkin sem ríkisstjórnin verður dæmd af Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn gegn fjölskyldusameiningum? Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lýðræðið deyr í myrkrinu Heiðar Örn Sigurfinnsson skrifar Skoðun Færni til framtíðar Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ofbeldi Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lestu Gaza Móheiður Hlíf Geirlaugsdóttir skrifar Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar Skoðun 10 ár og bull í lokin Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Opið bréf til atvinnuvegaráðherra: 48 daga, nei takk Gísli Gunnar Marteinsson skrifar Skoðun Á nú að opinbera það að ég veit í rauninni ekki neitt? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Sjá meira
„Lestur er ævilöng iðja,” var yfirskrift kynningar á Læsissáttmála Heimilis og skóla sem vinna hófst við fyrir fimm árum og gefinn var út árið 2016. Fimm ár eru liðin frá því undirritaður var Þjóðarsáttmáli um læsi með það að markmiði að öll börn gætu við lok grunnskóla lesið sér til gagns. Fulltrúar sveitarfélaga landsins ásamt mennta- og menningarmálaráðherra og fulltrúum Heimilis og skóla undirrituðu sáttmálann. Markmið hans var og er að efla læsi barna og auka þannig möguleika þeirra til virkrar þátttöku í samfélaginu. Ærið verkefni og langhlaup en ekki sprettur. Með undirritun sáttmálans staðfestu aðilar hans sameiginlegan skilning á mikilvægi læsis til virkrar þátttöku í samfélaginu þannig að hver og einn geti nýtt hæfileika sína samfélaginu öllu til velferðar. Metnaðarfull markmið Ljóst var frá byrjun að markmiðin voru metnaðarfull og að það tæki tíma að ná þeim. Einnig búum við í ört breytilegu samfélagi þar sem tækninýjungar hafa umbylt lífi okkar á ýmsa vegu og nýjasta áskorunin er heimsfaraldur sem hefur óhjákvæmilega áhrif á nám og menntun barna. Hins vegar er brýnt að vekja foreldra og aðra uppalendur til vitundar um mikilvægi þess að börnin þeirra nái góðum tökum á lestri og séu læs á umhverfi sitt. Lestur er grundvallarfærni sem nauðsynlegt er að ná tökum á til að geta tileinkað sér aðra hluti. Hlutverk Menntamálastofnunar var að útbúa skimunarpróf fyrir skóla, aðstoða kennara við að greina niðurstöður mælinga, veita sveitarfélögum stuðning og ráðgjöf við að ná markmiðum sínum, reka virka upplýsingagátt varðandi læsi og kennslu og að standa fyrir ráðstefnum um læsi. Heimili og skóli – landssamtök foreldra vildu leggja áherslu á að styðja við foreldra þegar kemur að lestrarnámi barna og auka samstarf heimila og skóla um læsi nemenda. Við bjuggum því til Læsissáttmálann í góðu samstarfi við teymi sérfræðinga í lestri og læsi en settur var saman rýnihópur fagfólks við gerð sáttmálans. Í honum eru sex gagnleg ráð sem styðja við lestur barna. Læsissáttmáli Heimilis og skóla Með innleiðingu Læsissáttmála var ætlunin að höfða til samtakamáttar og samábyrgðar foreldra. Sáttmálanum svipar til Foreldrasáttmála Heimilis og skóla sem notið hefur mikilla vinsælda í gegnum árin og er eins konar rammi um uppeldisleg gildi og heilbrigð mörk í því samhengi. Læsissáttmálinn inniheldur sex atriði um lestur og læsi sem rædd eru á fundi bekkjarforeldra með umsjónarkennara. Á fundinum er efni sáttmálans rætt og ítarefni dreift til foreldra þar sem farið er nánar í hvert atriði sáttmálans. Þegar umræður hafa farið fram og foreldrar borið saman bækur sínar um hvað þeim finnst mikilvægt í þessu samhengi og jafnvel lært af hver öðrum er sáttmálinn undirritaður og hengdur upp, yfirleitt í skólastofu barnanna. Þannig eru umræðurnar rammaðar inn á táknrænan hátt og sýnilegar nemendum. Sáttmálanum er þannig ætlað að vera liður í að efla læsi barna á Íslandi og einnig að styrkja samstarf heimila og skóla í landinu. Læsissáttmálinn hefur verið notaður á þann hátt sem lagt var upp með en einnig sem efni í fræðslu og foreldraviðtölum og hefur hann nýst bæði á leik- og grunnskólastigi þó svo upphaflega hafi hann verið hugsaður fyrir fyrstu bekki grunnskóla. Hægt er að skoða sáttmálann á vefsíðu Heimilis og skóla, heimiliogskoli.is. Hvað hefur áunnist? Áhersla og vitund um mikilvægi lesturs og læsis hafa aukist síðastliðin ár og foreldrar virðast almennt meðvitaðri um að fylgja heimalestri eftir og að þeir hafi hlutverki að gegna í þessu samhengi, til dæmis við að vekja áhuga á lestri og við þjálfun. Foreldrar gegna nefnilega lykilhlutverki hvað varðar þjálfun í lestri. Því meiri þjálfun því betri árangur. Einnig hefur verið unnið að því að leiðrétta misskilning til dæmis um lestur fjöltyngdra barna þar sem foreldrum er meðal annars gerð grein fyrir að mikilvægt sé að lesa á sínu móðurmáli og halda áfram að tala, lesa og skrifa á móðurmálinu á sama tíma og færni í íslensku er efld. Sveitarfélögin hafa sett sér markvissa læsisstefnu í samræmi við ákvæði í aðalnámskrá leik- og grunnskóla og ákveðin hafa verið lágmarksviðmið um lestrarhraða.Menntamálastofnun hefur veitt sveitarfélögum stuðning og ráðgjöf við að ná markmiðum sínum og læsisráðgjafar hafa stutt skóla í sínu umbótaferli og meðal annars útvegað skólum viðeigandi skimunarpróf og aðstoð við að greina niðurstöður mælinga og ákveða aðgerðir í kjölfarið. Í samfélaginu hefur auk þess borið á metnaðarfullum verkefnum og vakningu í kringum lestur og má þar nefna Lestrarátak Ævars vísindamanns, Bókabrölt í Breiðholti, framlag Móðurmáls – samtaka um tvítyngi, ýmiss konar hvatningarátök hjá bókasöfnum og skólum og svo einnig eldri verkefni eins og stóru og litlu upplestrarkeppnina sem hafa í áraraðir stuðlað að áhuga barna á bókmenntum, upplestri og lestrarfærni. Greina má því skýr samfélagsleg áhrif þess að stjórnvöld og skólasamfélagið allt hafa sett lestur í öndvegi. En hvað segir tölfræðin? Samkvæmt lesfimiprófi Menntamálastofnunar sem lagt var fyrir nemendur í öllum bekkjum grunnskóla í lok árs 2018 jókst lesfimi skólabarna marktækt milli ára. Vísbendingar voru því um að aðgerðir til að auka lestrarfærni og áhuga barna væru að skila árangri. Niðurstöður úr PISA 2018 sýndu hins vegar að íslenskir nemendur væru enn undir væntingum í lesskilningi og læsi á náttúruvísindi en þeir bættu sig hins vegar í læsi á stærðfræði. Aðeins sex lönd innan OECD voru með færri stig en Ísland þegar kemur að lesskilningi. Lesskilningur íslenskra ungmenna var mun minni en ungmenna á Norðurlöndunum og íslenskir drengir hafa dregist aftur úr. Hlutfall nemenda sem ekki náðu grunnhæfni í lesskilningi fór úr 22 prósentum í 26 prósent milli kannana. Hjá drengjum jókst þetta hlutfall úr 29 prósentum í 34 prósent. Samtals voru 18,7% prósent stúlkna og 34,4% drengja undir hæfniþrepi 2 í PISA 2018 og teljast því ekki búa yfir grunnhæfni í lesskilningi. Ekki sá árangur sem vonir stóðu til að yrði. Hins vegar ber að halda því til haga að Þjóðarsáttmáli um læsi kom til framkvæmda á árinu 2016 og þeir nemendur sem tóku þátt í PISA 2018 voru að koma á unglingastig á þeim tíma. Því er vandasamt að meta árangur aðgerða Þjóðarsáttmálans með tilliti til niðurstaðna PISA frá árinu 2018. Auk þess er lífið ekki bara tölfræði. Flókið samspil Ýmislegt hefur verið gert frá því PISA var lagt fyrir 9. bekkinga árið 2018 og því standa vonir til að árangur verði betri í næstu mælingu. Börnum á Íslandi virðist almennt líða vel í íslenskum skólum sem er ekki síst mikilvægt þegar kreppir að en árangur skiptir einnig máli, vellíðan og árangur þurfa að fara saman. Einnig er vert að minna á að miklar samfélagsbreytingar hafa átt sér stað frá því sá árgangur sem tók PISA könnunina árið 2018 fæddist og enn er samfélagið að breytast hratt. Mögulega tekur lengri tíma að sjá árangur af þeim aðgerðum sem ráðist var í fyrir fimm árum. Munið, þetta er langhlaup! Ljóst er þó að ekki tekst að efla læsi barna nema með samhentum aðgerðum allra hlutaðeigandi. Menntayfirvöld, kennarar, foreldrar, atvinnulífið og samfélagið allt þarf hér að leggja sitt af mörkum og í bígerð eru ýmsar breytingar í því samhengi, sumar jafnvel komnar til framkvæmda. Við megum því ekki láta deigan síga og auk þess að leitast við að bæta okkur þurfum við líka að vera dugleg við að nýta þær bjargir sem til eru. Við gerum þetta saman eins og flest allt sem gott er. Það þarf ekki bara þorp heldur heilt samfélag til að ala upp barn. Höfundur er framkvæmdastjóri Heimilis og skóla.
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun
Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar
Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar
Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar
Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun