Áskoranir í eineltisforvörnum Álfheiður Guðmundsdóttir, Sólrún Ósk Lárusdóttir, Jenný Ingudóttir og Ingibjörg Guðmundsdóttir skrifa 8. nóvember 2022 12:01 Einelti er alvarleg tegund ofbeldis sem hefur víðtækar samfélagslegar afleiðingar og börn sem eru beitt einelti geta glímt við afleiðingar þess ævilangt. Eineltisforvarnir eru lýðheilsumál enda getur einelti haft áhrif á lífsgæði og heilsu bæði þolenda og gerenda til lengri og skemmri tíma. Það getur einnig haft neikvæð áhrif á þau börn sem verða einungis vitni að eineltinu. Einelti í skólum er áhættuþáttur fyrir ýmis konar hegðunar-, félags- og tilfinningavanda. Rannsóknir sýna að þau sem verða fyrir einelti eru með slakari námsárangur og meta heilsu sína verri en önnur börn. Áhrifanna gætir ekki eingöngu á meðan á eineltinu stendur heldur einnig seinna á lífsleiðinni. Einelti er streituvaldur og þolendur glíma í auknum mæli við kvíða, þunglyndi, lágt sjálfsmat, einmanaleika og ýmis sállíkamleg einkenni í kjölfar eineltis. Endurtekið einelti getur haft áhrif á heilastarfsemi og rannsóknir í taugasálfræði sýna að heili barns sem verður endurtekið fyrir einelti bregst öðruvísi við áreiti. Þannig getur einelti bókstaflega breytt heimsmynd barns. Þess vegna skiptir máli að vinna með þolendum til þess að draga úr skaðlegum afleiðingum sem einelti getur haft. Niðurstöður rannsókna benda til þess að börn sem beita einelti séu sundurleitari hópur en staðalmyndir gefa til kynna og að einelti sé flókin félagsleg hegðun. Staðalmyndin af gerendum eineltis er gjarnan að þau séu „slæm“, með skerta félagsfærni, fáa góða eiginleika og noti einelti til að reyna að falla inn í hópinn. Staðreyndin er hins vegar sú að mörg börn og ungmenni sem beita einelti eru með talsverð völd innan félagahópsins og eru álitin vinsælir leiðtogar. Þau eru oft talin aðlaðandi og góð í íþróttum, fá jákvæða endurgjöf frá félagahópnum og virðast nota einelti til að hjálpa sér að viðhalda sterkri félagslegri stöðu sinni. Mikilvægt er að nýta þessa þekkingu svo að auðveldara verði að koma auga á einelti og að viðbrögð mæti ólíkum þörfum hverju sinni. Þá þarf líka að muna að allur hópurinn verður fyrir áhrifum og þarf stuðning, líka þau börn sem eru áhorfendur að einelti. Áherslur í eineltisforvörnum hafa breyst talsvert gegnum árin eftir því sem rannsóknum á sviðinu vindur fram. Rannsóknir benda til að mestur árangur náist með markvissri innleiðingu félags- og tilfinningafærni í skólanámsskrá, byggðri á gagnreyndum aðferðum. Slíkt getur dregið úr margvíslegri truflandi hegðun í skólum og bætt samskipti, líðan og námsárangur svo eitthvað sé nefnt. Ein áhrifaríkasta leiðin til að draga úr einelti er heildarnálgun innan skólans sem beinist að öllum þeim sem koma að skólanum, nemendum, fjölskyldum þeirra, starfsfólki og nærumhverfi skólans. Í heildrænni nálgun eineltisforvarna beinast stefnur og starfsvenjur skólans að því að hlúa að jákvæðu og öruggu skólaumhverfi. Starfsfólk fær fræðslu og þjálfun til að miðla árangursprófuðu námsefni tengt einelti, foreldrar eru virkjaðir, nemendur fá kennslu í félags- og tilfinningafærni og þeir nemendur sem þess þurfa fá markvissa íhlutun og stuðning við hæfi. Skólar geta til dæmis fengið stuðning við að skapa slíkt skólaumhverfi í gegnum nálgun Heilsueflandi leikskóla, - grunnskóla og framhaldsskóla á vegum Embættis landlæknis. Hægt er að fá ráðgjöf og vísa málum til fagráðs eineltismála í grunn- og framhaldsskólum ef erfiðlega gengur að leysa úr eineltismálum og mikilvægt að skólar og skólasamfélög leiti sér aðstoðar sem fyrst ef á þarf að halda. Í stað þess að einblína á inngrip og refsingar þurfum við að byggja upp færni sem styður við góð samskipti, góða geðheilsu og jákvæðan skólabrag. Eins þarf að horfa til þess félagslega umhverfis sem við höfum skapað og hvort þar séu þættir sem óafvitandi styðji við menningu þar sem einelti á sér stað. Þannig færumst við nær markmiðinu að bættri heilsu og líðan fyrir öll börn. Þann 8. nóvember er dagur gegn einelti á Íslandi, þessi grein er skrifuð í tilefni þess dags. Sólrún Ósk Lárusdóttir og Álfheiður Guðmundsdóttir verkefnastjórar geðræktar, lýðheilsusviði Embættis landlæknis. Jenný Ingudóttir og Ingibjörg Guðmundsdóttir verkefnastjórar heilsueflandi skóla, lýðheilsusviði Embættis landlæknis. Heimildir: Divecha, D. og Brackett, M. (2020). Rethinking School-Based Bullying Prevention Through the Lens of Social and Emotional Learning: a Bioecological Perspective. International Journal of Bullying Prevention, 2, 93-113 https://doi.org/10.1007/s42380-019-00019-5 Embætti landlæknis (2022). Lýðheilsuvísar eftir heilbrigðisumdæmum: Umfjöllun og skilgreiningar.https://www.landlaeknir.is/servlet/file/store93/item41982/Lýðheilsuvísar_umfjollun_skilgreiningar_2020.pdf Menesini, E. og Salmivalli, C. (2017). Bullying in schools: the state of knowledge and effective interventions. Psychology, Health & Medicine, 22, 240-253 https://doi.org/10.1080/13548506.2017.1279740 Pearce, N., Monks, H., Alderman, N., Hearn. L., Burns, S., Runions, K., Francis, J. og Cross, D. (2022).‘It’s All About Context’: Building School Capacity to Implement a Whole-School Approach to Bullying. International Journal of Bullying Prevention. https://doi.org/10.1007/s42380-022-00138-6 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Mest lesið „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Hamingjan grundvallast á gæðum hugsananna Árni Már Jensson Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson Skoðun Árið er 1990 Rebekka Hilmarsdóttir Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Skoðun Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hamingjan grundvallast á gæðum hugsananna Árni Már Jensson skrifar Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Brennt barn forðast eldinn Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Varnir gegn gagnagíslatökum Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Full orkuskipti ríkisflota og samgönguþjónustu fyrir 2030 Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Einelti er veruleikabrenglun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Lýtalaus íslenska“ er ekki til Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hvatning til mótshaldara Landsmóts hestamanna Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Áróður Kremls gegn Úkraínu og NATO Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Að gefnu tilefni Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Það er ákvörðun að beita mannvonsku Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Löng barátta XD fyrir jafnrétti og frelsi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Árið er 1990 Rebekka Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Létt Borgarlína og bráðavandi umferðar Elías B. Elíasson,Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Bestun Seðlabankastjóra Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Nýr tækniskóli rís við Flensborgarhöfn í Hafnarfirði Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Úr samkeppni í einokun? Sigríður Margrét Oddsdóttir,Anna Hrefna Ingimundarsdóttir skrifar Skoðun Að mála sig út í horn Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Verst fyrir fámennustu ríkin Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað getum við tekið á móti mörgum? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Yazan, Kant og siðleg breytni á Íslandi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Dauðinn og skattarnir skrifar Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar Sjá meira
Einelti er alvarleg tegund ofbeldis sem hefur víðtækar samfélagslegar afleiðingar og börn sem eru beitt einelti geta glímt við afleiðingar þess ævilangt. Eineltisforvarnir eru lýðheilsumál enda getur einelti haft áhrif á lífsgæði og heilsu bæði þolenda og gerenda til lengri og skemmri tíma. Það getur einnig haft neikvæð áhrif á þau börn sem verða einungis vitni að eineltinu. Einelti í skólum er áhættuþáttur fyrir ýmis konar hegðunar-, félags- og tilfinningavanda. Rannsóknir sýna að þau sem verða fyrir einelti eru með slakari námsárangur og meta heilsu sína verri en önnur börn. Áhrifanna gætir ekki eingöngu á meðan á eineltinu stendur heldur einnig seinna á lífsleiðinni. Einelti er streituvaldur og þolendur glíma í auknum mæli við kvíða, þunglyndi, lágt sjálfsmat, einmanaleika og ýmis sállíkamleg einkenni í kjölfar eineltis. Endurtekið einelti getur haft áhrif á heilastarfsemi og rannsóknir í taugasálfræði sýna að heili barns sem verður endurtekið fyrir einelti bregst öðruvísi við áreiti. Þannig getur einelti bókstaflega breytt heimsmynd barns. Þess vegna skiptir máli að vinna með þolendum til þess að draga úr skaðlegum afleiðingum sem einelti getur haft. Niðurstöður rannsókna benda til þess að börn sem beita einelti séu sundurleitari hópur en staðalmyndir gefa til kynna og að einelti sé flókin félagsleg hegðun. Staðalmyndin af gerendum eineltis er gjarnan að þau séu „slæm“, með skerta félagsfærni, fáa góða eiginleika og noti einelti til að reyna að falla inn í hópinn. Staðreyndin er hins vegar sú að mörg börn og ungmenni sem beita einelti eru með talsverð völd innan félagahópsins og eru álitin vinsælir leiðtogar. Þau eru oft talin aðlaðandi og góð í íþróttum, fá jákvæða endurgjöf frá félagahópnum og virðast nota einelti til að hjálpa sér að viðhalda sterkri félagslegri stöðu sinni. Mikilvægt er að nýta þessa þekkingu svo að auðveldara verði að koma auga á einelti og að viðbrögð mæti ólíkum þörfum hverju sinni. Þá þarf líka að muna að allur hópurinn verður fyrir áhrifum og þarf stuðning, líka þau börn sem eru áhorfendur að einelti. Áherslur í eineltisforvörnum hafa breyst talsvert gegnum árin eftir því sem rannsóknum á sviðinu vindur fram. Rannsóknir benda til að mestur árangur náist með markvissri innleiðingu félags- og tilfinningafærni í skólanámsskrá, byggðri á gagnreyndum aðferðum. Slíkt getur dregið úr margvíslegri truflandi hegðun í skólum og bætt samskipti, líðan og námsárangur svo eitthvað sé nefnt. Ein áhrifaríkasta leiðin til að draga úr einelti er heildarnálgun innan skólans sem beinist að öllum þeim sem koma að skólanum, nemendum, fjölskyldum þeirra, starfsfólki og nærumhverfi skólans. Í heildrænni nálgun eineltisforvarna beinast stefnur og starfsvenjur skólans að því að hlúa að jákvæðu og öruggu skólaumhverfi. Starfsfólk fær fræðslu og þjálfun til að miðla árangursprófuðu námsefni tengt einelti, foreldrar eru virkjaðir, nemendur fá kennslu í félags- og tilfinningafærni og þeir nemendur sem þess þurfa fá markvissa íhlutun og stuðning við hæfi. Skólar geta til dæmis fengið stuðning við að skapa slíkt skólaumhverfi í gegnum nálgun Heilsueflandi leikskóla, - grunnskóla og framhaldsskóla á vegum Embættis landlæknis. Hægt er að fá ráðgjöf og vísa málum til fagráðs eineltismála í grunn- og framhaldsskólum ef erfiðlega gengur að leysa úr eineltismálum og mikilvægt að skólar og skólasamfélög leiti sér aðstoðar sem fyrst ef á þarf að halda. Í stað þess að einblína á inngrip og refsingar þurfum við að byggja upp færni sem styður við góð samskipti, góða geðheilsu og jákvæðan skólabrag. Eins þarf að horfa til þess félagslega umhverfis sem við höfum skapað og hvort þar séu þættir sem óafvitandi styðji við menningu þar sem einelti á sér stað. Þannig færumst við nær markmiðinu að bættri heilsu og líðan fyrir öll börn. Þann 8. nóvember er dagur gegn einelti á Íslandi, þessi grein er skrifuð í tilefni þess dags. Sólrún Ósk Lárusdóttir og Álfheiður Guðmundsdóttir verkefnastjórar geðræktar, lýðheilsusviði Embættis landlæknis. Jenný Ingudóttir og Ingibjörg Guðmundsdóttir verkefnastjórar heilsueflandi skóla, lýðheilsusviði Embættis landlæknis. Heimildir: Divecha, D. og Brackett, M. (2020). Rethinking School-Based Bullying Prevention Through the Lens of Social and Emotional Learning: a Bioecological Perspective. International Journal of Bullying Prevention, 2, 93-113 https://doi.org/10.1007/s42380-019-00019-5 Embætti landlæknis (2022). Lýðheilsuvísar eftir heilbrigðisumdæmum: Umfjöllun og skilgreiningar.https://www.landlaeknir.is/servlet/file/store93/item41982/Lýðheilsuvísar_umfjollun_skilgreiningar_2020.pdf Menesini, E. og Salmivalli, C. (2017). Bullying in schools: the state of knowledge and effective interventions. Psychology, Health & Medicine, 22, 240-253 https://doi.org/10.1080/13548506.2017.1279740 Pearce, N., Monks, H., Alderman, N., Hearn. L., Burns, S., Runions, K., Francis, J. og Cross, D. (2022).‘It’s All About Context’: Building School Capacity to Implement a Whole-School Approach to Bullying. International Journal of Bullying Prevention. https://doi.org/10.1007/s42380-022-00138-6
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun