Skoðun

Rétturinn til að standa á sviði

Iva Marín Adrichem skrifar

Þegar ég var lítil dreymdi mig um að verða atvinnukona í fimleikum. Ég lagði mig alla fram við að æfa fimleika en sú stund rann upp að ég fór að dragast aftur úr jafnöldrum mínum. Því voru foreldrar mínir og þjálfari tilneydd að setjast niður með mér og taka erfitt samtal um að því miður væri ekki mögulegt fyrir mig að keppa í hópi ófatlaðra jafnaldra minna í framtíðinni. Á sama tíma sögðu þau mér að ég hefði hins vegar mikla hæfileika á sviði tónlistar og náms og hvöttu þau mig eindregið til að einbeita mér að því frekar en að eltast við fimleikadrauminn, sem allir nema litla barnið ég vissu að væri óraunhæfur.

Þó þetta samtal hafi tekið virkilega mikið á mig og alla sem áttu í hlut er ég mjög þakklát í dag fyrir að hafa fengið raunsæja mynd á framtíðarmöguleikum mínum og hvatningu til að leggja fyrir mig mína helstu styrkleika. Líklega er það forsenda þess að ég starfa sem söngkona í dag og að ég lagði fyrir mig lögfræðinám. Í rauninni fyndist mér mannvonska ef foreldrar mínir hefðu gert mér upp óraunhæfar vonir til þess eins að særa mig ekki.

Þessa fortíðarhugleiðingu vil ég setja í samhengi við mikla umræðu um inngildingu fatlaðs fólks og annarra jaðarhópa í listum og menningu, sérstaklega sviðslistum. Í gær var haldið málþing í Þjóðleikhúsinu í kjölfar mikillar gagnrýni vegna túlkunar ófatlaðs manns á fatlaðri persónu í söngleiknum Sem á himni. Mörgu fötluðu fólki finnast birtingarmyndir þess á sviðinu einsleitar og gera kröfu um aukna þátttöku og sýnileika í leikhúslífinu. Ég fagna þessari umræðu mjög og vonast einlæglega til þess að hún hafi opnað augu listrænna stjórnenda til að gefa fötluðu fólki tækifæri á að takast á við hlutverk til jafns við aðra. Sjálf hef ég upplifað beina mismunun vegna fötlunar og það er von mín að við séum komin lengra í dag.

Varðandi hugtakið inngildingu hef ég þó margar spurningar sem ekki virðast vera til skýr svör við. Hvenær er maður inngiltur að fullu inn í samfélagið? Hvenær verðum við sátt við birtingarmyndir minnihlutahópa í dægurmenningu og listum? Felur inngilding í sér að fatlað fólk fái eingöngu hlutverkin sín vegna fötlunar sinnar eða verða gerðar sömu kröfur til allra? Svörin sem ég fékk við þessum spurningum á málþinginu voru á þá leið að umræðan væri of stutt á veg komin til að ákvarða endanlega niðurstöðu. Þá vaknar sú spurning óneitanlega hver forsendan fyrir samtalinu sé ef þeir sem leggja fram kröfur um breytingar hafa ekki skýrt mótaða sýn á hvers krafist er í framtíðinni.

Það er lykilatriði að jafnrétti verði haft í heiðri, án þess að slakað sé á kröfum eða að fötluðum einstaklingi sé veitt hlutverk í leiksýningu í atvinnuleikhúsi á grunndvelli fötlunar. Á málþinginu í gær, fannst mér það viðhorf endurspeglast að slaka megi á kröfum gagnvart fólki sem tilheyrir minnihlutahópum. Mig sem fatlaðri sviðslistakonu, hryllir við þessu viðhorfi.

Ef við viljum raunverulega berjast fyrir jafnrétti er ekki leiðin að upphefja minnihlutastöðu fólks og láta hana skipta öllu máli í fari þess. Þjóðleikhússtjóri og rektor Listaháskóla Íslands voru á umræddu málþingi spurð höstuglega hve margir í inntöku og verkefnanefndum á þeirra vegum tilheyrðu minnihlutahópum. Þessi spurning endurspeglar þau viðhorf að greinilega skipti hæfni, frammistaða, listræn gæði og/eða persónuleiki fólks í slíkum nefndum minna máli en samfélagsleg staða. Með slíku viðhorfi er manneskja gerð eingöngu að þeim minnihlutahóp sem hún tilheyrir og þar með falla öll hennar gildi í skuggann af því og hún gerð að viðfangi. Slíkt viðhorf felur í sér gríðarlega smættun og vanvirðingu og ætti ekki að líðast athugasmdalaust.

Allir eiga að lúta sömu kröfum, óháð stöðu í samfélaginu. Alveg eins og það eru ekki mannréttindi að verða frægur, heyrir það ekki undir mannréttindi að standa á stóra sviði atvinnuleikhúss eða starfa sem atvinnulistamaður. Sem atvinnusöngkona er ég sjálf mjög meðvituð um að ég fékk tækifæri sem margir aðrir fengu ekki, en ég lagði jafnframt á mig ómælda vinnu í að falast eftir þeim tækifærum með því að setja markið hátt og reyna að verða betri í minni grein en samkeppnin. Því vann ég mér inn fyrir þeirri stöðu sem ég er í núna. Ég vil senda skýr skilaboð um að rétt eins og það að finna fyrir höfnun og mismunun á tækifærum í starfi mínu, þá er sú hugsun engu skárri að fá vinnu, eingöngu vegna fötlunar minnar, vitandi að betri söngkonu eða lögfræðingi hafi verið hafnað vegna þess að réttara var talið að ráða manneskju í minnihlutahóp. Alveg eins og ég gat ekki orðið atvinnukona í fimleikum, geta því miður ekki allir orðið atvinnulistamenn. Það er leiðinlegt en því miður er lífið bara ekki alltaf skemmtilegt eða sanngjarnt. Atvinnuleikhús og listageirinn verða að tryggja jafnan rétt og tækifæri allra, en á sama tíma má ekki mismuna eftir stöðu í samfélaginu.

Að lokum langar mig að bjóða mig formlega fram við að aðstoða Þjóðleikhúsið við mótun inngildingarstefnu. Sem ung söngkona, flokkuð í fleiri minnihlutahópa en góðu hófi gegnir og með stjórnsýslulögin á heilanum, þá tel ég mig vel til þess fallna að bæta listaheiminn, bæði út frá sjónarhorni jafnréttis sem og framfylgd laga og reglugerða.

Höfundur er söngkona og laganemi.




Skoðun

Sjá meira


×