Heimsþekktur sérfræðingur í heiðarleika sakaður um svik og pretti Eiður Þór Árnason skrifar 28. ágúst 2021 07:30 Dan Ariely á Digital Life Design ráðstefnunni í München í Þýskalandi árið 2009. Getty/Sean Gallup Heimsþekktur sálfræðiprófessor sem skrifaði metsölubók um heiðarleika er sakaður um að hafa falsað niðurstöður frægrar rannsóknar. Fyrri verk hans eru nú komin undir smásjánna og efasemdir vaknað um hvort hann hafi alltaf fylgt eigin boðskap. Dan Ariely hefur verið áhrifamikill á sviði atferlisfræðinnar síðustu ár; skrifað þrjár metsölubækur, stofnað rannsóknarstofnunina Center for Advanced Hindsight og verið tíður fyrirlesari á TED-ráðstefnum. Ariely, sem er prófessor í sálfræði og atferlishagfræði við hinn bandaríska Duke-háskóla, hafnar ásökununum en segir greinilegt að átt hafi verið við gögnin. Hann hefur óskað eftir því að rannsóknin sem birtist árið 2012 verði dregin til baka en hún var talin sýna fram á að heiðarleikayfirlýsingar gætu dregið úr svindli. Seinni rannsóknir sýna aðra niðurstöðu Ariely var einn af fimm fræðimönnum sem áttu að hafa skoðað gögn frá 13.488 viðskiptavinum ónefnds tryggingafélags. Um helmingur þeirra þurfti að skrifa undir heiðarleikayfirlýsingu efst á eyðublaði þar sem þeir uppfærðu kílómetrastöðuna á bílnum sínum en hinir skrifuðu undir hana neðst. Samkvæmt niðurstöðunum gáfu þeir sem undirrituðu yfirlýsinguna fyrst að jafnaði upp 3.907 fleiri kílómetra en hinir, vitandi að það myndi skila sér í hærri tryggingaiðngjöldum. Niðurstöðurnar vöktu víða athygli innan hinna ýmsu geira og lagði félagsfræði- og atferlisteymi Obama-stjórnarinnar meðal annars til að notast yrði við slíkar yfirlýsingar á skattframtölum. Þá réð tryggingafélagið Lemonade Ariely í stöðu atferlissérfræðings. Seinni rannsóknir hafa hins vegar sýnt aðra niðurstöðu og bent til að slíkar yfirlýsingar dragi ekki úr svindli og geti jafnvel leitt til að röngum tilkynningum fjölgi. Drógu meðhöfundar Ariely sömu ályktun þegar þeir reyndu að fá sömu niðurstöðu í fyrra en nú án árangurs. Reynt að gefa villandi mynd af fjölda þátttakenda Enginn af höfundum upprunalegu fræðigreinarinnar hafnar því að brögð hafi verið í tafli en enginn vill gangast við óeðlilegum vinnubrögðum. Ariely segist þó vera sá eini í hópnum sem hafi snert skjalið með uppdiktuðu gögnunum. Grunsemdir nafnlausra fræðimanna vöknuðu fyrr á þessu ári þegar þeir rýndu í tölurnar að baki rannsókninni. Var upplýsingum í kjölfarið komið áfram til atferlisfræðinganna Leif Nelson og Joseph Simmons sem halda úti tölfræðiblogginu Data Colada. Við nánari athugun tóku þeir eftir því að fjöldi gagnapunkta hafi verið afritaður til að gefa til kynna að tvöfalt fleiri hafi tekið þátt í rannsókninni. Þá virðist sem handahófskenndum tölum á bilinu 1 til 1000 hafi verið bætt inn á milli til að hylja slóðina. Einnig eru vísbendingar um að raunveruleg gildi hafi verið afrituð og þau hækkuð um allt að 1.600 kílómetra. Eiga óvenjulegu línurnar það sameiginlegt að vera ritaðar í annarri leturgerð en restin. Tölfræðilegur ómöguleiki Nelson og Simmons, atferlisfræðingarnir sem sviptu hulunni af grunsamlegu tölunum, segja í samtali við Science að tölfræðilega ómögulegt sé að líkindin milli gagnasettanna séu eðlileg. Dreifingin sé það lítil að engar líkur séu á því að um sé að ræða raunverulegar niðurstöður. Dan Ariely segist staðráðinn í því að finna skýringar. Tel Aviv University Alumni Organization/Yael Zur/CC BY-SA 4.0 Ariely segir að umræddum gögnum hafi verið safnað af tryggingafélagi en kveðst ekki hafa aðgang að upprunalegu tölunum eða skýringar á því hvað fór úrskeiðis. „Ég vildi óska þess að ég væri með góða sögu en svo er ekki,“ er haft eftir Ariely í grein Science. Nelson kallar eftir því að Duke-háskóli hefji rannsókn á málinu en bindur litlar vonir við að svo verði raunin. Efasemdir vaknað um önnur verk hans Ariely segir að hann hafi gert mistök með því að skoða ekki betur gögnin frá tryggingafélaginu sem hann geti nú hvergi fundið. Hann hafi óskað eftir því að deild háskólans skoði málið en fengið þau svör að ekki væri hægt að nálgast tölvupósta og gögn svo langt aftur í tímann. Aðrir hafa dregið í efa að það geti þjónað hagsmunum tryggingafélagsins að eiga við gögnin og því beint sjónum sínum að Ariely. Í kjölfar umfjöllunar um rannsóknina hafi vaknað frekari efasemdir um verk sálfræðiprófessorsins. Í júlí var bent á að Ariely hafi ekki náð að skýra tölfræðivillur í fræðigrein sinni frá 2004 og gæti ekki framvísað upphaflegum gögnum. Þá vísaði hann til gagna frá öðru tryggingafélagi í viðtali árið 2010 sem félagið sagði síðar að hafi aldrei verið til. Ariely segir að sú staðreynd að hann hafi ákveðið að birta öll gögn tengd heiðarleikarannsókninni í fyrra sýni að hann hafi ekki vitað af svindlinu. „Ég er ekki hálfviti. Það er mjög auðvelt að sjá að þarna er ekki allt með felldu.“ Bandaríkin Mest lesið Sautján milljóna króna greiðslan vekur hneykslan Innlent Þrettán þúsund krónur fyrir nótt í tjaldi Innlent Dvaldi lengi í Engey áður en hún synti til baka í flasið á hvalaskoðunarskipi Innlent Óvenjulegi tölvupósturinn birtur: Spurði dómarann hvaða starfsmann hann ætti að reka fyrir jólin Innlent Dósent við HÍ „óskaði þess að árásarmaðurinn hefði hitt“ Innlent Diljá Mist segir hræsni einkenna íslenska femínista Innlent Hinn látni í Suðursveit ungur pólskur maður Innlent Íslensk kona og fjölskylda hennar á sjúkrahúsi eftir árás á Krít Innlent Stórhættulegur framúrakstur á Holtavörðuheiði Innlent Íslendingur á sextugsaldri fannst látinn í Taílandi Innlent Fleiri fréttir Biden leggur lokahönd á tillögur að breytingum á hæstarétti Bretar samþykkja sölu dýrafóðurs úr ræktaðri kjötvöru Eitraði fyrir sjálfri sér og ferðafélögum sínum með blásýru Stefna Starmers mörkuð í ræðu konungs Íranir hafna aðild að banatilræðinu Ekkert nema ást og aðdáun á landsþingi Repúblikana Valið á Vance fyrirboði einangrunarhyggju í utanríkismálum Tveir fundust skotnir til bana í brunnum bíl í Malmö Grunar að Íranir hafi skipulagt morð á Trump fyrir atburði vikunnar Vonar að árásin gegn Trump veki Bandaríkjamenn Hver er J.D. Vance? Pattstaða í Frakklandi Segja Musk hyggjast styrkja Trump um 45 milljónir dala á mánuði „Búið að leggja upp dauðafæri fyrir Donald Trump“ Kallaði Trump „Hitler Ameríku“ og studdi Never Trump-hreyfinguna J.D. Vance verður varaforsetaefni Trump Leyniskjalamáli Trump vísað frá dómi Fulltrúar Hamas og Fatah funda í Kína í næstu viku Hringurinn þrengist í leitinni að varaforsetaefni Lík Jay Slater fundið Kallas segir af sér vegna nýja starfsins Raðmorðingi játar að hafa myrt allt að 42 konur Katrínu tekið fagnandi á Wimbledon „Ég ætti að vera dauður“ Tæki 100 flutningabifreiðar 15 ár að flytja húsarústirnar á brott Ávarpaði þjóðina og hvatti menn til að „kæla“ orðræðuna Ástand hinna særðu sagt stöðugt Íslenskir ráðamenn verið skammaðir fyrir að senda Trump batakveðju Hinn látni slökkviliðsmaður sem fórnaði sér fyrir fjölskylduna Fundu sprengjur í bíl og á heimili árásarmannsins Sjá meira
Dan Ariely hefur verið áhrifamikill á sviði atferlisfræðinnar síðustu ár; skrifað þrjár metsölubækur, stofnað rannsóknarstofnunina Center for Advanced Hindsight og verið tíður fyrirlesari á TED-ráðstefnum. Ariely, sem er prófessor í sálfræði og atferlishagfræði við hinn bandaríska Duke-háskóla, hafnar ásökununum en segir greinilegt að átt hafi verið við gögnin. Hann hefur óskað eftir því að rannsóknin sem birtist árið 2012 verði dregin til baka en hún var talin sýna fram á að heiðarleikayfirlýsingar gætu dregið úr svindli. Seinni rannsóknir sýna aðra niðurstöðu Ariely var einn af fimm fræðimönnum sem áttu að hafa skoðað gögn frá 13.488 viðskiptavinum ónefnds tryggingafélags. Um helmingur þeirra þurfti að skrifa undir heiðarleikayfirlýsingu efst á eyðublaði þar sem þeir uppfærðu kílómetrastöðuna á bílnum sínum en hinir skrifuðu undir hana neðst. Samkvæmt niðurstöðunum gáfu þeir sem undirrituðu yfirlýsinguna fyrst að jafnaði upp 3.907 fleiri kílómetra en hinir, vitandi að það myndi skila sér í hærri tryggingaiðngjöldum. Niðurstöðurnar vöktu víða athygli innan hinna ýmsu geira og lagði félagsfræði- og atferlisteymi Obama-stjórnarinnar meðal annars til að notast yrði við slíkar yfirlýsingar á skattframtölum. Þá réð tryggingafélagið Lemonade Ariely í stöðu atferlissérfræðings. Seinni rannsóknir hafa hins vegar sýnt aðra niðurstöðu og bent til að slíkar yfirlýsingar dragi ekki úr svindli og geti jafnvel leitt til að röngum tilkynningum fjölgi. Drógu meðhöfundar Ariely sömu ályktun þegar þeir reyndu að fá sömu niðurstöðu í fyrra en nú án árangurs. Reynt að gefa villandi mynd af fjölda þátttakenda Enginn af höfundum upprunalegu fræðigreinarinnar hafnar því að brögð hafi verið í tafli en enginn vill gangast við óeðlilegum vinnubrögðum. Ariely segist þó vera sá eini í hópnum sem hafi snert skjalið með uppdiktuðu gögnunum. Grunsemdir nafnlausra fræðimanna vöknuðu fyrr á þessu ári þegar þeir rýndu í tölurnar að baki rannsókninni. Var upplýsingum í kjölfarið komið áfram til atferlisfræðinganna Leif Nelson og Joseph Simmons sem halda úti tölfræðiblogginu Data Colada. Við nánari athugun tóku þeir eftir því að fjöldi gagnapunkta hafi verið afritaður til að gefa til kynna að tvöfalt fleiri hafi tekið þátt í rannsókninni. Þá virðist sem handahófskenndum tölum á bilinu 1 til 1000 hafi verið bætt inn á milli til að hylja slóðina. Einnig eru vísbendingar um að raunveruleg gildi hafi verið afrituð og þau hækkuð um allt að 1.600 kílómetra. Eiga óvenjulegu línurnar það sameiginlegt að vera ritaðar í annarri leturgerð en restin. Tölfræðilegur ómöguleiki Nelson og Simmons, atferlisfræðingarnir sem sviptu hulunni af grunsamlegu tölunum, segja í samtali við Science að tölfræðilega ómögulegt sé að líkindin milli gagnasettanna séu eðlileg. Dreifingin sé það lítil að engar líkur séu á því að um sé að ræða raunverulegar niðurstöður. Dan Ariely segist staðráðinn í því að finna skýringar. Tel Aviv University Alumni Organization/Yael Zur/CC BY-SA 4.0 Ariely segir að umræddum gögnum hafi verið safnað af tryggingafélagi en kveðst ekki hafa aðgang að upprunalegu tölunum eða skýringar á því hvað fór úrskeiðis. „Ég vildi óska þess að ég væri með góða sögu en svo er ekki,“ er haft eftir Ariely í grein Science. Nelson kallar eftir því að Duke-háskóli hefji rannsókn á málinu en bindur litlar vonir við að svo verði raunin. Efasemdir vaknað um önnur verk hans Ariely segir að hann hafi gert mistök með því að skoða ekki betur gögnin frá tryggingafélaginu sem hann geti nú hvergi fundið. Hann hafi óskað eftir því að deild háskólans skoði málið en fengið þau svör að ekki væri hægt að nálgast tölvupósta og gögn svo langt aftur í tímann. Aðrir hafa dregið í efa að það geti þjónað hagsmunum tryggingafélagsins að eiga við gögnin og því beint sjónum sínum að Ariely. Í kjölfar umfjöllunar um rannsóknina hafi vaknað frekari efasemdir um verk sálfræðiprófessorsins. Í júlí var bent á að Ariely hafi ekki náð að skýra tölfræðivillur í fræðigrein sinni frá 2004 og gæti ekki framvísað upphaflegum gögnum. Þá vísaði hann til gagna frá öðru tryggingafélagi í viðtali árið 2010 sem félagið sagði síðar að hafi aldrei verið til. Ariely segir að sú staðreynd að hann hafi ákveðið að birta öll gögn tengd heiðarleikarannsókninni í fyrra sýni að hann hafi ekki vitað af svindlinu. „Ég er ekki hálfviti. Það er mjög auðvelt að sjá að þarna er ekki allt með felldu.“
Bandaríkin Mest lesið Sautján milljóna króna greiðslan vekur hneykslan Innlent Þrettán þúsund krónur fyrir nótt í tjaldi Innlent Dvaldi lengi í Engey áður en hún synti til baka í flasið á hvalaskoðunarskipi Innlent Óvenjulegi tölvupósturinn birtur: Spurði dómarann hvaða starfsmann hann ætti að reka fyrir jólin Innlent Dósent við HÍ „óskaði þess að árásarmaðurinn hefði hitt“ Innlent Diljá Mist segir hræsni einkenna íslenska femínista Innlent Hinn látni í Suðursveit ungur pólskur maður Innlent Íslensk kona og fjölskylda hennar á sjúkrahúsi eftir árás á Krít Innlent Stórhættulegur framúrakstur á Holtavörðuheiði Innlent Íslendingur á sextugsaldri fannst látinn í Taílandi Innlent Fleiri fréttir Biden leggur lokahönd á tillögur að breytingum á hæstarétti Bretar samþykkja sölu dýrafóðurs úr ræktaðri kjötvöru Eitraði fyrir sjálfri sér og ferðafélögum sínum með blásýru Stefna Starmers mörkuð í ræðu konungs Íranir hafna aðild að banatilræðinu Ekkert nema ást og aðdáun á landsþingi Repúblikana Valið á Vance fyrirboði einangrunarhyggju í utanríkismálum Tveir fundust skotnir til bana í brunnum bíl í Malmö Grunar að Íranir hafi skipulagt morð á Trump fyrir atburði vikunnar Vonar að árásin gegn Trump veki Bandaríkjamenn Hver er J.D. Vance? Pattstaða í Frakklandi Segja Musk hyggjast styrkja Trump um 45 milljónir dala á mánuði „Búið að leggja upp dauðafæri fyrir Donald Trump“ Kallaði Trump „Hitler Ameríku“ og studdi Never Trump-hreyfinguna J.D. Vance verður varaforsetaefni Trump Leyniskjalamáli Trump vísað frá dómi Fulltrúar Hamas og Fatah funda í Kína í næstu viku Hringurinn þrengist í leitinni að varaforsetaefni Lík Jay Slater fundið Kallas segir af sér vegna nýja starfsins Raðmorðingi játar að hafa myrt allt að 42 konur Katrínu tekið fagnandi á Wimbledon „Ég ætti að vera dauður“ Tæki 100 flutningabifreiðar 15 ár að flytja húsarústirnar á brott Ávarpaði þjóðina og hvatti menn til að „kæla“ orðræðuna Ástand hinna særðu sagt stöðugt Íslenskir ráðamenn verið skammaðir fyrir að senda Trump batakveðju Hinn látni slökkviliðsmaður sem fórnaði sér fyrir fjölskylduna Fundu sprengjur í bíl og á heimili árásarmannsins Sjá meira
Óvenjulegi tölvupósturinn birtur: Spurði dómarann hvaða starfsmann hann ætti að reka fyrir jólin Innlent
Óvenjulegi tölvupósturinn birtur: Spurði dómarann hvaða starfsmann hann ætti að reka fyrir jólin Innlent