Til hvers er forsetinn? Sigurður Hjartarson skrifar 26. janúar 2021 17:01 Á öldum byltinga, þegar konungsvald í Evrópu féll hvert á eftir öðru varð það fljótt ljóst fyrir konungssinnum alls staðar, að tími einvaldsins var búinn og ef ætti að halda í einhverja konungsstjórn yrði að reyna að hitta þá byltingarsinna einhvers staðar í miðjunni og koma fyrir nýju stjórnarskipulagi, þar sem völd konungs væru skert og hlutverk hans í ríkinu endurhugsuð. Urðu þá til þessi svo kölluðu stjórnarskrárbundin konungsveldi, þar sem framkvæmdavald ríkisins var fyrst og fremst í höndum þingsins. Þá komu til mikilvægar spurningar eins og hvaða hlutverki gegnir konungur í þessu nýja stjórnarskipulagi? Ef konungur átti að vera áfram með völd þurfti hann að þjóna einhverjum tilgangi. Af hverju þarf kóng? Lengi vel voru þessar spurningar rökræddar, áður en svör náðust og menn voru sammála. Fyrir rest var komist að þeirri niðurstöðu að hlutverk konungs væri að hann þjónaði best sínu starfi sem nokkurskonar faðir þjóðarinnar. Hlutlaus úrskurðaraðili sem öll þjóðin gat reitt sig á. Litið var svo á að ekki væri hægt að spilla konungi þar sem hann sat á sínum stóli til dauðadags og allt sem þótti í hag lands og þjóðar hlyti því einnig að vera í hag hans. Konungur var tákn stöðugleika sem var gefið allskonar völd til þess að refsa þinginu ef það færi gegn hag lands og þjóðar. Fyrstu Stjórnarskrár Íslands voru í raun skrifaðar með þetta undirstöðuatriði í huga. Íslenska Alþingið sæi um alla daglegu stjórn landsins og ráðherra Íslands, seinna forsætisráðherra sat sem æðsti fulltrúi þingsins, en danakonungur hélt þeim völdum sem leyfðu honum stíga inn í ef honum þætti svo þurfa. Þegar Íslendingar fengu síðan sjálfstæði árið 1944 þurfti að skrifa nýja stjórnarskrá sem gerði ekki ráð fyrir konungsstjórn. Ísland var búið að vera fullvalda ríki í 26 ár og óþarfi þótti að gjörbreyta íslensku ríkisstjórninni eftir sjálfstæði. Alþingið starfaði því áfram af mestu leiti óbreytt, helstu breytingar í stjórnarskránni má segja að hafi verið í myndun forsætisstóls. Allar helstu skyldur og völd sem áður höfðu verið í höndum konungs voru nú gefnar Forseta Íslands. En það vekur upp nokkrar spurningar. Hvert er hlutverk forsetans? Hvaða tilgangi þjónar Forseti Íslands í nútíma lýðræði? Er hann gripur fortíðar, gefið völd sem konungur átti aldrei að hafa til þess að byrja með, sem þjóna engu öðru hlutverki en til þess að stríða gegn því sem annars er frjálst lýðræðislegt ferli? Eða þjónar hann mikilvægum parti í að halda heilsu og stöðugleika íslenska ríkisins? Til hvers er Forseti Íslands? Flestir vita hvaða hlutverki Forseti Íslands gegnir í utanríkismálum en í stuttu máli þá er hann þjóðhöfðingi Íslands og gegnir mikilvægu landkynningarhlutverki þar sem hann er fulltrúi þjóðar í opinberum og óopinberum erindum um heim allan. Hittir m.a. þjóðhöfðingja og myndar og mótar leiðir í myndun alþjóðatengsla. En það sem er áhugavert við Forsetann eru völd hans innanlands. Forseti hefur synjunarvald fyrir allar ákvarðanir Alþingis. Hann getur kallað fram þjóðaratkvæðisgreiðslur, hann getur lagt niður ríkisstjórnina og skipað í utanþingsstjórn og þegar þingkostningar eru yfirstaðnar þá er það hans hlutverk að skipa ráðherra í ríkisstjórn. Þegar fram liðu aldir fóru skoðanir fólks á konungsvaldi að breytast. Í dag er það nokkur sameiginlegur skilningur í þeim fáu konungsríkjum sem eftir eru að hvorki konungur né drottning eigi að skipta sér af stjórnmálum yfir höfuð. Flest öll völdin sem þau tæknilega hafa, eiga ekki að vera notuð undir neinum kringumstæðum. Hér á Íslandi hafa skoðanir okkar á forsetavaldi einnig líkt og með konungsvaldið farið hægt og sígandi sömu leið. Í dag er ekki ætlast til þess að forseti skipti sér of mikið af stjórnarmyndun heldur leyfi þinginu að ráða för. Synjunarvald hans er eitthvað sem á að nota sem minnst og oftast er ætlast til þess að forseti sé helst ekki að nota völd sín sem honum eru þó gefin samkvæmt stjórnarskrá okkar. Að mínu mati er þetta ekki réttur hugsunarháttur. Ég tel það vera í hag þjóðarinnar að vera með forseta sem er óragur við að nota öll þau völd sem standa honum til boða því Forseti Íslands er kosinn beint af íslensku þjóðinni í þeim tilgangi til þess að starfa sem fulltrúi hennar gegn þinginu. Þó svo að það sé erfitt að gera sér grein fyrir því hvort að þeir sem skrifuðu stjórnarskrána á sínum tíma hafi áttað sig á því eða ekki. En með því að gefa forseta öll völd konungs erfði hann það hlutverk sem upprunalega var ætlað konungi. Forseti Íslands sinnir föðurhlutverki þjóðarinnar. Honum er ekki ætlað að taka reglulegan þátt í stjórnarhlutverki þingsins heldur á hann að horfa yfir það í fjarska. Honum var gefið tól til þess að stoppa þingið þegar það tekur ákvarðanir gegn vilja eða hag þjóðarinnar. Forseta er ekki ætlað að hafa sterkar stjórnmálaskoðanir, heldur líkt og konungur á hann að vera hlutlaus úrskurðaraðili, og með beinum kosningum óháðum stjórnmálaflokkum og þingi er hann bundinn engum öðrum en þjóðinni sjálfri. Forseti í eðli sínu er einfaldlega ekki vinur þingsins, heldur þvert á móti. Forseti Íslands er hamar þjóðarinnar gegn þinginu. Forseti sem er vinsæll meðal þingmanna er að öllum líkindum forseti sem er ekki að sinna sínu starfi eins og honum er ætlað. Sannleikur sem fyrrverandi Forseti Hr. Ólafur Ragnar Grímsson skildi vel. Enda hikaði hann ekki við það að nota völd sýn þegar þörf þótti á. Hvort sem það var í Fjölmiðlafrumvarpinu árið 2004 eða í Icesave deilunni á sínum tíma. Ef Forseti Íslands sinnir sínu starfi eins og honum er ætlað að gera, þá er íslenska stjórnkerfið virkilega gott kerfi, sem skiptir ríkisvaldi á þann hátt að ríkisstjórnin ætti í rauninni aldrei að geta unnið gegn hag þjóðarinnar. Forseti Íslands hefur ekkert vald til þess að koma inn breytingum beint, en það sem hann hefur eru tól til þess að stöðva breytingar þingsins sem meirihluti þjóðar er ekki samþykkur. Því á það ekki að skipta neinu máli hversu lengi forseti situr á sínum stóli svo lengi sem það er hægt að reiða á hann til þess að taka upp hanskann fyrir þjóðinni þegar þörf er á. En auðvitað á þjóðin ekki að hika við það að losa sig við hann í næstu kosningum ef hann gerir það ekki. Það er því mín skoðun að þegar áberandi meirihluti þjóðarinnar stendur í andstöðu gegn sölu Íslandsbanka, aðild að orkupökkum eða þegar ákveðinn „Grenjandi minnihluti“ lætur í sér heyra, þá hefur Forseti Íslands lýðræðislega skildu gagnvart þjóðinni til þess að stíga inn fyrir hennar hönd. Sá forseti sem ekki gerir sig líklegan til þess að standa upp fyrir þeirri þjóð sem starf hans reiðir á, hefur litla ástæðu til þess að sitja áfram sem kjörinn fulltrúi þjóðarinnar og það er lýðræðisleg skylda þjóðarinnar að losa sig við hann. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Forseti Íslands Mest lesið Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Sjá meira
Á öldum byltinga, þegar konungsvald í Evrópu féll hvert á eftir öðru varð það fljótt ljóst fyrir konungssinnum alls staðar, að tími einvaldsins var búinn og ef ætti að halda í einhverja konungsstjórn yrði að reyna að hitta þá byltingarsinna einhvers staðar í miðjunni og koma fyrir nýju stjórnarskipulagi, þar sem völd konungs væru skert og hlutverk hans í ríkinu endurhugsuð. Urðu þá til þessi svo kölluðu stjórnarskrárbundin konungsveldi, þar sem framkvæmdavald ríkisins var fyrst og fremst í höndum þingsins. Þá komu til mikilvægar spurningar eins og hvaða hlutverki gegnir konungur í þessu nýja stjórnarskipulagi? Ef konungur átti að vera áfram með völd þurfti hann að þjóna einhverjum tilgangi. Af hverju þarf kóng? Lengi vel voru þessar spurningar rökræddar, áður en svör náðust og menn voru sammála. Fyrir rest var komist að þeirri niðurstöðu að hlutverk konungs væri að hann þjónaði best sínu starfi sem nokkurskonar faðir þjóðarinnar. Hlutlaus úrskurðaraðili sem öll þjóðin gat reitt sig á. Litið var svo á að ekki væri hægt að spilla konungi þar sem hann sat á sínum stóli til dauðadags og allt sem þótti í hag lands og þjóðar hlyti því einnig að vera í hag hans. Konungur var tákn stöðugleika sem var gefið allskonar völd til þess að refsa þinginu ef það færi gegn hag lands og þjóðar. Fyrstu Stjórnarskrár Íslands voru í raun skrifaðar með þetta undirstöðuatriði í huga. Íslenska Alþingið sæi um alla daglegu stjórn landsins og ráðherra Íslands, seinna forsætisráðherra sat sem æðsti fulltrúi þingsins, en danakonungur hélt þeim völdum sem leyfðu honum stíga inn í ef honum þætti svo þurfa. Þegar Íslendingar fengu síðan sjálfstæði árið 1944 þurfti að skrifa nýja stjórnarskrá sem gerði ekki ráð fyrir konungsstjórn. Ísland var búið að vera fullvalda ríki í 26 ár og óþarfi þótti að gjörbreyta íslensku ríkisstjórninni eftir sjálfstæði. Alþingið starfaði því áfram af mestu leiti óbreytt, helstu breytingar í stjórnarskránni má segja að hafi verið í myndun forsætisstóls. Allar helstu skyldur og völd sem áður höfðu verið í höndum konungs voru nú gefnar Forseta Íslands. En það vekur upp nokkrar spurningar. Hvert er hlutverk forsetans? Hvaða tilgangi þjónar Forseti Íslands í nútíma lýðræði? Er hann gripur fortíðar, gefið völd sem konungur átti aldrei að hafa til þess að byrja með, sem þjóna engu öðru hlutverki en til þess að stríða gegn því sem annars er frjálst lýðræðislegt ferli? Eða þjónar hann mikilvægum parti í að halda heilsu og stöðugleika íslenska ríkisins? Til hvers er Forseti Íslands? Flestir vita hvaða hlutverki Forseti Íslands gegnir í utanríkismálum en í stuttu máli þá er hann þjóðhöfðingi Íslands og gegnir mikilvægu landkynningarhlutverki þar sem hann er fulltrúi þjóðar í opinberum og óopinberum erindum um heim allan. Hittir m.a. þjóðhöfðingja og myndar og mótar leiðir í myndun alþjóðatengsla. En það sem er áhugavert við Forsetann eru völd hans innanlands. Forseti hefur synjunarvald fyrir allar ákvarðanir Alþingis. Hann getur kallað fram þjóðaratkvæðisgreiðslur, hann getur lagt niður ríkisstjórnina og skipað í utanþingsstjórn og þegar þingkostningar eru yfirstaðnar þá er það hans hlutverk að skipa ráðherra í ríkisstjórn. Þegar fram liðu aldir fóru skoðanir fólks á konungsvaldi að breytast. Í dag er það nokkur sameiginlegur skilningur í þeim fáu konungsríkjum sem eftir eru að hvorki konungur né drottning eigi að skipta sér af stjórnmálum yfir höfuð. Flest öll völdin sem þau tæknilega hafa, eiga ekki að vera notuð undir neinum kringumstæðum. Hér á Íslandi hafa skoðanir okkar á forsetavaldi einnig líkt og með konungsvaldið farið hægt og sígandi sömu leið. Í dag er ekki ætlast til þess að forseti skipti sér of mikið af stjórnarmyndun heldur leyfi þinginu að ráða för. Synjunarvald hans er eitthvað sem á að nota sem minnst og oftast er ætlast til þess að forseti sé helst ekki að nota völd sín sem honum eru þó gefin samkvæmt stjórnarskrá okkar. Að mínu mati er þetta ekki réttur hugsunarháttur. Ég tel það vera í hag þjóðarinnar að vera með forseta sem er óragur við að nota öll þau völd sem standa honum til boða því Forseti Íslands er kosinn beint af íslensku þjóðinni í þeim tilgangi til þess að starfa sem fulltrúi hennar gegn þinginu. Þó svo að það sé erfitt að gera sér grein fyrir því hvort að þeir sem skrifuðu stjórnarskrána á sínum tíma hafi áttað sig á því eða ekki. En með því að gefa forseta öll völd konungs erfði hann það hlutverk sem upprunalega var ætlað konungi. Forseti Íslands sinnir föðurhlutverki þjóðarinnar. Honum er ekki ætlað að taka reglulegan þátt í stjórnarhlutverki þingsins heldur á hann að horfa yfir það í fjarska. Honum var gefið tól til þess að stoppa þingið þegar það tekur ákvarðanir gegn vilja eða hag þjóðarinnar. Forseta er ekki ætlað að hafa sterkar stjórnmálaskoðanir, heldur líkt og konungur á hann að vera hlutlaus úrskurðaraðili, og með beinum kosningum óháðum stjórnmálaflokkum og þingi er hann bundinn engum öðrum en þjóðinni sjálfri. Forseti í eðli sínu er einfaldlega ekki vinur þingsins, heldur þvert á móti. Forseti Íslands er hamar þjóðarinnar gegn þinginu. Forseti sem er vinsæll meðal þingmanna er að öllum líkindum forseti sem er ekki að sinna sínu starfi eins og honum er ætlað. Sannleikur sem fyrrverandi Forseti Hr. Ólafur Ragnar Grímsson skildi vel. Enda hikaði hann ekki við það að nota völd sýn þegar þörf þótti á. Hvort sem það var í Fjölmiðlafrumvarpinu árið 2004 eða í Icesave deilunni á sínum tíma. Ef Forseti Íslands sinnir sínu starfi eins og honum er ætlað að gera, þá er íslenska stjórnkerfið virkilega gott kerfi, sem skiptir ríkisvaldi á þann hátt að ríkisstjórnin ætti í rauninni aldrei að geta unnið gegn hag þjóðarinnar. Forseti Íslands hefur ekkert vald til þess að koma inn breytingum beint, en það sem hann hefur eru tól til þess að stöðva breytingar þingsins sem meirihluti þjóðar er ekki samþykkur. Því á það ekki að skipta neinu máli hversu lengi forseti situr á sínum stóli svo lengi sem það er hægt að reiða á hann til þess að taka upp hanskann fyrir þjóðinni þegar þörf er á. En auðvitað á þjóðin ekki að hika við það að losa sig við hann í næstu kosningum ef hann gerir það ekki. Það er því mín skoðun að þegar áberandi meirihluti þjóðarinnar stendur í andstöðu gegn sölu Íslandsbanka, aðild að orkupökkum eða þegar ákveðinn „Grenjandi minnihluti“ lætur í sér heyra, þá hefur Forseti Íslands lýðræðislega skildu gagnvart þjóðinni til þess að stíga inn fyrir hennar hönd. Sá forseti sem ekki gerir sig líklegan til þess að standa upp fyrir þeirri þjóð sem starf hans reiðir á, hefur litla ástæðu til þess að sitja áfram sem kjörinn fulltrúi þjóðarinnar og það er lýðræðisleg skylda þjóðarinnar að losa sig við hann.
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun