Finna má hversdagslegar birtingarmyndir ofskynjunarsveppa víða í Reykjavík; þeir vaxa á umferðareyjum og á túnum við mannvirki sem við þekkjum vel. Og sveppirnir eru tíndir um hábjartan dag og svo seldir og teknir inn. Þetta er þekkt mál og hefur verið lengi.

Nýlundan á þessu sviði er stóraukin vísindaleg þekking á virka efninu í sveppnum, psílósýbín. Þegar það er notað af varúð og nákvæmni, er það talið geta hjálpað fólki með þrálátt þunglyndi, sem eru allar aðrar bjargir bannaðar.
„Þær rannsóknir sem hafa verið gerðar nýlega koma vel út. Þetta eru lofandi niðurstöður,“ segir Árný Jóhannesdóttir sérnámslæknir á geðdeild sem er, ásamt Engilberti Sigurðssyni lækni, höfundur að grein sem birtist í seinasta tölublaði Læknablaðsins. Þar er farið yfir stöðu rannsókna á psílósýbín.
„Það lyfjafyrirtæki sem er komið hvað lengst, COMPASS Pathways, er að sýna meðferðarsvörun upp á að þriðjungur sé að ná bata. Þetta voru 233 manns, sem er langstærsta rannsókn nokkurntímann gerð á psílósýbíni. Þá loksins var maður tilbúinn að taka smá mark á þessu,“ segir Árný og vísar þar til fasa 2 rannsóknar, þar sem niðurstöður þóttu benda til þess að psilosybin dragi marktækt úr þunglyndiseinkennum og þolist almennt vel.
En stíga þarf varlega til jarðar. Sá sem tekur psílósýbín leggur í flókna andlega vegferð. Sjúklingurinn fær þannig nýja sýn á veruleikann sem getur hjálpað mikið en getur líka í sjaldgæfum tilvikum haft alvarlegar aukaverkanir á borð við geðrof eða ofsakvíða.
Að sögn læknisins eru skuggahliðarnar mun ólíklegri þegar notkunin er læknisfræðileg en þegar um er að ræða sveppaát í sjálflækningarskyni eins og tíðkast nú innan ákveðinna hópa.
„Þetta getur víst verið hryllileg upplifun fyrir fólk sem er ekki við góðar aðstæður. Þannig að það ég mæli algerlega gegn notkun þeirra eins og er,“ segir Árný.
Úr greininni: Siðferðileg álitamál
Psilocybin er þekkt vímuefni sem hefur verið ólöglegt um áratuga skeið. Það veldur ofskynjunum, misskynjunum og miklum breytingum á tilfinningum og hugsun, sé það tekið í þeim skömmtum sem virðist þurfa til að ná virkni í meðferð þunglyndis. Því vaknar spurningin hvort réttlætanlegt sé að nýta slíkt efni til meðferðar meðferðarþrás þunglyndis og þunglyndis almennt. Við meðferð einstaklings með lyfi eða öðrum inngripum þarf ávallt að hafa í huga kosti og galla slíkra inngripa. Því alvarlegri sem sjúkdómur er, því meiri aukaverkanir er hægt að sætta sig við þar sem ávinningurinn er talinn meiri en áhættan. Hvað varðar þunglyndi þar sem meðferð hefur ekki áður verið reynd, eru til gagnreyndar meðferðir nú þegar sem almennt hafa ekki miklar aukaverkanir og eru vel rannsakaðar. Þar höfum við margra ára og áratuga þekkingu á notkun, skömmtum, svörun og langtímaáhrifum. Í rannsókn þar sem borin var saman meðferð með psilocybini og escitalopram sást ekki munur í virkni og því vart skýr forsenda fyrir því að beita psilocybin-meðferð nema þunglyndið hafi ekki svarað hefðbundinni meðferð.
Vill koma á formlegri umgjörð utan um psílósýbín
Það er langt og strangt rannsóknarferli fram undan áður en séð verður til lands í þessu efni, en stjórnmálamenn eru áhugasamir. Vilhjálmur Árnason þingmaður Sjálfstæðisflokks lofar rannsóknina á Facebook-síðu sinni og boðar þingsályktunartillögu, þar sem markmiðið er að Ísland verði leiðandi í rannsóknum á þessum nýju meðferðum.
Vilhjálmur skrifar: „Það er staðreynd að fjöldi fólks er nú þegar byrjað að nýta sér þetta efni sér til aðstoðar hér á landi og jafnvel einhverjir byrjaðir að bjóða upp á þjónustu með efninu. Í ljósi þess og ef fyrstu niðurstöðu rannsókna eru að gefa réttar vísbendingar tel ég rétt að koma strax á formlegri umgjörð utan um rétta notkun á efninu hér á landi. Ég hyggst því flytja þingsályktunartillögu um að þessari umgjörð verði komið á hér á landi. Vona ég að fulltrúar allra flokka á Alþingi komi með mér á það þingmál.“