Kúnstugt viðtal við Katrínu Jóhann Páll Jóhannsson skrifar 21. nóvember 2022 11:01 Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra telur að úttekt Ríkisendurskoðunar sé ekki áfellisdómur yfir því hvernig staðið var að sölunni á Íslandsbanka. „Ég lít hvorki á hana sem áfellisdóm eða hvítþvott,“ sagði hún í Sprengisandi nú á sunnudag. Það er full ástæða til að staldra við og rýna aðeins í málflutning forsætisráðherra í viðtalinu. Í úttekt Ríkisendurskoðunar kemur fram að athugun stofnunarinnar hafi leitt í ljós að „standa hefði þurft betur að undirbúningi og framkvæmd sölunnar“. Meginmarkmið hennar og viðmið voru „á reiki“ og upplýsingagjöf fjármála- og efnahagsráðuneytisins og Bankasýslunnar til Alþingis „ekki til þess fallin að draga upp skýra mynd af tilhögun söluferlisins“. Ekki voru gerðar „tilhlýðilegar kröfur til umsjónaraðila, söluráðgjafa og söluaðila“, ekki var gætt nægilega að meginreglum um gagnsæi og hlutlægni og fullt jafnræði fjárfesta var ekki tryggt. Þá telur Ríkisendurskoðun að eftirspurn eftir bréfunum hafi verið vanmetin „vegna takmarkaðrar greiningar á tilboðabókinni“ og Bankasýslan ekki haft „fullnægjandi upplýsingar um raunverulegt umfang eftirspurnar fjárfesta“ við ákvörðun um leiðbeinandi lokaverð. Í skýrslunni eru leiddar líkur að því að raunveruleg eftirspurn eftir bréfunum hafi gefið tilefni til að ákvarða leiðbeinandi lokaverð hærra en gert var og að vanmat Bankasýslunnar á eftirspurn eftir bréfunum kunni að hafa haft „áhrif á niðurstöðuna og skaðað hagsmuni ríkissjóðs“. Það er með nokkrum ólíkindum að forsætisráðherra telji þetta ekki vera áfellisdóm yfir söluferlinu og þeim stjórnvöldum sem að því stóðu. Ég er viss um að fólkið í landinu gerir ríkari kröfur en Katrín Jakobsdóttir um vönduð vinnubrögð þegar sýslað er með sameiginlegar eignir okkar. Salan á Íslandsbanka vakti hörð viðbrögð síðasta vor. Það varð útbreidd skoðun að eignir ríkisins hefðu verið seldar á undirverði í lokuðu útboði án þess að jafnræðis og gagnsæis væri gætt. Niðurstaða ríkisendurskoðanda rennir stoðum undir þetta en úttektin lýtur aðeins að þeim atriðum sem heyra óumdeilanlega undir starfssvið Ríkisendurskoðunar samkvæmt lögum nr. 46/2016 um ríkisendurskoðanda og endurskoðun ríkisreikninga en tekur ekki til grundvallarspurninga um stjórnsýslu ráðherra og lagalega ábyrgð hans. Þetta var fyrirséð og ein af ástæðum þess að stjórnarandstaðan kallaði eftir því strax í vor að skipuð yrði óháð rannsóknarnefnd með víðtækar heimildir til að varpa ljósi á alla þætti málsins. Viðurkennir annmarka sem ráðherra ber ábyrgð á Þótt Katrín Jakobsdóttir telji úttekt ríkisendurskoðanda ekki vera „áfellisdóm“ viðurkennir hún að ríkisendurskoðandi sjái annmarka á söluferlinu. Það er athyglisvert að annmarkarnir sem forsætisráðherra hefur mestar áhyggjur af, og talaði hvað mest um í viðtalinu á Sprengisandi á sunnudag, eru atriði sem eru á beinni ábyrgð fjármála- og efnahagsráðherra. Forsætisráðherra talar um skort á gagnsæi og ónákvæma upplýsingagjöf. Ábyrgðin á þessum atriðum liggur hjá fjármála- og efnahagsráðherra og ráðuneyti hans, en það kom í hlut ráðherra að leggja greinargerð fyrir nefndir Alþingis um hvernig staðið yrði að sölunni og hvaða forsendur yrðu þar lagðar til grundvallar. Að mati Ríkisendurskoðunar voru upplýsingarnar sem ráðherra og undirstofnun hans lögðu fyrir Alþingi „ekki til þess fallnar að draga upp skýra mynd af tilhögun söluferlisins“. Þótt þingnefndirnar fengju að þessu leyti bjagaða mynd af því hvað stæði til tóku flestir fulltrúar minnihlutans í nefndunum afstöðu gegn því að sölunni yrði haldið áfram með þeim hætti sem boðað var. Stjórnarandstaðan varaði við sölunni og skýrsla Ríkisendurskoðunar staðfestir að þessi viðvörunarorð áttu fullan rétt á sér. Í Sprengisandsviðtalinu varð Katrínu Jakobsdóttur tíðrætt um mikilvægi góðrar stjórnsýslu almennt þegar ríkiseignir eru seldar. „Ég held að það þurfi að hafa í huga góða stjórnsýslu þegar það er verið að selja ríkiseign. Ég er nú bara svona einföld. Ég ætla bara að halda því til haga,“ sagði hún. Nú er það svo að tilboðsfyrirkomulagið sem varð fyrir valinu „samrýmist að mati Ríkisendurskoðunar illa starfsháttum opinberrar stjórnsýslu“. Ráðherra kaus engu að síður að fara þessa leið og virðist hafa hunsað þær efasemdir um leiðina sem samráðherra hans, Lilja Alfreðsdóttir, kveðst hafa viðrað í ráðherranefnd um efnahagsmál. Ríkisendurskoðandi tekur sérstaklega fram í inngangi úttektar sinnar að umfjöllun hans taki ekki til spurninga um val á söluaðferð en þetta, og það hvort tilboðsfyrirkomulag samræmist yfir höfuð meginreglum laga um sölumeðferð á eignarhlutum ríkisins í fjármálafyrirtækjum, er auðvitað á meðal þeirra atriða sem rannsóknarnefnd gæti skorið úr um Þegar rætt er um stjórnsýsluna við sölu Íslandsbanka er mikilvægast að hafa í huga að stóru stjórnsýslulegu ákvarðanirnar voru teknar af fjármála- og efnahagsráðherra sjálfum en ekki af undirstofnun hans. Úttekt ríkisendurskoðanda tekur ekki til starfsskyldna og lagalegrar ábyrgðar ráðherra almennt, hvort hann hafi fylgt reglum stjórnsýsluréttarins, gætt að hæfi sínu, lagt fullnægjandi grundvöll að ákvörðunum sínum, sinnt eftirlitshlutverki sínu gagnvart Bankasýslunni og aflað sér viðeigandi upplýsinga við töku ákvarðana þegar Íslandsbanki var seldur. Ef stjórnsýslu bankasölunnar var verulega ábótavant er það fyrst og fremst áfellisdómur yfir embættisfærslum Bjarna Benediktssonar fjármála- og efnahagsráðherra sem átti að hafa eftirlit með því að lögum væri fylgt á öllum stigum ferlisins. Þessir þættir hafa enn sem komið er ekki verið rannsakaðir en eins og Bankasýsla ríkisins bendir á í umsögn sinni um úttekt Ríkisendurskoðunar höfðu „stofnunin og fjármála- og efnahagsráðherra (…) með sér nána samvinnu í gegnum allt söluferlið og ráðuneytið á öllum stigum upplýst um framvindu málsins“. Málflutningur sem styrkir kröfuna um rannsóknarnefnd „Þá held ég að stærsta málið í þessu sé kannski traustið. Það er það sem mér finnst stærsti vandinn,“ sagði forsætisráðherra í Sprengisandsviðtalinu. Fróðlegt hefði verið að heyra hvernig forsætisráðherra telur þennan vanda til kominn og hvernig hægt sé að leysa hann. Ætli vandinn liggi kannski hjá almenningi sem skilur bara ekki að auðvitað felst enginn „áfellisdómur“ í því að ríkisendurskoðandi telji söluna á Íslandsbanka haldna „fjölþættum annmörkum“ sem kunni að hafa „skaðað hagsmuni ríkissjóðs“? Eða áttar forsætisráðherra sig kannski á því að vandinn liggur nær henni sjálfri, hjá ríkisstjórn sem keppist nú við að drepa málum á dreif og koma í veg fyrir rannsókn á sjálfri sér? Hafi forsætisráðherra raunverulegan áhuga á að tryggja góða stjórnsýslu við sölu á ríkiseignum í framtíðinni hlýtur hún að taka undir þá kröfu, og beita sér fyrir því, að skipuð verði óháð rannsóknarnefnd Alþingis til að fara yfir alla þætti málsins. Þetta er lykillinn að því að hefja málið upp úr skotgröfum, endurheimta traust og draga lærdóm af Íslandsbankamálinu. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhann Páll Jóhannsson Samfylkingin Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Ólögleg meðvirkni lækna Teitur Ari Theodórsson Skoðun Hvert er „útlendingavandamálið“? Karen Kjartansdóttir Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir Skoðun Dálkur Kristrúnar í bak Dags B. var ekki mistök, heldur vísvitandi niðrun Ole Anton Bieltvedt Skoðun Skoðun Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Fólk, fjárfestingar og framfarir Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Húsnæðis- og skipulagsmál Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson skrifar Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Skattlögð þegar við þénum, eigum og eyðum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson skrifar Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist skrifar Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Kyrrstöðuna verður að rjúfa! Lausn fyrir verðandi innviðaráðherra Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun Íslenskan og menningararfurinn Sólveig Dagmar Þórisdóttir skrifar Skoðun Mannúðlegri úrræði Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Læknar á landsbyggðinni Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Íslensk verðtrygging á mannamáli! Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun Varðhundar kerfisins Lára Herborg Ólafsdóttir skrifar Skoðun Mótum stefnu um iðn- og tæknimenntun á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Stýrir gervigreind málflutningi stjórnmálamanna og semur stefnur stjórnmálaflokkanna? Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Kolkrabbinn og fjármálafjötrar Íslands Ágústa Árnadóttir skrifar Sjá meira
Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra telur að úttekt Ríkisendurskoðunar sé ekki áfellisdómur yfir því hvernig staðið var að sölunni á Íslandsbanka. „Ég lít hvorki á hana sem áfellisdóm eða hvítþvott,“ sagði hún í Sprengisandi nú á sunnudag. Það er full ástæða til að staldra við og rýna aðeins í málflutning forsætisráðherra í viðtalinu. Í úttekt Ríkisendurskoðunar kemur fram að athugun stofnunarinnar hafi leitt í ljós að „standa hefði þurft betur að undirbúningi og framkvæmd sölunnar“. Meginmarkmið hennar og viðmið voru „á reiki“ og upplýsingagjöf fjármála- og efnahagsráðuneytisins og Bankasýslunnar til Alþingis „ekki til þess fallin að draga upp skýra mynd af tilhögun söluferlisins“. Ekki voru gerðar „tilhlýðilegar kröfur til umsjónaraðila, söluráðgjafa og söluaðila“, ekki var gætt nægilega að meginreglum um gagnsæi og hlutlægni og fullt jafnræði fjárfesta var ekki tryggt. Þá telur Ríkisendurskoðun að eftirspurn eftir bréfunum hafi verið vanmetin „vegna takmarkaðrar greiningar á tilboðabókinni“ og Bankasýslan ekki haft „fullnægjandi upplýsingar um raunverulegt umfang eftirspurnar fjárfesta“ við ákvörðun um leiðbeinandi lokaverð. Í skýrslunni eru leiddar líkur að því að raunveruleg eftirspurn eftir bréfunum hafi gefið tilefni til að ákvarða leiðbeinandi lokaverð hærra en gert var og að vanmat Bankasýslunnar á eftirspurn eftir bréfunum kunni að hafa haft „áhrif á niðurstöðuna og skaðað hagsmuni ríkissjóðs“. Það er með nokkrum ólíkindum að forsætisráðherra telji þetta ekki vera áfellisdóm yfir söluferlinu og þeim stjórnvöldum sem að því stóðu. Ég er viss um að fólkið í landinu gerir ríkari kröfur en Katrín Jakobsdóttir um vönduð vinnubrögð þegar sýslað er með sameiginlegar eignir okkar. Salan á Íslandsbanka vakti hörð viðbrögð síðasta vor. Það varð útbreidd skoðun að eignir ríkisins hefðu verið seldar á undirverði í lokuðu útboði án þess að jafnræðis og gagnsæis væri gætt. Niðurstaða ríkisendurskoðanda rennir stoðum undir þetta en úttektin lýtur aðeins að þeim atriðum sem heyra óumdeilanlega undir starfssvið Ríkisendurskoðunar samkvæmt lögum nr. 46/2016 um ríkisendurskoðanda og endurskoðun ríkisreikninga en tekur ekki til grundvallarspurninga um stjórnsýslu ráðherra og lagalega ábyrgð hans. Þetta var fyrirséð og ein af ástæðum þess að stjórnarandstaðan kallaði eftir því strax í vor að skipuð yrði óháð rannsóknarnefnd með víðtækar heimildir til að varpa ljósi á alla þætti málsins. Viðurkennir annmarka sem ráðherra ber ábyrgð á Þótt Katrín Jakobsdóttir telji úttekt ríkisendurskoðanda ekki vera „áfellisdóm“ viðurkennir hún að ríkisendurskoðandi sjái annmarka á söluferlinu. Það er athyglisvert að annmarkarnir sem forsætisráðherra hefur mestar áhyggjur af, og talaði hvað mest um í viðtalinu á Sprengisandi á sunnudag, eru atriði sem eru á beinni ábyrgð fjármála- og efnahagsráðherra. Forsætisráðherra talar um skort á gagnsæi og ónákvæma upplýsingagjöf. Ábyrgðin á þessum atriðum liggur hjá fjármála- og efnahagsráðherra og ráðuneyti hans, en það kom í hlut ráðherra að leggja greinargerð fyrir nefndir Alþingis um hvernig staðið yrði að sölunni og hvaða forsendur yrðu þar lagðar til grundvallar. Að mati Ríkisendurskoðunar voru upplýsingarnar sem ráðherra og undirstofnun hans lögðu fyrir Alþingi „ekki til þess fallnar að draga upp skýra mynd af tilhögun söluferlisins“. Þótt þingnefndirnar fengju að þessu leyti bjagaða mynd af því hvað stæði til tóku flestir fulltrúar minnihlutans í nefndunum afstöðu gegn því að sölunni yrði haldið áfram með þeim hætti sem boðað var. Stjórnarandstaðan varaði við sölunni og skýrsla Ríkisendurskoðunar staðfestir að þessi viðvörunarorð áttu fullan rétt á sér. Í Sprengisandsviðtalinu varð Katrínu Jakobsdóttur tíðrætt um mikilvægi góðrar stjórnsýslu almennt þegar ríkiseignir eru seldar. „Ég held að það þurfi að hafa í huga góða stjórnsýslu þegar það er verið að selja ríkiseign. Ég er nú bara svona einföld. Ég ætla bara að halda því til haga,“ sagði hún. Nú er það svo að tilboðsfyrirkomulagið sem varð fyrir valinu „samrýmist að mati Ríkisendurskoðunar illa starfsháttum opinberrar stjórnsýslu“. Ráðherra kaus engu að síður að fara þessa leið og virðist hafa hunsað þær efasemdir um leiðina sem samráðherra hans, Lilja Alfreðsdóttir, kveðst hafa viðrað í ráðherranefnd um efnahagsmál. Ríkisendurskoðandi tekur sérstaklega fram í inngangi úttektar sinnar að umfjöllun hans taki ekki til spurninga um val á söluaðferð en þetta, og það hvort tilboðsfyrirkomulag samræmist yfir höfuð meginreglum laga um sölumeðferð á eignarhlutum ríkisins í fjármálafyrirtækjum, er auðvitað á meðal þeirra atriða sem rannsóknarnefnd gæti skorið úr um Þegar rætt er um stjórnsýsluna við sölu Íslandsbanka er mikilvægast að hafa í huga að stóru stjórnsýslulegu ákvarðanirnar voru teknar af fjármála- og efnahagsráðherra sjálfum en ekki af undirstofnun hans. Úttekt ríkisendurskoðanda tekur ekki til starfsskyldna og lagalegrar ábyrgðar ráðherra almennt, hvort hann hafi fylgt reglum stjórnsýsluréttarins, gætt að hæfi sínu, lagt fullnægjandi grundvöll að ákvörðunum sínum, sinnt eftirlitshlutverki sínu gagnvart Bankasýslunni og aflað sér viðeigandi upplýsinga við töku ákvarðana þegar Íslandsbanki var seldur. Ef stjórnsýslu bankasölunnar var verulega ábótavant er það fyrst og fremst áfellisdómur yfir embættisfærslum Bjarna Benediktssonar fjármála- og efnahagsráðherra sem átti að hafa eftirlit með því að lögum væri fylgt á öllum stigum ferlisins. Þessir þættir hafa enn sem komið er ekki verið rannsakaðir en eins og Bankasýsla ríkisins bendir á í umsögn sinni um úttekt Ríkisendurskoðunar höfðu „stofnunin og fjármála- og efnahagsráðherra (…) með sér nána samvinnu í gegnum allt söluferlið og ráðuneytið á öllum stigum upplýst um framvindu málsins“. Málflutningur sem styrkir kröfuna um rannsóknarnefnd „Þá held ég að stærsta málið í þessu sé kannski traustið. Það er það sem mér finnst stærsti vandinn,“ sagði forsætisráðherra í Sprengisandsviðtalinu. Fróðlegt hefði verið að heyra hvernig forsætisráðherra telur þennan vanda til kominn og hvernig hægt sé að leysa hann. Ætli vandinn liggi kannski hjá almenningi sem skilur bara ekki að auðvitað felst enginn „áfellisdómur“ í því að ríkisendurskoðandi telji söluna á Íslandsbanka haldna „fjölþættum annmörkum“ sem kunni að hafa „skaðað hagsmuni ríkissjóðs“? Eða áttar forsætisráðherra sig kannski á því að vandinn liggur nær henni sjálfri, hjá ríkisstjórn sem keppist nú við að drepa málum á dreif og koma í veg fyrir rannsókn á sjálfri sér? Hafi forsætisráðherra raunverulegan áhuga á að tryggja góða stjórnsýslu við sölu á ríkiseignum í framtíðinni hlýtur hún að taka undir þá kröfu, og beita sér fyrir því, að skipuð verði óháð rannsóknarnefnd Alþingis til að fara yfir alla þætti málsins. Þetta er lykillinn að því að hefja málið upp úr skotgröfum, endurheimta traust og draga lærdóm af Íslandsbankamálinu. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
Dálkur Kristrúnar í bak Dags B. var ekki mistök, heldur vísvitandi niðrun Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Stýrir gervigreind málflutningi stjórnmálamanna og semur stefnur stjórnmálaflokkanna? Tómas Ellert Tómasson skrifar
Dálkur Kristrúnar í bak Dags B. var ekki mistök, heldur vísvitandi niðrun Ole Anton Bieltvedt Skoðun