Ærumeiðingar ekki teknar alvarlega Eva Hauksdóttir skrifar 28. mars 2021 15:31 Þann 19. mars sl. felldi Landsréttur tvo dóma í ærumeiðingamálum sem sprottin eru af fréttaflutningi af Hlíðamálinu, sem svo hefur verið kallað. Nánar tiltekið voru tveir menn, sem grunaðir voru um nauðgun, sakaðir um skipulagða kynferðisglæpi á opinberum vettvangi án þess að nokkuð lægi fyrir um sekt þeirra. Fullyrðingar fjölmiðla um sérútbúna nauðgunaraðstöðu reyndust úr lausu lofti gripnar en vöktu að vonum óhug og voru til þess fallnar að hvetja til ærumeiðandi ummæla. Niðurstaða Landsréttar í þeim málum sem hér um ræðir var sú að fréttaflutningur hefði þó ekki gefið tilefni til að slá því föstu að mennirnir væru sekir og skyldu ummæli þar að lútandi teljast ólögmæt meingjörð. Á þeirri forsendu voru ummælin lýst dauð og ómerk, auk þess að vera bótaskyld. Sú niðurstaða er í samræmi við dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu og kemur ekki á óvart. Furðu vekur hinsvegar að Landsréttur skuli hafa lækkað þær smánarlegu miskabætur sem þolendum meiðyrðanna voru dæmdar í héraði. Í báðum tilvikum dæmdi Landsréttur hinar brotlegu til að greiða hvorum stefnanda um sig miskabætur að fjárhæð 100.000 kr. Eitt hundrað þúsund króna miskabætur fyrir laskað mannorð? Eru dómarar að hæðast að þeim sem misgert var við og þeim takmörkunum sem tjáningarfrelsinu eru sett með lögum? Skilaboð Landsréttar með nýföllnum dómum eru á þessa leið: Nei, það er ekki löglegt að halda þvi fram að menn séu sekir um glæpi sem þeir hafa ekki verið sakfelldir fyrir – en kommon strákar, ekki vera að sóa tíma ykkar í að eltast við fólk sem hefur ekki gert ykkur neitt alvarlegra en að reyna að telja fólki trú um að þið séuð glæpamenn. Ekki gera ykkur vonir um að dómstólar taki rétt ykkar til æruverndar alvarlega. Þetta eru bara meiðyrði, ekki brot sem varða alvöru mannréttindi. Þessi skilaboð gefa ranga hugmynd um inntak laga og alvarleika málsins. Rétturinn til æruverndar fellur undir friðhelgi einkalífs sem kveðið er á um í 71. grein stjórnarskrárinnar og 8. grein Mannréttindasáttmála Evrópu. Sá réttur hefur sama vægi og önnur mannréttindi og fjárhæð miskabóta ætti að vera í samræmi við það. Íslensk dómaframkvæmd ber þess þó ekki merki að dómarar hafi minnsta skilning á því hverskonar tjón það er sem miskabótum vegna meiðyrða er ætlað að bæta. Algengt er að í ærumeiðingamálum séu ákveðnar miskabætur upp á 200.000 kr. og virðist þá litlu máli skipta hversu grófar aðdróttanirnar voru eða hvort um var að ræða eitt tilvik eða endurteknar árásir. Í dómunum frá 19. mars réttlætir Landsréttur smánarbætur með því að stefnendum hafi þegar verið dæmdar miskabætur vegna rangra og villandi staðhæfinga í fjölmiðlum. Samkvæmt því ættu þeir sem slást í hóp þeirra sem þegar hafa framið líkamsárás að sleppa nokkuð vel; nokkur spörk í skrokk þess sem þegar liggur í blóði sínu í götunni getur varla talist miski sem orð er á hafandi eða hvað? Hvað með hópnauðgun – fá hinir síðustu sem svívirða fórnarlambið afslátt út á það að forsprakkarnir hafi þegar verið dæmdir til að greiða brotaþola miskabætur? Gerendur í ærumeiðingamálum sleppa almennt vel en í þetta sinn enn betur en venjulega. Reyndar þurfa þær að greiða málskostnað þolenda sinna en eiga þó kost á að sækja um styrk úr „málfrelsissjóði“ þeim sem stofnaður var í kjölfar þess að dómar yfir þeim féllu í héraði. (Þess má geta að ósk um upplýsingar um styrkumsóknir og úthlutanir úr „málfrelsissjóði“ hefur verið synjað.) Miskabætur sem virðast fremur ætlaðar til háðungar en að rétta hlut þess sem misgert er við eru til þess fallnar að letja þolendur ærumeiðinga og eineltis til að leita réttar síns. Þegar við bætist að gerendurnir geta sótt um fjárhagsaðstoð úr sérstökum sjóði sem hefur þann augljósa tilgang hvetja til ásakana um kynferðisbrot af hálfu fólks sem ekkert getur vitað um málið, þá eru varnaðaráhrif hlægilega vægra dóma sáralítil. Þar sem dómstólar hafa tekið þá stefnu að afnema rétt til æruverndar með smánarbótum er ekki annað til ráða en að Alþingi kveði á um lágmarksbætur í lögum. Höfundur er lögfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eva Hauksdóttir Tjáningarfrelsi Mest lesið ‘Vók’ er djók Alexandra Briem Skoðun Opið bréf til Friðriks Þórs Steven Meyers,Guðrún Elsa Bragadóttir,Ása Helga Hjörleifsdóttir,Brúsi Ólason,Erlendur Sveinsson,Heather Millard Skoðun Þjóðarmorðið í blokkinni Bjarni Þór Sigurbjörnsson Skoðun Skjólveggur af körlum og ungum mönnum Ólafur Elínarson Skoðun Eru græn svæði í útrýmingarhættu í Reykjavík? Sigrún Ásta Einarsdóttir Skoðun Breiðholtið er frábært! Gerum betur í umfjöllun og orðræðu Kristín Dögg Kristinsdóttir Skoðun Ég hataði rafíþróttir! Þorvaldur Daníelsson Skoðun Því miður hefur lítið breyst Áslaug Hulda Jónsdóttir Skoðun Kattahald Jökull Jörgensen Skoðun Versta sem Ísland gæti gert Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Hlustum á náttúruna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Skattheimta sem markmið í sjálfu sér Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Tæknin hjálpar lesblindum Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Tryggja þarf aðkomu sjómanna að fiskveiðiráðgjöfinni Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Friðriks Þórs Steven Meyers,Guðrún Elsa Bragadóttir,Ása Helga Hjörleifsdóttir,Brúsi Ólason,Erlendur Sveinsson,Heather Millard skrifar Skoðun Skjólveggur af körlum og ungum mönnum Ólafur Elínarson skrifar Skoðun Menntamál eru ekki afgangsstærð Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun ‘Vók’ er djók Alexandra Briem skrifar Skoðun Er friður tálsýn eða verkefni? Inga Daníelsdóttir skrifar Skoðun Kattahald Jökull Jörgensen skrifar Skoðun Framtíðin er rafmögnuð Jóhanna Hlín Auðunsdóttir skrifar Skoðun Ekki biðja um undanþágur heldur krefjast réttar samkvæmt EES-samningnum Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Þjóðarmorðið í blokkinni Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Breiðholtið er frábært! Gerum betur í umfjöllun og orðræðu Kristín Dögg Kristinsdóttir skrifar Skoðun Ég hataði rafíþróttir! Þorvaldur Daníelsson skrifar Skoðun Því miður hefur lítið breyst Áslaug Hulda Jónsdóttir skrifar Skoðun Versta sem Ísland gæti gert Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Eru græn svæði í útrýmingarhættu í Reykjavík? Sigrún Ásta Einarsdóttir skrifar Skoðun Efla á forvarnir og setja börn í öndvegi með 5,7 milljarða niðurskurði Grímur Atlason skrifar Skoðun „...ég lærði líka að nota gagnrýna hugsun“ Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Risastór niðurskurður ríkistjórnarinnar er áfall fyrir foreldra og börn í landinu Sigurður Sigurðsson skrifar Skoðun Látið okkur í friði Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Gefðu fimmu! Ágúst Arnar Þráinsson skrifar Skoðun Allar hendur á dekk! Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Engin sátt án sannmælis Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að finna rétt veiðigjald... Bolli Héðinsson skrifar Skoðun Hvað viltu að samskiptin á vinnustaðnum kosti? Carmen Maja Valencia skrifar Skoðun Stórt inngrip í rekstur íþróttafélaga! Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Börn voga sér inn í afbrotaheim fullorðinna eða er það öfugt? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn verður að snúast um meira en rassgatið á Gunnari Smára Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Sjá meira
Þann 19. mars sl. felldi Landsréttur tvo dóma í ærumeiðingamálum sem sprottin eru af fréttaflutningi af Hlíðamálinu, sem svo hefur verið kallað. Nánar tiltekið voru tveir menn, sem grunaðir voru um nauðgun, sakaðir um skipulagða kynferðisglæpi á opinberum vettvangi án þess að nokkuð lægi fyrir um sekt þeirra. Fullyrðingar fjölmiðla um sérútbúna nauðgunaraðstöðu reyndust úr lausu lofti gripnar en vöktu að vonum óhug og voru til þess fallnar að hvetja til ærumeiðandi ummæla. Niðurstaða Landsréttar í þeim málum sem hér um ræðir var sú að fréttaflutningur hefði þó ekki gefið tilefni til að slá því föstu að mennirnir væru sekir og skyldu ummæli þar að lútandi teljast ólögmæt meingjörð. Á þeirri forsendu voru ummælin lýst dauð og ómerk, auk þess að vera bótaskyld. Sú niðurstaða er í samræmi við dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu og kemur ekki á óvart. Furðu vekur hinsvegar að Landsréttur skuli hafa lækkað þær smánarlegu miskabætur sem þolendum meiðyrðanna voru dæmdar í héraði. Í báðum tilvikum dæmdi Landsréttur hinar brotlegu til að greiða hvorum stefnanda um sig miskabætur að fjárhæð 100.000 kr. Eitt hundrað þúsund króna miskabætur fyrir laskað mannorð? Eru dómarar að hæðast að þeim sem misgert var við og þeim takmörkunum sem tjáningarfrelsinu eru sett með lögum? Skilaboð Landsréttar með nýföllnum dómum eru á þessa leið: Nei, það er ekki löglegt að halda þvi fram að menn séu sekir um glæpi sem þeir hafa ekki verið sakfelldir fyrir – en kommon strákar, ekki vera að sóa tíma ykkar í að eltast við fólk sem hefur ekki gert ykkur neitt alvarlegra en að reyna að telja fólki trú um að þið séuð glæpamenn. Ekki gera ykkur vonir um að dómstólar taki rétt ykkar til æruverndar alvarlega. Þetta eru bara meiðyrði, ekki brot sem varða alvöru mannréttindi. Þessi skilaboð gefa ranga hugmynd um inntak laga og alvarleika málsins. Rétturinn til æruverndar fellur undir friðhelgi einkalífs sem kveðið er á um í 71. grein stjórnarskrárinnar og 8. grein Mannréttindasáttmála Evrópu. Sá réttur hefur sama vægi og önnur mannréttindi og fjárhæð miskabóta ætti að vera í samræmi við það. Íslensk dómaframkvæmd ber þess þó ekki merki að dómarar hafi minnsta skilning á því hverskonar tjón það er sem miskabótum vegna meiðyrða er ætlað að bæta. Algengt er að í ærumeiðingamálum séu ákveðnar miskabætur upp á 200.000 kr. og virðist þá litlu máli skipta hversu grófar aðdróttanirnar voru eða hvort um var að ræða eitt tilvik eða endurteknar árásir. Í dómunum frá 19. mars réttlætir Landsréttur smánarbætur með því að stefnendum hafi þegar verið dæmdar miskabætur vegna rangra og villandi staðhæfinga í fjölmiðlum. Samkvæmt því ættu þeir sem slást í hóp þeirra sem þegar hafa framið líkamsárás að sleppa nokkuð vel; nokkur spörk í skrokk þess sem þegar liggur í blóði sínu í götunni getur varla talist miski sem orð er á hafandi eða hvað? Hvað með hópnauðgun – fá hinir síðustu sem svívirða fórnarlambið afslátt út á það að forsprakkarnir hafi þegar verið dæmdir til að greiða brotaþola miskabætur? Gerendur í ærumeiðingamálum sleppa almennt vel en í þetta sinn enn betur en venjulega. Reyndar þurfa þær að greiða málskostnað þolenda sinna en eiga þó kost á að sækja um styrk úr „málfrelsissjóði“ þeim sem stofnaður var í kjölfar þess að dómar yfir þeim féllu í héraði. (Þess má geta að ósk um upplýsingar um styrkumsóknir og úthlutanir úr „málfrelsissjóði“ hefur verið synjað.) Miskabætur sem virðast fremur ætlaðar til háðungar en að rétta hlut þess sem misgert er við eru til þess fallnar að letja þolendur ærumeiðinga og eineltis til að leita réttar síns. Þegar við bætist að gerendurnir geta sótt um fjárhagsaðstoð úr sérstökum sjóði sem hefur þann augljósa tilgang hvetja til ásakana um kynferðisbrot af hálfu fólks sem ekkert getur vitað um málið, þá eru varnaðaráhrif hlægilega vægra dóma sáralítil. Þar sem dómstólar hafa tekið þá stefnu að afnema rétt til æruverndar með smánarbótum er ekki annað til ráða en að Alþingi kveði á um lágmarksbætur í lögum. Höfundur er lögfræðingur.
Opið bréf til Friðriks Þórs Steven Meyers,Guðrún Elsa Bragadóttir,Ása Helga Hjörleifsdóttir,Brúsi Ólason,Erlendur Sveinsson,Heather Millard Skoðun
Skoðun Opið bréf til Friðriks Þórs Steven Meyers,Guðrún Elsa Bragadóttir,Ása Helga Hjörleifsdóttir,Brúsi Ólason,Erlendur Sveinsson,Heather Millard skrifar
Skoðun Ekki biðja um undanþágur heldur krefjast réttar samkvæmt EES-samningnum Erna Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Breiðholtið er frábært! Gerum betur í umfjöllun og orðræðu Kristín Dögg Kristinsdóttir skrifar
Skoðun Efla á forvarnir og setja börn í öndvegi með 5,7 milljarða niðurskurði Grímur Atlason skrifar
Skoðun Risastór niðurskurður ríkistjórnarinnar er áfall fyrir foreldra og börn í landinu Sigurður Sigurðsson skrifar
Skoðun Sósíalistaflokkurinn verður að snúast um meira en rassgatið á Gunnari Smára Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar
Opið bréf til Friðriks Þórs Steven Meyers,Guðrún Elsa Bragadóttir,Ása Helga Hjörleifsdóttir,Brúsi Ólason,Erlendur Sveinsson,Heather Millard Skoðun