Er til töfralausn við offitu? Guðlaug Erla Akerlie skrifar 17. október 2021 09:00 Offita barna og unglinga er og verður vaxandi vandamál á Íslandi eins og í flestum öðrum vestrænum löndum ef ekkert verður að gert, en tíðni offitu hefur aukist um allan heim á síðustu áratugum. Neikvæð umræða um offitu sem byggist á vanþekkingu og fordómum getur leitt til þess að fólk með þennan sjúkdóm forðist að leita sér hjálpar. Á síðustu árum hefur margt nýtt komið í ljós um efnaskiptasjúkdóminn offitu, en sjúkdómurinn er ekki alveg eins einfaldur og við héldum. Vissulega er það svo að ef að innbyrt er ofgnótt hitaeininga sem líkaminn nýtir ekki þá safnast þær saman í fituvef. En er þetta svona einfalt? Hver er raunveruleg orsök offitunnar? Offita er efnaskiptasjúkdómur sem er ekki eingöngu afleiðing lífsstíls, heldur getur hún verið birtingarmynd ýmissa undirliggjandi vandamála, líkamlegra, andlegra og félagslegra. Offita hefur áhrif á flest líffærakerfi líkamans og hún getur leitt af sér fjölmarga sjúkdóma. Þannig getur offitusjúkdómurinn haft neikvæð áhrif á lífsgæði og alvarleg áhrif á líkamlega, andlega og félagslega heilsu. Það er því til mikils að vinna að skilja sjúkdóminn betur. Í grunninn þá verður of mikill fituvefur í líkamanum vegna langvinns orkuójafnvægis. Orsök orkuójafnvægisins getur verið flókið samspil líffræðilegra þátta, erfða, mataræðis, hreyfingar, félagslegra þátta og umhverfis. En hin hraða aukning offitu á síðastliðnum árum er líklega að mestu afleiðing umhverfistengdra þátta. Breyttir atvinnuhættir, breytingar á fjölskyldumynstri, samgöngum og ferðamáta, matvælaframleiðsla og framboð fæðu eru meðal þátta sem hafa gjörbreytt umhverfi okkar og daglegu lífi. Þetta hefur leitt til minni hreyfingar og aukinnar neyslu á orkuríkum og næringarsnauðari mat. Það er von Með því að skilja sjúkdóminn þá áttum við okkur betur á því hvað er hægt að gera til að aðstoða einstaklinga með offitu. Í ljósi þess að orsök offitu er margslungin er því einföldun að segja fólki bara að borða hollt og hreyfa sig. Það er eins og að segja fólki sem vill komast á toppinn á Everest að það þurfi bara að klifra upp. Til að geta betur aðstoðað fólk þarf að veita því leiðbeiningar í samræmi við getu og hæfni hvers og eins, benda því á hættur á leiðinni sem þarf að forðast og sjá til þess að fólk hafi réttu tólin og tækin til að hámarka líkurnar á að verkefnið gangi upp. Ég hef reynslu af því að styðja einstaklinga á mismunandi stigum offitusjúkdómsins, sem eru langflestir komnir með einhverja fylgikvilla offitu. Einstaklinga sem eiga börn sem eru líka komin í óefni og þurfa stuðning. Þessi hópur hefði átt að fá aðstoð mun fyrr, bæði til að bæta heilsu þeirra sjálfra og vegna þess að það er þjóðhagslega hagkvæmt að fólk búi við góða heilsu. Í dag er heilbrigðiskerfið að fá þennan hóp alltof seint til sín. Til að geta almennilega takmarkað vöxt offitu er nauðsynlegt að við leggjum áherslu á auknar forvarnir og meðferð á for- eða frumstigi sjúkdómsins. Það er mikilvægt að við horfum til barnanna og reynum að koma í veg fyrir offitu hjá þeim því það eru skýr tengsl á milli offitu á unglingsárum og offitu á fullorðinsaldri. Hvert eiga foreldrar að leita? Um 6,5% grunnskólabarna á Íslandi mælast með offitu. Það eru ríflega 3000 börn. Þau og fjölskyldur þeirra þurfa öll aðstoð. Í dag er fjöldi skólahjúkrunarfræðinga um land allt að sinna reglubundnum skimunum fyrir frávikum í vexti og þroska, þar sem hæð og þyngd barna er skráð og líkamsþyngdarstuðull þeirra reiknaður. Þegar barn sýnir frávik á vaxtakúrfu þá á að hafa samband við foreldra og ræða við þau hvort þau hafi áhyggjur, meta aðstæður hvers barns og vísa til heimilislæknis, fá ítarlegri rannsóknir og beiðni í Heilsuskólann ef þess þarf. En í ljósi þess hversu mörg börn þetta eru, er reynslan sú að börn eru komin í mikla yfirþyngd þegar haft er samband við foreldra. Í dag er um eins og hálfs árs biðlisti í Heilsuskólann, og hátt í 70 nýjar fjölskyldur bætast árlega við hópinn. Á meðan fjölskyldan er á biðlista á skólahjúkrunarfræðingur að sinna viðtölum og fræðslu fyrir fjölskylduna og styðja þau í þessu verkefni. Skólahjúkrunarfræðingar hafa fjöldamörg önnur verkefni og mismunandi mikla þekkingu á þessu sviði svo þessi stuðningur er því miður ekki alltaf nægilega markviss. Einföld skref í rétta átt Meðferð offitu hjá börnum og unglingum er vandasöm og þarf að byggja á margþættri lífstílsbreytingu allrar fjölskyldunnar. Það þarf að kafa í sögu þeirra, skilja undirliggjandi aðstæður og sýna tillitssemi og skilning. Eins og upptalningin hér að ofan útskýrir vonandi þá er engin einföld töfralausn við offitu. Það eru þó til úrræði sem hafa skilað árangri en það er lykilatriði að byrja snemma og grípa þétt utan um þennan hóp og stuðla þannig að langtíma heilsubót þeirra. Vegna þess hve rætur offitunnar liggja víða ætti það að vera sameiginlegt markmið samfélagsins að stuðla að öflugum forvarnaraðgerðum. Við þurfum að leggjast á eitt til að sporna gegn aukinni tíðni barna sem fara úr yfirþyngd yfir í offitu, fjölga úrræðum og stuðla að breyttum lífsvenjum sem endast. Það er von mín að aukin umfjöllun leiði til vitundarvakningar og aukinnar þekkingar sem síðan leiði til þess að einstaklingar og fjölskyldur veigri sér ekki við að leita sér aðstoðar. Höfundur er hjúkrunarfræðingur sem sérhæfir sig í meðferð við offitu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Heilbrigðismál Mest lesið Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun Vertu ekki að plata mig Helgi Brynjarsson Skoðun Ólögmæt sóun skattfjár Markús Ingólfur Eiríksson Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium Skoðun Skoðun Skoðun Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Magnús Jochum Pálsson skrifar Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson skrifar Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir skrifar Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Sjá meira
Offita barna og unglinga er og verður vaxandi vandamál á Íslandi eins og í flestum öðrum vestrænum löndum ef ekkert verður að gert, en tíðni offitu hefur aukist um allan heim á síðustu áratugum. Neikvæð umræða um offitu sem byggist á vanþekkingu og fordómum getur leitt til þess að fólk með þennan sjúkdóm forðist að leita sér hjálpar. Á síðustu árum hefur margt nýtt komið í ljós um efnaskiptasjúkdóminn offitu, en sjúkdómurinn er ekki alveg eins einfaldur og við héldum. Vissulega er það svo að ef að innbyrt er ofgnótt hitaeininga sem líkaminn nýtir ekki þá safnast þær saman í fituvef. En er þetta svona einfalt? Hver er raunveruleg orsök offitunnar? Offita er efnaskiptasjúkdómur sem er ekki eingöngu afleiðing lífsstíls, heldur getur hún verið birtingarmynd ýmissa undirliggjandi vandamála, líkamlegra, andlegra og félagslegra. Offita hefur áhrif á flest líffærakerfi líkamans og hún getur leitt af sér fjölmarga sjúkdóma. Þannig getur offitusjúkdómurinn haft neikvæð áhrif á lífsgæði og alvarleg áhrif á líkamlega, andlega og félagslega heilsu. Það er því til mikils að vinna að skilja sjúkdóminn betur. Í grunninn þá verður of mikill fituvefur í líkamanum vegna langvinns orkuójafnvægis. Orsök orkuójafnvægisins getur verið flókið samspil líffræðilegra þátta, erfða, mataræðis, hreyfingar, félagslegra þátta og umhverfis. En hin hraða aukning offitu á síðastliðnum árum er líklega að mestu afleiðing umhverfistengdra þátta. Breyttir atvinnuhættir, breytingar á fjölskyldumynstri, samgöngum og ferðamáta, matvælaframleiðsla og framboð fæðu eru meðal þátta sem hafa gjörbreytt umhverfi okkar og daglegu lífi. Þetta hefur leitt til minni hreyfingar og aukinnar neyslu á orkuríkum og næringarsnauðari mat. Það er von Með því að skilja sjúkdóminn þá áttum við okkur betur á því hvað er hægt að gera til að aðstoða einstaklinga með offitu. Í ljósi þess að orsök offitu er margslungin er því einföldun að segja fólki bara að borða hollt og hreyfa sig. Það er eins og að segja fólki sem vill komast á toppinn á Everest að það þurfi bara að klifra upp. Til að geta betur aðstoðað fólk þarf að veita því leiðbeiningar í samræmi við getu og hæfni hvers og eins, benda því á hættur á leiðinni sem þarf að forðast og sjá til þess að fólk hafi réttu tólin og tækin til að hámarka líkurnar á að verkefnið gangi upp. Ég hef reynslu af því að styðja einstaklinga á mismunandi stigum offitusjúkdómsins, sem eru langflestir komnir með einhverja fylgikvilla offitu. Einstaklinga sem eiga börn sem eru líka komin í óefni og þurfa stuðning. Þessi hópur hefði átt að fá aðstoð mun fyrr, bæði til að bæta heilsu þeirra sjálfra og vegna þess að það er þjóðhagslega hagkvæmt að fólk búi við góða heilsu. Í dag er heilbrigðiskerfið að fá þennan hóp alltof seint til sín. Til að geta almennilega takmarkað vöxt offitu er nauðsynlegt að við leggjum áherslu á auknar forvarnir og meðferð á for- eða frumstigi sjúkdómsins. Það er mikilvægt að við horfum til barnanna og reynum að koma í veg fyrir offitu hjá þeim því það eru skýr tengsl á milli offitu á unglingsárum og offitu á fullorðinsaldri. Hvert eiga foreldrar að leita? Um 6,5% grunnskólabarna á Íslandi mælast með offitu. Það eru ríflega 3000 börn. Þau og fjölskyldur þeirra þurfa öll aðstoð. Í dag er fjöldi skólahjúkrunarfræðinga um land allt að sinna reglubundnum skimunum fyrir frávikum í vexti og þroska, þar sem hæð og þyngd barna er skráð og líkamsþyngdarstuðull þeirra reiknaður. Þegar barn sýnir frávik á vaxtakúrfu þá á að hafa samband við foreldra og ræða við þau hvort þau hafi áhyggjur, meta aðstæður hvers barns og vísa til heimilislæknis, fá ítarlegri rannsóknir og beiðni í Heilsuskólann ef þess þarf. En í ljósi þess hversu mörg börn þetta eru, er reynslan sú að börn eru komin í mikla yfirþyngd þegar haft er samband við foreldra. Í dag er um eins og hálfs árs biðlisti í Heilsuskólann, og hátt í 70 nýjar fjölskyldur bætast árlega við hópinn. Á meðan fjölskyldan er á biðlista á skólahjúkrunarfræðingur að sinna viðtölum og fræðslu fyrir fjölskylduna og styðja þau í þessu verkefni. Skólahjúkrunarfræðingar hafa fjöldamörg önnur verkefni og mismunandi mikla þekkingu á þessu sviði svo þessi stuðningur er því miður ekki alltaf nægilega markviss. Einföld skref í rétta átt Meðferð offitu hjá börnum og unglingum er vandasöm og þarf að byggja á margþættri lífstílsbreytingu allrar fjölskyldunnar. Það þarf að kafa í sögu þeirra, skilja undirliggjandi aðstæður og sýna tillitssemi og skilning. Eins og upptalningin hér að ofan útskýrir vonandi þá er engin einföld töfralausn við offitu. Það eru þó til úrræði sem hafa skilað árangri en það er lykilatriði að byrja snemma og grípa þétt utan um þennan hóp og stuðla þannig að langtíma heilsubót þeirra. Vegna þess hve rætur offitunnar liggja víða ætti það að vera sameiginlegt markmið samfélagsins að stuðla að öflugum forvarnaraðgerðum. Við þurfum að leggjast á eitt til að sporna gegn aukinni tíðni barna sem fara úr yfirþyngd yfir í offitu, fjölga úrræðum og stuðla að breyttum lífsvenjum sem endast. Það er von mín að aukin umfjöllun leiði til vitundarvakningar og aukinnar þekkingar sem síðan leiði til þess að einstaklingar og fjölskyldur veigri sér ekki við að leita sér aðstoðar. Höfundur er hjúkrunarfræðingur sem sérhæfir sig í meðferð við offitu.
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun
Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun