Aðskilnaður dóms- og kennivalds Bjarni Már Magnússon og Haukur Logi Karlsson skrifa 24. maí 2021 17:01 Á dögunum rituðu undirritaðir grein í Morgunblaðið þar sem bent var á þau óheppilegu áhrif sem umfangsmikil aukastörf dómara við lagadeildir geta haft á getu þessara sömu deilda til að halda uppi gagnrýni á störf og gjörðir þessara sömu dómara og þeirra dómstóla sem þeir starfa við. Þann 21. maí sl. brást Halldóra Þorsteinsdóttir héraðsdómari og lektor við HR við skrifum okkar á þessum vettvangi. Við fögnum umræðunni, en viljum árétta nokkur atriði í tilefni af skrifum dómarans. Á ýmsum stöðum í skrifum hennar eru okkur gerðar upp skoðanir sem við höfum ekki haldið fram og vísum við því í fyrri grein okkar til áréttingar um það sem við höfum haldið fram áður. Starfsaðstæður fræðifólks Umfjöllun dómarans um aukastörf akademískra starfamanna lagadeilda er athyglisverð. Að okkar mati eru umræður um starfsaðstæður þeirra löngu tímabærar. Aukastörf sumra akademískra starfamanna lagadeilda eru of umfangsmikil og í einhverjum tilfellum vart samrýmanleg akademískum störfum. Skýrist það að einhverju leyti af því að sumir eru ósáttir við kjör sín og telja að þeir hafi dregist aftur úr hefðbundnum viðmiðunarstarfsstéttum meðal lögfræðinga. Þess ber þó að geta að um þetta hafa verið settar reglur sem gilda fyrir Háskóla Íslands og taka til þeirra sem eru í a.m.k. 50% starfi. Reglurnar gilda því ekki um þá sem eru í 49% starfi. Veröld sem var Í grein dómarans er borið blak af og lýst með ágætum hætti veröld sem hefur fram á þennan dag tíðkast í lagadeildum íslensku háskólanna, en sem jafnframt er veröld sem var á flestum öðrum fræðasviðum. Þetta er veröld þar sem fræði og framkvæmd renna saman í eitt. Gerandinn og „hlutlausi“ greinandinn er ein og sama manneskjan. Á milli fræða og framkvæmdar er síðan snúningshurð þar sem persónur og leikendur skipta reglulega um hlutverk fyrir tilstilli og miskunn hvers annars. Í þessari veröld bíða akademískir starfsmenn háskóla í sífellu eftir að brauðmolar hnjóti af borðum þeirra sem fara með valdastöður í faginu eða að tækifæri skapist til að sækja um vel launað embætti. Þá er eins gott að hafa ekki talað eða skrifað sig út af sakramentinu. Þessi sýn rímar hins vegar illa við stöðu lögfræðinnar sem fullgilds akademísks viðfangsefnis. Háskólanám snýst um annað og meira en að læra til verka í starfsgrein. Í gegnum háskólanám lærir fólk einnig gagnrýna hugsun með vísan til margvíslegra fræðilegra kenninga, sem eru á sérsviði þeirra starfsmanna háskólanna sem hafa helgað sig fræðilegri þekkingarleit á því sviði. Það getur vissulega verið forvitnilegt fyrir nemendur að hitta fólk úr faginu sem miðlar af reynslu sinni og þekkingu. Við teljum hins vegar að háskólarnir nái vart að sinna raunverulegu hlutverki sínu gagnvart nemendum og samfélagi á sviði lögfræðinnar ef kennsla og tilfallandi rannsóknir eru að mestu bornar uppi af fólki, sem jafnframt eru gerendur helsta viðfangs þessarar sömu kennslu og rannsókna. Sama hversu fært fólk er í faginu, þá verður alltaf erfitt að gegna tveimur hlutverkum samtímis þegar hagsmunir hlutverkanna skarast. Hvar nákvæmlega draga ætti línuna um aðkomu ráðherra, þingmanna og dómara að kennslu og rannsóknum háskólanna þyrfti að ræða nánar, en af nýlegri umfjöllun um aukastörf dómara við íslenska háskóla má ætla að þau séu nú of umfangsmikil með tilliti til hagsmuna háskólanna sjálfra. Breytingar Íslenskt háskólaumhverfi hefur tekið stakkaskiptum á undanförnum 15-20 árum. Faglegar kröfur hafa aukist og meðvitund vaknað um að þekkingarleit og miðlun þekkingar, sem er meginhlutverk háskóla, er alþjóðlegt fyrirbæri sem víðast hvar lýtur sömu eða svipuðum lögmálum. Eitt þessara lögmála er að háskólar þurfa að njóta sjálfstæðis og starfsmenn þeirra frelsis í þekkingarleit og miðlun sinni. Dóms- og framkvæmdavald var aðskilið hérlendis árið 1992. Kannski verður árið 2021 árið sem akademískt kennivald í lögfræði og dómsvald verður loksins aðskilið á Íslandi. Það gæti t.d. gerst með einfaldri orðalagsbreytingu á ákvæði um aukastörf dómara í lögum nr. 50/2016 um dómstóla eða með ákvörðun háskólanna sjálfra um kröfur til þeirra sem falið er það hlutverk að sinna akademískum störfum á þeirra vegum. Dr. Haukur Logi Karlsson er nýdoktor við lagadeild HR og Dr. Bjarni Már Magnússon er prófessor við lagadeild HR. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Aukastörf dómara Dómstólar Háskólar Bjarni Már Magnússon Mest lesið Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Ævintýralegar eftiráskýringar Hildur Sverrisdóttir Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson Skoðun Loftslagskvíði Sjálfstæðisflokksins Gunnar Bragi Sveinsson Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Lifað með reisn - Frá starfslokum til æviloka Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Viðreisn, evran og Finnland Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Heildræn sýn á sköpunina Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Sjá meira
Á dögunum rituðu undirritaðir grein í Morgunblaðið þar sem bent var á þau óheppilegu áhrif sem umfangsmikil aukastörf dómara við lagadeildir geta haft á getu þessara sömu deilda til að halda uppi gagnrýni á störf og gjörðir þessara sömu dómara og þeirra dómstóla sem þeir starfa við. Þann 21. maí sl. brást Halldóra Þorsteinsdóttir héraðsdómari og lektor við HR við skrifum okkar á þessum vettvangi. Við fögnum umræðunni, en viljum árétta nokkur atriði í tilefni af skrifum dómarans. Á ýmsum stöðum í skrifum hennar eru okkur gerðar upp skoðanir sem við höfum ekki haldið fram og vísum við því í fyrri grein okkar til áréttingar um það sem við höfum haldið fram áður. Starfsaðstæður fræðifólks Umfjöllun dómarans um aukastörf akademískra starfamanna lagadeilda er athyglisverð. Að okkar mati eru umræður um starfsaðstæður þeirra löngu tímabærar. Aukastörf sumra akademískra starfamanna lagadeilda eru of umfangsmikil og í einhverjum tilfellum vart samrýmanleg akademískum störfum. Skýrist það að einhverju leyti af því að sumir eru ósáttir við kjör sín og telja að þeir hafi dregist aftur úr hefðbundnum viðmiðunarstarfsstéttum meðal lögfræðinga. Þess ber þó að geta að um þetta hafa verið settar reglur sem gilda fyrir Háskóla Íslands og taka til þeirra sem eru í a.m.k. 50% starfi. Reglurnar gilda því ekki um þá sem eru í 49% starfi. Veröld sem var Í grein dómarans er borið blak af og lýst með ágætum hætti veröld sem hefur fram á þennan dag tíðkast í lagadeildum íslensku háskólanna, en sem jafnframt er veröld sem var á flestum öðrum fræðasviðum. Þetta er veröld þar sem fræði og framkvæmd renna saman í eitt. Gerandinn og „hlutlausi“ greinandinn er ein og sama manneskjan. Á milli fræða og framkvæmdar er síðan snúningshurð þar sem persónur og leikendur skipta reglulega um hlutverk fyrir tilstilli og miskunn hvers annars. Í þessari veröld bíða akademískir starfsmenn háskóla í sífellu eftir að brauðmolar hnjóti af borðum þeirra sem fara með valdastöður í faginu eða að tækifæri skapist til að sækja um vel launað embætti. Þá er eins gott að hafa ekki talað eða skrifað sig út af sakramentinu. Þessi sýn rímar hins vegar illa við stöðu lögfræðinnar sem fullgilds akademísks viðfangsefnis. Háskólanám snýst um annað og meira en að læra til verka í starfsgrein. Í gegnum háskólanám lærir fólk einnig gagnrýna hugsun með vísan til margvíslegra fræðilegra kenninga, sem eru á sérsviði þeirra starfsmanna háskólanna sem hafa helgað sig fræðilegri þekkingarleit á því sviði. Það getur vissulega verið forvitnilegt fyrir nemendur að hitta fólk úr faginu sem miðlar af reynslu sinni og þekkingu. Við teljum hins vegar að háskólarnir nái vart að sinna raunverulegu hlutverki sínu gagnvart nemendum og samfélagi á sviði lögfræðinnar ef kennsla og tilfallandi rannsóknir eru að mestu bornar uppi af fólki, sem jafnframt eru gerendur helsta viðfangs þessarar sömu kennslu og rannsókna. Sama hversu fært fólk er í faginu, þá verður alltaf erfitt að gegna tveimur hlutverkum samtímis þegar hagsmunir hlutverkanna skarast. Hvar nákvæmlega draga ætti línuna um aðkomu ráðherra, þingmanna og dómara að kennslu og rannsóknum háskólanna þyrfti að ræða nánar, en af nýlegri umfjöllun um aukastörf dómara við íslenska háskóla má ætla að þau séu nú of umfangsmikil með tilliti til hagsmuna háskólanna sjálfra. Breytingar Íslenskt háskólaumhverfi hefur tekið stakkaskiptum á undanförnum 15-20 árum. Faglegar kröfur hafa aukist og meðvitund vaknað um að þekkingarleit og miðlun þekkingar, sem er meginhlutverk háskóla, er alþjóðlegt fyrirbæri sem víðast hvar lýtur sömu eða svipuðum lögmálum. Eitt þessara lögmála er að háskólar þurfa að njóta sjálfstæðis og starfsmenn þeirra frelsis í þekkingarleit og miðlun sinni. Dóms- og framkvæmdavald var aðskilið hérlendis árið 1992. Kannski verður árið 2021 árið sem akademískt kennivald í lögfræði og dómsvald verður loksins aðskilið á Íslandi. Það gæti t.d. gerst með einfaldri orðalagsbreytingu á ákvæði um aukastörf dómara í lögum nr. 50/2016 um dómstóla eða með ákvörðun háskólanna sjálfra um kröfur til þeirra sem falið er það hlutverk að sinna akademískum störfum á þeirra vegum. Dr. Haukur Logi Karlsson er nýdoktor við lagadeild HR og Dr. Bjarni Már Magnússon er prófessor við lagadeild HR.
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar
Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun