Skoðun

Þarftu að spara orkuna? Hér eru nokkur ráð frá iðjuþjálfum

Aðalheiður Pálsdóttir, Jóhanna Elíasdóttir og Þóra Leósdóttir skrifa

Það er vel þekkt að fólk, sem hefur fengið alvarlegar veirusýkingar getur þurft að glíma við einkenni af ýmsu tagi í vikur og jafnvel mánuði í kjölfarið. Vísbendingar eru um að 10-20% þeirra sem hafa greinst með COVID-19 sjúkdóminn búi við langvinn eftirköst þrátt fyrir að hafa ekki veikst alvarlega. Þetta geta verið fjölbreytt einkenni eins og hósti, hiti, verkir víðs vegar um líkamann, þreyta og vitræn truflun oft kölluð heilaþoka. Talið er að veiran valdi bólguferlum vegna sterkra viðbragða í varnarkerfum líkamans og að þessar bólgur hafi langvinn áhrif.

Mikil þreyta og orkuleysi gerir það að verkum að fólk á erfitt með að sinna daglegri iðju eins og að baða sig, fara á salerni, klæða sig, útbúa mat og borða, hvað þá að sinna húsverkum eða kaupa inn. Minnsta hreyfing, eða bara það að komast um heima hjá sér getur hæglega verið viðkomandi ofviða. Þegar orkan er í lágmarki er mikilvægt er að spyrja sig nokkurra grundvallarspurninga:

·Hvað þarf ég að gera?

·Hvað langar mig að gera, hvað er mikilvægt fyrir mig?

·Hvað getur beðið?

·Hver getur aðstoðað mig?

Iðjuþjálfar starfa með fólki, á öllum aldri sem býr við skerta færni og þátttöku vegna heilsubrests, skorts á tækifærum eða annarra hindrana í aðstæðum sínum. Þeir hafa sérþekkingu á samspili iðju, einstaklings og umhverfis og veita skjólstæðingum þjálfun og ráðgjöf með það að markmiði að efla færni þeirra og sjálfstæði. Mikilvægt er að þau sem kljást við langvinn eftirköst vegna COVID-19 fái nauðsynlega endurhæfingu, þar með talið iðjuþjálfun til að bataferlið gangi vel. Einnig er brýnt að þjónusta iðjuþjálfa sé aðgengileg á næstu heilsugæslustöð eða hjá velferðarþjónustu sveitarfélaga.

Margt er hægt að gera til að styðja við batann eftir veikindi af völdum COVID-19, til dæmis að breyta um aðferðir og aðlaga umhverfið heima við. Iðjuþjálfar á Landakoti hafa þýtt og staðfært leiðbeiningar frá breska iðjuþjálfafélaginu og gefa hér nokkur dæmi um það hvernig hægt er að spara orku og draga úr áreynslu við dagleg verk og athafnir. Leiðbeiningarnar „Leiðir til að spara líkamsorkuna“ má nálgast í heild sinni á heimasíðu Landspítala, www.landspitali.is.

Taktu þér tíma

Að tempra hraðann við framkvæmd verka og athafna gerir það auðveldara að ljúka þeim. Betra er að hætta um leið og þreytan gerir vart við sig í stað þess að keyra sig alveg út, því þá tekur líka lengri tíma að jafna sig. Best er að fara mátulega geyst og hvíla sig á milli.

Ráðleggingar:

• brjóttu athafnir niður í smærri þrep og dreifðu þeim yfir daginn

• gerðu ráð fyrir hvíld inn á milli, það er lykillinn að því að hlaða orkuna

• skipuleggðu 30-40 mínútna hvíld milli athafna

• sestu niður og hvíldu þig þar sem það er mögulegt

Skipuleggðu þig

Mikilvægt er að skipuleggja sig vel. Ef mæði eða þreyta sækir að er gott að dreifa athöfnum yfir daginn í stað þess að gera allt í einu. Hægt er að fara í bað eða sturtu að kvöldi til því þá er ekki jafn mikið fram undan eins og í byrjun dags. Einnig má til dæmis forðast að þvo þvott og kaupa inn sama daginn.

Ráðleggingar:

• hafðu við höndina allt sem þarf áður en byrjað er á verki

• notaðu hjálpartæki og leitaðu í því sambandi til fagfólks eins og iðjuþjálfa

• fáðu aðstoð fjölskyldu og vina

Forgangsraðaðu

Sumar daglegar athafnir eru minna nauðsynlegar en aðrar. Gott er að vega það og meta:

Hvað þarf ég að gera í dag eða hvað langar mig að gera? Hvað get ég látið bíða? Hvað get ég beðið einhvern annan um að gera fyrir mig?

Ráðleggingar:

• ekki halda niðri andanum meðan þú glímir er við eitthvað sem tekur á

• forðastu sem mest að toga, lyfta, beygja, teygja og snúa

• reyndu að ýta eða renna hlutum í stað þess að lyfta þeim

• beygðu þig í hnjám frekar en mjöðmum þegar þú þarft að ná í hluti

Nokkur dæmi um verk og athafnir

Að baða sig: Sparaðu orkuna með því að fá aðstoð við bað eða sturtu. Í byrjun bataferlisins er gott að fara ekki í bað eða sturtu daglega heldur þvo sér frekar við vaskinn. Forðastu að hafa vatnið of heitt og tryggðu góða loftræstingu. Taktu þér tíma og hvíldu þig inn á milli. Betra er að sitja en standa við að baða sig, þurrka og klæða. Gott er að nýta sturtustól eða baðbretti, handföng á vegg geta bætt öryggi og auðveldað verkið. Notaðu áhöld með löngu skafti. Gott er að fara í léttan baðslopp úr mjúku efni, þá er minni þörf á að þurrka líkamann með handklæði.

Að snyrta sig: Gott er að sitja á stöðugum stól eða kolli þegar þú þværð þér, burstar tennur eða greiðir hárið. Hafðu við höndina allt snyrtidót sem á að nota og hafðu spegilinn í augnhæð hvort sem þú situr eða stendur. Þurrsjampó getur verið heppilegra en venjulegt. Notaðu rafmagnstæki svo sem rafmagnstannbursta eða rafmagnsrakvél ef þess er nokkur kostur.

Að klæða sig: Áætlaðu nægan tíma og sittu á stól við að fara í föt, sokka og skó. Klæddu þig fyrst að neðan og síðan að ofan. Hvíldu þig á milli og andaðu jafnt allan tímann. Mikilvægt er að hafa fötin innan seilingar og forðast beygjur og teygjur. Hægt er að nota hjálpartæki eins og griptöng, sokkaífæru og langt skóhorn. Forðastu fatnað sem þarf að fara yfir höfuð. Heppilegra er að nota föt sem eru opin að framan, víð og úr mjúku efni. Hægt er að endurraða í fataskápnum þannig að auðvelt sé að finna fötin eða fá aðstoð við það.

Að elda mat: Taktu þér góðan tíma og dreifðu matargerðinni yfir daginn. Til dæmis er hægt að undirbúa að morgni, elda í hádeginu og hita upp um kvöldið. Reyndu að sitja við matseldina og taktu þér hvíld inn á milli. Mundu að hafa allt innan seilingar. Gott er að elda stóra skammta og frysta hluta til að eiga síðar. Einnig er skynsamlegt að velja rétti sem ekki krefjast flókins undirbúnings og tíma. Þegar þrekið er lítið þá getur verið gott að kaupa tilbúna rétti eða fá aðstoð við eldamennskuna.

Þóra Leósdóttir er formaður Iðjuþjálfafélags Íslands. Aðalheiður Pálsdóttir og Jóhanna Elíasdóttir eru iðjuþjálfar á Landakoti




Skoðun

Sjá meira


×