Skoðun

Ekkert 5-11 ára barn hefur lagst á spítala vegna COVID-19 á Íslandi

Erling Óskar Kristjánsson skrifar

Bóluefni eru eitt mesta afrek mannkynssögunnar. Sjúkdómar geta hins vegar verið mishættulegir fyrir mismunandi einstaklinga, og bóluefni geta verið misgóð og misörugg. Þegar kemur að bólusetningu heilbrigðra 5-11 ára barna er ég ekki sannfærður um að ávinningur sé meiri en áhætta. Mér sýnist ég deila þeirri skoðun með mörgum sérfræðingum, þar á meðal Lýðheilsustofnun Finnlands og FrönskuLæknaakademíunni.

Íslensk heilbrigðisyfirvöld eru hins vegar annarrar skoðunar. Ég ákvað því að kynna mér rök sóttvarnalæknis, birt 13. desember 2021. Það lítur út fyrir að ákvörðunin sé að miklu leyti byggð á mistúlkunum á skýrslu frá Sóttvarnastofnun Evrópusambandsins (ECDC) og bóluefnarannsókn Pfizer á 5-11 ára börnum.

Sóttvarnalækni var bent á að hann ofmat tíðni alvarlegra COVID-19 veikinda hjá börnum, og hélt því ranglega fram að bóluefnarannsókn Pfizer sýndi fram á vörn gegn smiti, en raunin er sú að rannsóknin skoðaði aðeins vörn gegn sýkingu með einkennum. Hann hefur viðurkennt þessi mistök og gert tilraun til að leiðrétta þau. Eftir standa hins vegar enn fleiri rangfærslur og villandi fullyrðingar, auk þess sem hann ofmetur enn tíðni spítalainnlagna hjá börnum.

Ofmat á tíðni spítalainnlagna hjá börnum

Sóttvarnalæknir hélt því fyrst fram að 0,6% barna á aldrinum 5-11 ára sem smitist af COVID-19 þurfi að leggjast inn á spítala. Eftir ábendingar og smá útreikninga hefur hann breytt mati sínu og áætlar nú að hlutfallið sé 0,42%. Á Íslandi hafa um 3.000 börn á þessum aldri greinst með veiruna. Samkvæmt upprunalegu mati sóttvarnalæknis hefðu 18 þeirra átt að leggjast inn á spítala, en 12,6 samkvæmt uppfærðu mati. [1] Hvernig passar það við raunveruleikann?

Í raun hefur ekkert af þessum 3.000 börnum verið lagt inn á spítala vegna COVID-19, samkvæmt svari við fyrirspurn til Landlæknisembættisins (20. desember 2021). Í vor birti Lýðheilsustofnun Noregs rannsókn sem sýndi að aðeins eitt af 1.001 barni á aldrinum 0-9 ára sem greindist með COVID-19 hafi verið lagt inn á spítala.[2] Sóttvarnalæknir hefur ekki gætt þess að bera ályktun sína saman við tiltæk gögn áður en hann birti þetta nýja ofmat.

Upphaflegt mat sóttvarnalæknis var hlutfall tilkynntra COVID-19 tilfella með einkenni sem leiddu til spítalainnlagnar. Eftir að ábendingar um villuna bárust áætlaði hann að 30% tilkynntra tilfella væru einkennalaus, og lækkaði mat sitt sem því nemur. Hann kann að hafa vanmetið tíðni einkennalausra tilfella, því hann styðst við rannsókn á fólki undir tvítugu frekar en 5-11 ára börnum. Þar að auki gleymir hann að taka tillit til þess að það greinast ekki allir sem smitast, sem þýðir að mörg tilfelli eru ekki tilkynnt. Það er misjafnt milli landa og aldurshópa hve stórt hlutfall smita greinast. Sóttvarnastofnun Bandaríkjanna (CDC) áætlar að fjórir smitist fyrir hvern einn sem greinist þar í landi, en hlutfallið gæti verið annað meðal barna á meginlandi Evrópu. Eitt er þó ljóst, hlutfall barna sem smitast og þurfa að leggjast inn á spítala er töluvert lægra en sóttvarnalæknir heldur fram.

Það er vert að bæta því við að líkur á innlögn hjá heilbrigðum börnum eru talsvert lægri en annarra, því undirliggjandi sjúkdómar stórauka líkur á spítalainnlögn. Áhættumatið er því alls ekki það sama fyrir heilbrigð börn og önnur.

Öryggi og virkni bóluefnisins ýkt

Þann 13. september fullyrti sóttvarnalæknir:

„Í bólusetningarannsókn á um 3.000 börnum á aldrinum 5-11 ára (NEJM 9. nóvember 2021) kom í ljós að virkni bólusetningar var um 90% gegn smiti og engar alvarlegar aukaverkanir komu fram.“

Í raun er greint frá bráðabirgðaniðurstöðum 1.517 barna sem höfðu verið bólusett í 2,3 mánuði að jafnaði. Þau voru borin saman við 751 barn sem fékk lyfleysu.

Sóttvarnalæknir hélt því ranglega fram að rannsóknin hafi sýnt fram á góða vörn bóluefnanna gegn smiti, en í raun sýndi hún fram á vörn gegn sýkingu með einkennum. Þetta eru tveir ólíkir hlutir. Í grein um þróun bóluefna við COVID-19 sem birt var á Vísindavef Háskóla Íslands í október 2020 er bent á að SARS-CoV-2 sýki bæði efri öndunarfæri og lungu, en að ekkert af bóluefnunum hafi gert ráð fyrir að mynda ónæmissvar í efri öndunarfærum. Ónæmissvar í efri öndunarfærum er mikilvægur þáttur þess að mynda öflugt ónæmi gegn smiti. Bóluefni geta því komið í veg fyrir alvarleg veikindi í bólusettum einstaklingum án þess að stöðva útbreiðslu veirunnar.

Ýmsar aðrar rannsóknir benda til þess að bóluefnin við COVID-19 dragi lítið úr smitum í samfélaginu og þar að auki virðist vörnin dvína fáeinum mánuðum eftir bólusetningu. Væri kannski betra að bíða og sjá hvernig þeir skammtar sem hafa verið gefnir munu endast hjá eldri börnum og fullorðnum?

Sóttvarnalæknir hefur ítrekað haldið því fram að rannsóknir sýni fram á góða vörn gegn smiti. Þannig hefur hann stuðlað að upplýsingaóreiðu í samfélaginu. Í sumar fullyrti hann:

„Ég verð bara að játa það að auðvitað eru það vonbrigði að bóluefnin skuli ekki vernda betur gegn smiti. Í upphaflegu rannsóknunum var talað um að virknin til að koma í veg fyrir smit væri 80-90% eftir fulla bólusetningu.“

Hann virðist ekki hafa lært af mistökunum, því þessi oftrú hans á að bóluefnin verndi vel gegn smiti hefur augljóslega lagt grunn að öðrum röksemdarfærslum hans fyrir bólusetningu barna.

Gert lítið úr alvarlegum aukaverkunum hjá ungum drengjum

Sóttvarnalæknir greinir réttilega frá því að á „þessari stundu [hafi] ekki mörg börn verið bólusett þannig að ekki [sé] hægt að fullyrða með vissu hvort alvarlegar aukaverkanir muni sjást eftir bólusetninguna.“

Hann bætir við að hjá „eldri börnum [hafi] bólgum í hjartavöðva og/eða gollurshúsi verið lýst hjá einum af hverjum 10.000 bólusettum,” en greinir ekki frá tíðni eftir kyni. Vandinn er sá að tíðni þessarar aukaverkunar er margfalt hærri hjá drengjum en stúlkum, svo það er villandi að hópa kynin saman. Rannsókn frá Hong Kong lýsti þessari aukaverkun hjá 1,9 af hverjum 10.000 bólusettum börnum á aldrinum 12-15 ára, en 4,3 af hverjum 10.000 bólusettum drengjum á þeim aldri.

Samkvæmt íslenskum hjartalæknum er „oft um að ræða væg einkenni eða sjúkdóm“, sem getur væntanlega leitt til vanmats á tíðni aukaverkunarinnar, en „slíkir sjúkdómar geta valdið varanlegum skaða á hjartavöðvanum og áhrifin koma oft ekki fram til fulls fyrr en mörgum árum síðar“. Áhættumatið getur því verið misjafnt eftir kyni.

Væri kannski betra að bíða og sjá hver tíðnin verður hjá yngri drengjum?

Hræðsluáróður í formi súrrealískra sýnidæma

Sóttvarnalæknir tekur nokkur dæmi um hve mörg börn myndu leggjast inn á spítala eða veikjast alvarlega vegna COVID-19 ef öll börn á aldrinum 5-11 ára myndu smitast, en þau eru 32.000 talsins. Hann hefur haldið því fram að 100-200 börn muni leggjast inn á spítala, og að eitt þeirra muni jafnvel láta lífið. Þessar tölur eru auðvitað byggðar á ofmati hans á tíðni alvarlegra veikinda hjá börnunum.

Að mála upp slíka mynd er ekkert annað en hræðsluáróður af hendi sóttvarnalæknis. Á tveimur árum hafa tæplega 3.000 börn á þessum aldri greinst með veiruna, og mörg ár gætu liðið áður en 32.000 börn á þessum aldri smitast. Veiran mun stökkbreytast og jafnvel mildast. Vörn bóluefnanna mun fjara út áður en efnin fá tækifæri til að koma í veg fyrir mörg þessara tilfella. Ef bóluefnin ættu að koma í veg fyrir flest þessara tilfella gætu börnin þurft að vera í bóluefnaáskrift næstu árin. Þá þarf að taka mið af aukinni áhættu sem fylgir hverjum skammti.

Síðastliðna daga hefur þessi mynd af 32.000 smituðum 5-11 ára börnum engu að síður ítrekað verið máluð upp í fréttum, eins og þetta sé það sem eigi eftir að gerast ef börnin verða ekki bólusett, og að bólusetning þeirra geti bjargað okkur frá þessari atburðarás.

Ákvörðunin byggð á fölskum forsendum

Það er nokkuð ljóst að engin gagnrýnin umræða hefur átt sér stað innan læknasamfélagsins áður en vaðið er áfram með bólusetningu 5-11 ára barna. Það að teymi sóttvarnalæknis hafi ekki leiðrétt mat hans bendir til þess að engin áreiðanleg greining á ávinningi og áhættu hafi átt sér stað hjá embættinu. Þess í stað virðist ákvörðunin byggja á einum óritrýndum pistli sem sóttvarnalæknir birti 13. desember og byggði á mistúlkun gagna. Það liggur ekki fyrir raunhæft mat á þeirri litlu hættu sem börnum stafar af veirunni, en án þess er ómögulegt að segja til um ásættanlega áhættu af völdum bóluefnisins. Það virðist vera gengið út frá því að tveir skammtar muni veita varanlega vörn og koma í veg fyrir öll neikvæð áhrif af völdum veirunnar. Þar að auki er gert lítið úr tíðni aukaverkana af völdum bóluefnanna.

Almenningur hefur verið afvegaleiddur og orðið fórnarlamb hræðsluáróðurs, svo foreldrum er gert erfitt fyrir að taka upplýsta ákvörðun um bólusetningu barna sinna. Pistill sóttvarnalæknis hefði aldrei átt að birtast, hvorki í sinni upphaflegu né “leiðréttu” mynd. Sóttvarnaryfirvöldum ber að draga hann til baka og upplýsa almenning með áberandi hætti um þessi mistök.

Réttast væri að bíða með að bólusetja börnin í það minnsta þar til gagnrýnin umræða hefur átt sér stað og gengið hefur verið úr skugga um að ávinningurinn af bólusetningu sé meiri en áhættan fyrir heilbrigð 5-11 ára börn að teknu tilliti til kyns.

Höfundur er faðir og með B.Sc. í verkfræði

[1] Samkvæmt mati sóttvarnalæknis hefðu jafnvel enn fleiri börn átt að leggjast inn á spítala, því þótt aðeins 3.000 börn hafi greinst þá hafa enn fleiri smitast. En upp á móti kemur að rúmlega 400 eru ennþá í einangrun.

[2] Um var að ræða önnur afbrigði veirunnar, en það hefur ekki verið sýnt fram á að börn séu líklegri til að lenda á spítala ef þau smitast af Delta afbrigðinu. Afbrigðið er bara meira smitandi sem leiðir til fleiri smita og þar með fleiri innlagna.




Skoðun

Sjá meira


×