Ert þú með þráhyggju? Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar 21. maí 2021 07:31 Það er pirrandi að fá eitthvað á heilann en þráhyggja er þó annað og meira en tímabundin heilabrot eða áhyggjur. Þráhyggja vísar til áleitinna og óboðinna hugsana sem koma fólki í uppnám þar sem innihaldið þykir sérlega ógnandi og ógeðfellt. Umhyggjusamt foreldri getur til dæmis séð fyrir sér að það misnoti barnið sitt, hamingjusamlega gift kona að hún haldi framhjá manni sínum og sonur að hann beri banvænan sjúkdóm í foreldrana eða stingi þá með hníf. Eins geta hugsanirnar snúist um samhverfu eða sjúklegar efasemdir um minnstu hluti. Langflestir fá óþægilegar hugsanir annað veifið en taka lítið mark á þeim. Þeir sem þjást af þráhyggju hafa hins vegar af þeim sérstakar áhyggjur, óttast að þær verði að veruleika eða segi eitthvað um innræti. Fólk lætur hins vegar ekki af þessum hugsunum verða því þær eru samkvæmt skilgreiningu óboðnar; það sem fólk vill alls ekki að gerist og í raun það versta sem fólk getur hugsað sér. Þeir sem fá þráhyggju eiga það sammerkt að vera sérlega ábyrgðafullir og siðavandir einstaklingar og því ganga þessar hugsanir mjög nærri þeim. Þráhyggju fylgir árátta Þegar fólk fær þessar óþægilegu þráhugsanir reynir það, eðlilega, að afstýra mögulegri ógæfu og bæta líðan sína. Þetta getur verið eitthvað sem fólk gerir í huganum, eins og að rökræða við sig, telja sér trú um að hugsanirnar séu vitleysa, leita hughreystinga annarra og jafna hugsanirnar út. Margir reyna að bæla þær en það hefur öfug áhrif, líkt og að reyna af alefli að hugsa ekki um bleikan fíl. Oft grípur fólk til sýnilegrar áráttu, svo sem að yfirfara hvort allt sé í lagi, þvo hendur endurtekið, fara með bænir, læsa hnífa inni (eins og í tilfelli sonarins) eða forðast að vera einn með börnum (líkt og í tilfelli foreldrisins). Því miður veita árátturnar aðeins skammvinna hugarró og þráhyggjan tekur sig upp aftur. Án meðferðar getur fólk fest í þessum vítahring svo árum eða áratugum skiptir. Vandinn veldur mikilli hugarangist enda telst fólk ekki vera með þráhyggju og áráttu nema svo sé og vandinn hái fólki vandinn valdi uppnámi og hái því á ýmsum sviðum lífsins. Meðferðin árangursrík Sem betur fer má ná tökum á þráhyggju og áráttu og ber hugræn atferlismeðferð þar góðan árangur. Þar er farið yfir hvað viðheldur vandanum hjá hverjum og einum og unnið að því að breyta viðbrögðum fólks við þráhyggjunni. Ekki er sama hvernig það er gert enda hafa margir reynt þetta á eigin spýtur með takmörkuðum árangri. Það getur verið erfitt fyrir aðstandendur að skilja hvers vegna fólk „hættir ekki bara þessum áráttum“. Að gera það án nokkurrar þekkingar er líkt og að demba sér í bratta skíðabrekku án þess að hafa nokkru sinni stigið á skíði. Reyndur meðferðaraðili getur útskýrt hvaða lögmálum þráhyggjan lýtur og hvernig bregðast megi öðruvísi við. Vakin er athygli á afbrigði hugrænnar atferlismeðferðar sem nefnist Fjögurra daga meðferð við þráhyggju og áráttu (Bergen 4-day treatment for OCD) þar sem unnið er á vandanum á fjórum dögum. Meðferðin er veitt í litlum hópum þar sem hver og einn vinnur mestmegnis einslega með sínum sálfræðingi milli þess sem hópurinn kemur saman. Það má líkja þessu við þjálfunarbúðir þar sem reyndir sálfræðingar og þátttakendur leggjast á eitt um að vinna á vanda hvers og eins. Að loknum þessum fjórum dögum vinna þátttakendur markvisst að því að festa breytingarnar í sessi yfir þriggja vikna tímabil. Nú þegar hafa hátt í hundrað manns farið í gegnum meðferðina við Kvíðameðferðarstöðina og birtust árangurmælingar fyrstu hópanna árið 2019 í tímaritinu Clinical Neuropsychiatry. Í stuttu máli er árangurinn sá að tæp 95% eru að lokinni meðferð betri af vandanum og tæp 74% ná góðum (klínískt marktækum) árangri. Þetta er svipaður árangur og náðst hefur með þessu meðferðarformi í Noregi. Þar hafa hátt í 1000 manns sótt meðferðina og benti nýleg eftirfylgdarrannsókn til að árangurinn héldist í fjögur ár hið minnsta. Stærstur hluti þátttakenda nær því árangri með þessum aðferðum á örskömmum tíma. Þetta þýðir þó ekki að fólk fái aldrei aftur óþægilega hugsun eða tilfinningu, en lætur slíkt ekki stýra sér. Um er að ræða krefjandi meðferð þar sem fólk uppsker ríkulega ef leggur sig fram. Aldrei er of seint að leita sér aðstoðar og mikill léttir að losna úr greipum þessa lýjandi vanda. Höfundur er sálfræðingur við Kvíðameðferðarstöðina. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Mest lesið Fyrst flúðu þau Reykjavíkurborg… Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Fyrst flúðu þau Reykjavíkurborg… Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leiðsögundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Sjá meira
Það er pirrandi að fá eitthvað á heilann en þráhyggja er þó annað og meira en tímabundin heilabrot eða áhyggjur. Þráhyggja vísar til áleitinna og óboðinna hugsana sem koma fólki í uppnám þar sem innihaldið þykir sérlega ógnandi og ógeðfellt. Umhyggjusamt foreldri getur til dæmis séð fyrir sér að það misnoti barnið sitt, hamingjusamlega gift kona að hún haldi framhjá manni sínum og sonur að hann beri banvænan sjúkdóm í foreldrana eða stingi þá með hníf. Eins geta hugsanirnar snúist um samhverfu eða sjúklegar efasemdir um minnstu hluti. Langflestir fá óþægilegar hugsanir annað veifið en taka lítið mark á þeim. Þeir sem þjást af þráhyggju hafa hins vegar af þeim sérstakar áhyggjur, óttast að þær verði að veruleika eða segi eitthvað um innræti. Fólk lætur hins vegar ekki af þessum hugsunum verða því þær eru samkvæmt skilgreiningu óboðnar; það sem fólk vill alls ekki að gerist og í raun það versta sem fólk getur hugsað sér. Þeir sem fá þráhyggju eiga það sammerkt að vera sérlega ábyrgðafullir og siðavandir einstaklingar og því ganga þessar hugsanir mjög nærri þeim. Þráhyggju fylgir árátta Þegar fólk fær þessar óþægilegu þráhugsanir reynir það, eðlilega, að afstýra mögulegri ógæfu og bæta líðan sína. Þetta getur verið eitthvað sem fólk gerir í huganum, eins og að rökræða við sig, telja sér trú um að hugsanirnar séu vitleysa, leita hughreystinga annarra og jafna hugsanirnar út. Margir reyna að bæla þær en það hefur öfug áhrif, líkt og að reyna af alefli að hugsa ekki um bleikan fíl. Oft grípur fólk til sýnilegrar áráttu, svo sem að yfirfara hvort allt sé í lagi, þvo hendur endurtekið, fara með bænir, læsa hnífa inni (eins og í tilfelli sonarins) eða forðast að vera einn með börnum (líkt og í tilfelli foreldrisins). Því miður veita árátturnar aðeins skammvinna hugarró og þráhyggjan tekur sig upp aftur. Án meðferðar getur fólk fest í þessum vítahring svo árum eða áratugum skiptir. Vandinn veldur mikilli hugarangist enda telst fólk ekki vera með þráhyggju og áráttu nema svo sé og vandinn hái fólki vandinn valdi uppnámi og hái því á ýmsum sviðum lífsins. Meðferðin árangursrík Sem betur fer má ná tökum á þráhyggju og áráttu og ber hugræn atferlismeðferð þar góðan árangur. Þar er farið yfir hvað viðheldur vandanum hjá hverjum og einum og unnið að því að breyta viðbrögðum fólks við þráhyggjunni. Ekki er sama hvernig það er gert enda hafa margir reynt þetta á eigin spýtur með takmörkuðum árangri. Það getur verið erfitt fyrir aðstandendur að skilja hvers vegna fólk „hættir ekki bara þessum áráttum“. Að gera það án nokkurrar þekkingar er líkt og að demba sér í bratta skíðabrekku án þess að hafa nokkru sinni stigið á skíði. Reyndur meðferðaraðili getur útskýrt hvaða lögmálum þráhyggjan lýtur og hvernig bregðast megi öðruvísi við. Vakin er athygli á afbrigði hugrænnar atferlismeðferðar sem nefnist Fjögurra daga meðferð við þráhyggju og áráttu (Bergen 4-day treatment for OCD) þar sem unnið er á vandanum á fjórum dögum. Meðferðin er veitt í litlum hópum þar sem hver og einn vinnur mestmegnis einslega með sínum sálfræðingi milli þess sem hópurinn kemur saman. Það má líkja þessu við þjálfunarbúðir þar sem reyndir sálfræðingar og þátttakendur leggjast á eitt um að vinna á vanda hvers og eins. Að loknum þessum fjórum dögum vinna þátttakendur markvisst að því að festa breytingarnar í sessi yfir þriggja vikna tímabil. Nú þegar hafa hátt í hundrað manns farið í gegnum meðferðina við Kvíðameðferðarstöðina og birtust árangurmælingar fyrstu hópanna árið 2019 í tímaritinu Clinical Neuropsychiatry. Í stuttu máli er árangurinn sá að tæp 95% eru að lokinni meðferð betri af vandanum og tæp 74% ná góðum (klínískt marktækum) árangri. Þetta er svipaður árangur og náðst hefur með þessu meðferðarformi í Noregi. Þar hafa hátt í 1000 manns sótt meðferðina og benti nýleg eftirfylgdarrannsókn til að árangurinn héldist í fjögur ár hið minnsta. Stærstur hluti þátttakenda nær því árangri með þessum aðferðum á örskömmum tíma. Þetta þýðir þó ekki að fólk fái aldrei aftur óþægilega hugsun eða tilfinningu, en lætur slíkt ekki stýra sér. Um er að ræða krefjandi meðferð þar sem fólk uppsker ríkulega ef leggur sig fram. Aldrei er of seint að leita sér aðstoðar og mikill léttir að losna úr greipum þessa lýjandi vanda. Höfundur er sálfræðingur við Kvíðameðferðarstöðina.
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun
Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun