Innlent

Stærð­fræði­legar að­ferðir varpa nýju ljósi á Snorra Sturlu­son

Óttar Kolbeinsson Proppé skrifar
Snorra hefur gjarnan verið eignuð Heimskringla, Snorra-Edda og á síðustu öld, Egils saga. Miklar deilur hafa þó skapast í kring um síðast nefndu kenninguna.
Snorra hefur gjarnan verið eignuð Heimskringla, Snorra-Edda og á síðustu öld, Egils saga. Miklar deilur hafa þó skapast í kring um síðast nefndu kenninguna. vísir/vilhelm/HAUKUR STEFÁNSSON

Sturla Þórðarson var að öllum líkindum afkastameiri höfundur en almennt hefur verið talið hingað til og Snorri Sturluson var ólíklega eini höfundur Heimskringlu. Þetta eru niðurstöður umfangsmikillar rannsóknar á stíleinkennum fornsagnanna.

Í ára­tugaraðir hafa menn leitað að höfundum forn­sagnanna. Sú leit hefur ekki endi­lega gengið allt of vel og henni mun lík­lega aldrei ljúka. Nú hafa hins vegar orðið þau tíma­mót að menn eru byrjaðir að nota nýja tækni, tölvur og stærð­fræði­for­múlur til að reyna að varpa ljósi á þessar spurningar.

Þannig telja höfundar nýrrar fræði­greinar sig koma með mikil­vægt inn­legg í um­ræðuna:

„Þetta er til­raun til að nota í rauninni stærð­fræði­legar að­ferðir til að sjá hvort að textar séu líkir eða ó­líkir,“ segir Jón Karl Helga­son, prófessor við Íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands. Hann stóð að rann­sókninni á­samt þeim Sigurði Ingi­bergi Björns­syni og Stein­grími Páli Kára­syni.

Fjallað var um rannsóknina í Kvöldfréttum Stöðvar 2 í gær:

Stíll eins og fingrafar

Þessi að­ferð er ekki alveg ný af nálinni en í rann­sókninni er farið mun ítar­legar ofan í texta forn­sagnanna en áður hefur verið gert.

„Raun­veru­lega gengur þetta út á það að skoða hlut­falls­lega tíðni al­gengustu orða í texta og nota það sem ein­hvers konar fjar­lægðar­mælingu á textana,“ segir Sigurður Ingi­bergur. Hann er for­stjóri Klíníkurinnar en mikill á­huga­maður um forn­sögurnar.

Hér sjáum við dæmi um niðurstöður rannsóknarinnar. Sögurnar sem eru litaðar rauðar og standa næst Egils sögu eru líkastar henni. Þær eru allar úr Heimskringlu og því ansi líklegt að þar hafi sami höfundur verið að verki. Sem styður auðvitað við kenningar um að Snorri Sturluson hafi skrifað Egils sögu.vísir/egill

Hann og Stein­grímur Páll voru að leika sér við að þróa for­rit sem gæti skrifað sögur í forn­ís­lenskum stíl þegar ís­lensku­fræðingurinn, Jón Karl, fékk þá til liðs með sér í nyt­sam­legri rann­sóknir.

Að­ferðin gengur út á að greina stíl hvers sagna­hluta fyrir sig og bera þá síðan saman. Þeir líkja stíl­ein­kennunum við fingra­far höfundarins; hver höfundur heldur sig við á­kveðið mynstur við skrif sín.

Verkefnið hófst árið 2017 og þeir félagar útiloka ekki að halda rannsóknum sínum áfram. Jón Karl (til vinstri) og Sigurður Ingi­bergur (til hægri).vísir/egill

Hér má finna greinasafnið In Search of the Culprit og nálgast grein þeirra félaga á rafrænu formi. Hún ber titilinn Stylometry and the Faded Fingerprints of Saga Authors.

Sturla virðist hafa skrifað fjórar sögur en ekki tvær

Og niður­stöður rann­sóknarinnar voru ansi at­hyglis­verðar.

„Það er svo­lítið á­huga­vert að sjá að til dæmis Sturlunga, sem hefur verið talin svona safn af sögum, virðist vera miklu heild­stæðara verk heldur en til dæmis Heims­kringla, sem al­mennt er talin skrifuð af einum manni, Snorra Sturlu­syni,“ segir Sigurður Ingi­bergur.

Taflan sýnir líkindi á stíl þessara fornsagna. Þeir reitir sem hafa stuðulinn 0.00 sýna hvar sama sagan mætist - stíllinn er sá sami. Mest líkindi eru á milli Íslendinga sögu og Þórðar sögu kakala.

Og upp úr rann­sókninni koma meðal annars töflur eins og þessi hér að ofan.

Hún ber saman líkindi stílsins á nokkrum forn­sögum. Rauður litur og lágur stuðull merkja líkindi en blár litur og hár stuðull lítil. Við þetta sést til dæmis að mjög mikil líkindi eru milli fjögurra sagna; Ís­lendinga sögu, Hákonar sögu Hákonar­sonar og tveggja sagna úr Sturlungu safn­ritinu, Þórðar sögu kakala og Þor­gils sögu skarða.

Það er nokkuð ó­um­deilt í fræðunum að Sturla Þórðar­son hafi verið höfundur bæði Ís­lendinga sögu og Hákonar sögu Hákonar­sonar en eftir niður­stöðu þessarar rann­sóknar telja þeir fé­lagar að Sturla hafi einnig samið hinar sögurnar tvær.

Snorri frekar eins og kvikmyndaframleiðandi

En þegar Heims­kringla er rann­sökuð kemur aftur á móti í ljós mikill munur á stíl ein­stakra sagna innan hennar.

„Þannig að þetta er svona mæling sem að gefur dáldið til kynna að sögurnar eru skrifaðar svona upp úr öðrum sögum og það er dá­lítil tíma­skekkja að vera að tala um Heims­kringlu sem höfundar­verk,“ segir Jón Karl.

Þetta rennir ekki bein­línis stoðum undir þá út­breiddu kenningu að Snorri Sturlu­son sé höfundur Heims­kringlu. Alla vega ekki í sama skilningi og við leggjum í höfunda­hug­takið í dag.

Teikning af Snorra eftir Christian Krogh. Myndin er í raun sjálfsmynd - Krogh sér Snorra fyrir sér eins og sjálfan sig.Christian Krohg

„Ef að hann hefur komið að Heims­kringlu, sem er ekkert ó­lík­legt, þá er miklu lík­legra að hann hafi verið svipaður kvik­mynda­fram­leiðanda heldur en bein­línis skáld­sagna­höfundi. Og hann hefur haft ritara í starfi hjá sér bara eins og fram­leiðandi kvik­myndar hefur hand­rits­höfunda,“ segir Jón Karl.

Meðal annars greindu þeir mikinn mun á stíl innan sjálfrar Ólafs sögu helga, sem er lengsta saga Heims­kringlu.

Þar virðist hún skiptast í tvo hluta; fyrri hlutinn er skrifaður af ein­kennandi stíl eins manns en seinni hlutinn með öðrum stíl. Þeir telja því ekki ó­lík­legt að sá sem hafi sett Heims­kringlu saman hafi jafn­vel stuðst við eldri konunga­sögur þegar hann setti sögurnar saman og að við skrifin á Ólafs sögu helga hafi hann skrifað upp úr eldri sögu í fyrri hlutanum en síðan sjálfur bætt seinni hlutanum við.


Tengdar fréttir

Ekki Al­þingis að eigna Snorra Egils sögu

Al­þingi fer ekki með úr­skurðar­vald þegar kemur að því að eigna nafn­þekktum mið­alda­mönnum okkar glæstustu bók­mennta­verk fyrri alda, að mati Sverris Jakobs­sonar mið­alda­sagn­fræðings. Hann telur Snorra Sturlu­son lé­legan liðs­mann frjáls­hyggju­manna sem að­hyllast þá stefnu sem Hannes Hólm­steinn Gissurar­son stjórn­mála­fræði­prófessor fjallar um í nýjustu bók sinni sem kom út í fyrra.




Fleiri fréttir

Sjá meira


×