Kúnstugt viðtal við Katrínu Jóhann Páll Jóhannsson skrifar 21. nóvember 2022 11:01 Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra telur að úttekt Ríkisendurskoðunar sé ekki áfellisdómur yfir því hvernig staðið var að sölunni á Íslandsbanka. „Ég lít hvorki á hana sem áfellisdóm eða hvítþvott,“ sagði hún í Sprengisandi nú á sunnudag. Það er full ástæða til að staldra við og rýna aðeins í málflutning forsætisráðherra í viðtalinu. Í úttekt Ríkisendurskoðunar kemur fram að athugun stofnunarinnar hafi leitt í ljós að „standa hefði þurft betur að undirbúningi og framkvæmd sölunnar“. Meginmarkmið hennar og viðmið voru „á reiki“ og upplýsingagjöf fjármála- og efnahagsráðuneytisins og Bankasýslunnar til Alþingis „ekki til þess fallin að draga upp skýra mynd af tilhögun söluferlisins“. Ekki voru gerðar „tilhlýðilegar kröfur til umsjónaraðila, söluráðgjafa og söluaðila“, ekki var gætt nægilega að meginreglum um gagnsæi og hlutlægni og fullt jafnræði fjárfesta var ekki tryggt. Þá telur Ríkisendurskoðun að eftirspurn eftir bréfunum hafi verið vanmetin „vegna takmarkaðrar greiningar á tilboðabókinni“ og Bankasýslan ekki haft „fullnægjandi upplýsingar um raunverulegt umfang eftirspurnar fjárfesta“ við ákvörðun um leiðbeinandi lokaverð. Í skýrslunni eru leiddar líkur að því að raunveruleg eftirspurn eftir bréfunum hafi gefið tilefni til að ákvarða leiðbeinandi lokaverð hærra en gert var og að vanmat Bankasýslunnar á eftirspurn eftir bréfunum kunni að hafa haft „áhrif á niðurstöðuna og skaðað hagsmuni ríkissjóðs“. Það er með nokkrum ólíkindum að forsætisráðherra telji þetta ekki vera áfellisdóm yfir söluferlinu og þeim stjórnvöldum sem að því stóðu. Ég er viss um að fólkið í landinu gerir ríkari kröfur en Katrín Jakobsdóttir um vönduð vinnubrögð þegar sýslað er með sameiginlegar eignir okkar. Salan á Íslandsbanka vakti hörð viðbrögð síðasta vor. Það varð útbreidd skoðun að eignir ríkisins hefðu verið seldar á undirverði í lokuðu útboði án þess að jafnræðis og gagnsæis væri gætt. Niðurstaða ríkisendurskoðanda rennir stoðum undir þetta en úttektin lýtur aðeins að þeim atriðum sem heyra óumdeilanlega undir starfssvið Ríkisendurskoðunar samkvæmt lögum nr. 46/2016 um ríkisendurskoðanda og endurskoðun ríkisreikninga en tekur ekki til grundvallarspurninga um stjórnsýslu ráðherra og lagalega ábyrgð hans. Þetta var fyrirséð og ein af ástæðum þess að stjórnarandstaðan kallaði eftir því strax í vor að skipuð yrði óháð rannsóknarnefnd með víðtækar heimildir til að varpa ljósi á alla þætti málsins. Viðurkennir annmarka sem ráðherra ber ábyrgð á Þótt Katrín Jakobsdóttir telji úttekt ríkisendurskoðanda ekki vera „áfellisdóm“ viðurkennir hún að ríkisendurskoðandi sjái annmarka á söluferlinu. Það er athyglisvert að annmarkarnir sem forsætisráðherra hefur mestar áhyggjur af, og talaði hvað mest um í viðtalinu á Sprengisandi á sunnudag, eru atriði sem eru á beinni ábyrgð fjármála- og efnahagsráðherra. Forsætisráðherra talar um skort á gagnsæi og ónákvæma upplýsingagjöf. Ábyrgðin á þessum atriðum liggur hjá fjármála- og efnahagsráðherra og ráðuneyti hans, en það kom í hlut ráðherra að leggja greinargerð fyrir nefndir Alþingis um hvernig staðið yrði að sölunni og hvaða forsendur yrðu þar lagðar til grundvallar. Að mati Ríkisendurskoðunar voru upplýsingarnar sem ráðherra og undirstofnun hans lögðu fyrir Alþingi „ekki til þess fallnar að draga upp skýra mynd af tilhögun söluferlisins“. Þótt þingnefndirnar fengju að þessu leyti bjagaða mynd af því hvað stæði til tóku flestir fulltrúar minnihlutans í nefndunum afstöðu gegn því að sölunni yrði haldið áfram með þeim hætti sem boðað var. Stjórnarandstaðan varaði við sölunni og skýrsla Ríkisendurskoðunar staðfestir að þessi viðvörunarorð áttu fullan rétt á sér. Í Sprengisandsviðtalinu varð Katrínu Jakobsdóttur tíðrætt um mikilvægi góðrar stjórnsýslu almennt þegar ríkiseignir eru seldar. „Ég held að það þurfi að hafa í huga góða stjórnsýslu þegar það er verið að selja ríkiseign. Ég er nú bara svona einföld. Ég ætla bara að halda því til haga,“ sagði hún. Nú er það svo að tilboðsfyrirkomulagið sem varð fyrir valinu „samrýmist að mati Ríkisendurskoðunar illa starfsháttum opinberrar stjórnsýslu“. Ráðherra kaus engu að síður að fara þessa leið og virðist hafa hunsað þær efasemdir um leiðina sem samráðherra hans, Lilja Alfreðsdóttir, kveðst hafa viðrað í ráðherranefnd um efnahagsmál. Ríkisendurskoðandi tekur sérstaklega fram í inngangi úttektar sinnar að umfjöllun hans taki ekki til spurninga um val á söluaðferð en þetta, og það hvort tilboðsfyrirkomulag samræmist yfir höfuð meginreglum laga um sölumeðferð á eignarhlutum ríkisins í fjármálafyrirtækjum, er auðvitað á meðal þeirra atriða sem rannsóknarnefnd gæti skorið úr um Þegar rætt er um stjórnsýsluna við sölu Íslandsbanka er mikilvægast að hafa í huga að stóru stjórnsýslulegu ákvarðanirnar voru teknar af fjármála- og efnahagsráðherra sjálfum en ekki af undirstofnun hans. Úttekt ríkisendurskoðanda tekur ekki til starfsskyldna og lagalegrar ábyrgðar ráðherra almennt, hvort hann hafi fylgt reglum stjórnsýsluréttarins, gætt að hæfi sínu, lagt fullnægjandi grundvöll að ákvörðunum sínum, sinnt eftirlitshlutverki sínu gagnvart Bankasýslunni og aflað sér viðeigandi upplýsinga við töku ákvarðana þegar Íslandsbanki var seldur. Ef stjórnsýslu bankasölunnar var verulega ábótavant er það fyrst og fremst áfellisdómur yfir embættisfærslum Bjarna Benediktssonar fjármála- og efnahagsráðherra sem átti að hafa eftirlit með því að lögum væri fylgt á öllum stigum ferlisins. Þessir þættir hafa enn sem komið er ekki verið rannsakaðir en eins og Bankasýsla ríkisins bendir á í umsögn sinni um úttekt Ríkisendurskoðunar höfðu „stofnunin og fjármála- og efnahagsráðherra (…) með sér nána samvinnu í gegnum allt söluferlið og ráðuneytið á öllum stigum upplýst um framvindu málsins“. Málflutningur sem styrkir kröfuna um rannsóknarnefnd „Þá held ég að stærsta málið í þessu sé kannski traustið. Það er það sem mér finnst stærsti vandinn,“ sagði forsætisráðherra í Sprengisandsviðtalinu. Fróðlegt hefði verið að heyra hvernig forsætisráðherra telur þennan vanda til kominn og hvernig hægt sé að leysa hann. Ætli vandinn liggi kannski hjá almenningi sem skilur bara ekki að auðvitað felst enginn „áfellisdómur“ í því að ríkisendurskoðandi telji söluna á Íslandsbanka haldna „fjölþættum annmörkum“ sem kunni að hafa „skaðað hagsmuni ríkissjóðs“? Eða áttar forsætisráðherra sig kannski á því að vandinn liggur nær henni sjálfri, hjá ríkisstjórn sem keppist nú við að drepa málum á dreif og koma í veg fyrir rannsókn á sjálfri sér? Hafi forsætisráðherra raunverulegan áhuga á að tryggja góða stjórnsýslu við sölu á ríkiseignum í framtíðinni hlýtur hún að taka undir þá kröfu, og beita sér fyrir því, að skipuð verði óháð rannsóknarnefnd Alþingis til að fara yfir alla þætti málsins. Þetta er lykillinn að því að hefja málið upp úr skotgröfum, endurheimta traust og draga lærdóm af Íslandsbankamálinu. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhann Páll Jóhannsson Samfylkingin Mest lesið 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt Skoðun Af glyðrugangi eftirlitsstofnana Ester Hilmarsdóttir Skoðun Sýnið miskunn, réttlæti er fyrir alla Jóhanna Harðardóttir Skoðun Linnulaus þjáning íbúa á Gaza Hrafnhildur Sverrisdóttir Skoðun Blindskerin í útsendingu RÚV - Aðgengi sjómanna og blindra að efni Ríkissjónvarpsins Sigþór U. Hallfreðsson Skoðun Tilfinningalegur athyglisbrestur og heilbrigt tilfinningalíf Jón Þór Ólafsson Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson Skoðun Munurinn á þjóðerniskennd versus sálernis þarfar upplifun Matthildur Björnsdóttir Skoðun Svifhrifavaldar Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Af glyðrugangi eftirlitsstofnana Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Linnulaus þjáning íbúa á Gaza Hrafnhildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Munurinn á þjóðerniskennd versus sálernis þarfar upplifun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Svifhrifavaldar Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Hvernig og hvenær en ekki hvort Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tilfinningalegur athyglisbrestur og heilbrigt tilfinningalíf Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Reglurnar eru óumsemjanlegar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ber endurhæfing ávöxt? skrifar Skoðun Heimur á heljarþröm skrifar Skoðun Foreldrar á 4. vaktinni Sara Rós Kristinsdóttir,Lóa Ólafsdóttir skrifar Skoðun Norður-Kórea er víða Ingvar Smári Birgisson skrifar Skoðun Það getur verið gott að búa til steind Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Uppskeruhátíð öldrunarfræða á Norðurlöndum Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifar Skoðun Gullverðlaun í mengun Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Gen og glæpir Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun 10 tæknilegir yfirburðir rafbíla Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Land, borgir og samgöngur Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Coda Terminal: Verndum náttúru, umhverfi og leiðréttum mýtur Edda Sif Aradóttir skrifar Skoðun Kveikjum áhugann – Kveikjum neistann Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ekki gera þessi mistök í sumarfríinu! Ólafía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Þau vilja ekki leysa vandann Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Mengum minna Ólafur Teitur Guðnason skrifar Skoðun Afnám verndartolla í kjölfar breytinga á búvörulögum Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra telur að úttekt Ríkisendurskoðunar sé ekki áfellisdómur yfir því hvernig staðið var að sölunni á Íslandsbanka. „Ég lít hvorki á hana sem áfellisdóm eða hvítþvott,“ sagði hún í Sprengisandi nú á sunnudag. Það er full ástæða til að staldra við og rýna aðeins í málflutning forsætisráðherra í viðtalinu. Í úttekt Ríkisendurskoðunar kemur fram að athugun stofnunarinnar hafi leitt í ljós að „standa hefði þurft betur að undirbúningi og framkvæmd sölunnar“. Meginmarkmið hennar og viðmið voru „á reiki“ og upplýsingagjöf fjármála- og efnahagsráðuneytisins og Bankasýslunnar til Alþingis „ekki til þess fallin að draga upp skýra mynd af tilhögun söluferlisins“. Ekki voru gerðar „tilhlýðilegar kröfur til umsjónaraðila, söluráðgjafa og söluaðila“, ekki var gætt nægilega að meginreglum um gagnsæi og hlutlægni og fullt jafnræði fjárfesta var ekki tryggt. Þá telur Ríkisendurskoðun að eftirspurn eftir bréfunum hafi verið vanmetin „vegna takmarkaðrar greiningar á tilboðabókinni“ og Bankasýslan ekki haft „fullnægjandi upplýsingar um raunverulegt umfang eftirspurnar fjárfesta“ við ákvörðun um leiðbeinandi lokaverð. Í skýrslunni eru leiddar líkur að því að raunveruleg eftirspurn eftir bréfunum hafi gefið tilefni til að ákvarða leiðbeinandi lokaverð hærra en gert var og að vanmat Bankasýslunnar á eftirspurn eftir bréfunum kunni að hafa haft „áhrif á niðurstöðuna og skaðað hagsmuni ríkissjóðs“. Það er með nokkrum ólíkindum að forsætisráðherra telji þetta ekki vera áfellisdóm yfir söluferlinu og þeim stjórnvöldum sem að því stóðu. Ég er viss um að fólkið í landinu gerir ríkari kröfur en Katrín Jakobsdóttir um vönduð vinnubrögð þegar sýslað er með sameiginlegar eignir okkar. Salan á Íslandsbanka vakti hörð viðbrögð síðasta vor. Það varð útbreidd skoðun að eignir ríkisins hefðu verið seldar á undirverði í lokuðu útboði án þess að jafnræðis og gagnsæis væri gætt. Niðurstaða ríkisendurskoðanda rennir stoðum undir þetta en úttektin lýtur aðeins að þeim atriðum sem heyra óumdeilanlega undir starfssvið Ríkisendurskoðunar samkvæmt lögum nr. 46/2016 um ríkisendurskoðanda og endurskoðun ríkisreikninga en tekur ekki til grundvallarspurninga um stjórnsýslu ráðherra og lagalega ábyrgð hans. Þetta var fyrirséð og ein af ástæðum þess að stjórnarandstaðan kallaði eftir því strax í vor að skipuð yrði óháð rannsóknarnefnd með víðtækar heimildir til að varpa ljósi á alla þætti málsins. Viðurkennir annmarka sem ráðherra ber ábyrgð á Þótt Katrín Jakobsdóttir telji úttekt ríkisendurskoðanda ekki vera „áfellisdóm“ viðurkennir hún að ríkisendurskoðandi sjái annmarka á söluferlinu. Það er athyglisvert að annmarkarnir sem forsætisráðherra hefur mestar áhyggjur af, og talaði hvað mest um í viðtalinu á Sprengisandi á sunnudag, eru atriði sem eru á beinni ábyrgð fjármála- og efnahagsráðherra. Forsætisráðherra talar um skort á gagnsæi og ónákvæma upplýsingagjöf. Ábyrgðin á þessum atriðum liggur hjá fjármála- og efnahagsráðherra og ráðuneyti hans, en það kom í hlut ráðherra að leggja greinargerð fyrir nefndir Alþingis um hvernig staðið yrði að sölunni og hvaða forsendur yrðu þar lagðar til grundvallar. Að mati Ríkisendurskoðunar voru upplýsingarnar sem ráðherra og undirstofnun hans lögðu fyrir Alþingi „ekki til þess fallnar að draga upp skýra mynd af tilhögun söluferlisins“. Þótt þingnefndirnar fengju að þessu leyti bjagaða mynd af því hvað stæði til tóku flestir fulltrúar minnihlutans í nefndunum afstöðu gegn því að sölunni yrði haldið áfram með þeim hætti sem boðað var. Stjórnarandstaðan varaði við sölunni og skýrsla Ríkisendurskoðunar staðfestir að þessi viðvörunarorð áttu fullan rétt á sér. Í Sprengisandsviðtalinu varð Katrínu Jakobsdóttur tíðrætt um mikilvægi góðrar stjórnsýslu almennt þegar ríkiseignir eru seldar. „Ég held að það þurfi að hafa í huga góða stjórnsýslu þegar það er verið að selja ríkiseign. Ég er nú bara svona einföld. Ég ætla bara að halda því til haga,“ sagði hún. Nú er það svo að tilboðsfyrirkomulagið sem varð fyrir valinu „samrýmist að mati Ríkisendurskoðunar illa starfsháttum opinberrar stjórnsýslu“. Ráðherra kaus engu að síður að fara þessa leið og virðist hafa hunsað þær efasemdir um leiðina sem samráðherra hans, Lilja Alfreðsdóttir, kveðst hafa viðrað í ráðherranefnd um efnahagsmál. Ríkisendurskoðandi tekur sérstaklega fram í inngangi úttektar sinnar að umfjöllun hans taki ekki til spurninga um val á söluaðferð en þetta, og það hvort tilboðsfyrirkomulag samræmist yfir höfuð meginreglum laga um sölumeðferð á eignarhlutum ríkisins í fjármálafyrirtækjum, er auðvitað á meðal þeirra atriða sem rannsóknarnefnd gæti skorið úr um Þegar rætt er um stjórnsýsluna við sölu Íslandsbanka er mikilvægast að hafa í huga að stóru stjórnsýslulegu ákvarðanirnar voru teknar af fjármála- og efnahagsráðherra sjálfum en ekki af undirstofnun hans. Úttekt ríkisendurskoðanda tekur ekki til starfsskyldna og lagalegrar ábyrgðar ráðherra almennt, hvort hann hafi fylgt reglum stjórnsýsluréttarins, gætt að hæfi sínu, lagt fullnægjandi grundvöll að ákvörðunum sínum, sinnt eftirlitshlutverki sínu gagnvart Bankasýslunni og aflað sér viðeigandi upplýsinga við töku ákvarðana þegar Íslandsbanki var seldur. Ef stjórnsýslu bankasölunnar var verulega ábótavant er það fyrst og fremst áfellisdómur yfir embættisfærslum Bjarna Benediktssonar fjármála- og efnahagsráðherra sem átti að hafa eftirlit með því að lögum væri fylgt á öllum stigum ferlisins. Þessir þættir hafa enn sem komið er ekki verið rannsakaðir en eins og Bankasýsla ríkisins bendir á í umsögn sinni um úttekt Ríkisendurskoðunar höfðu „stofnunin og fjármála- og efnahagsráðherra (…) með sér nána samvinnu í gegnum allt söluferlið og ráðuneytið á öllum stigum upplýst um framvindu málsins“. Málflutningur sem styrkir kröfuna um rannsóknarnefnd „Þá held ég að stærsta málið í þessu sé kannski traustið. Það er það sem mér finnst stærsti vandinn,“ sagði forsætisráðherra í Sprengisandsviðtalinu. Fróðlegt hefði verið að heyra hvernig forsætisráðherra telur þennan vanda til kominn og hvernig hægt sé að leysa hann. Ætli vandinn liggi kannski hjá almenningi sem skilur bara ekki að auðvitað felst enginn „áfellisdómur“ í því að ríkisendurskoðandi telji söluna á Íslandsbanka haldna „fjölþættum annmörkum“ sem kunni að hafa „skaðað hagsmuni ríkissjóðs“? Eða áttar forsætisráðherra sig kannski á því að vandinn liggur nær henni sjálfri, hjá ríkisstjórn sem keppist nú við að drepa málum á dreif og koma í veg fyrir rannsókn á sjálfri sér? Hafi forsætisráðherra raunverulegan áhuga á að tryggja góða stjórnsýslu við sölu á ríkiseignum í framtíðinni hlýtur hún að taka undir þá kröfu, og beita sér fyrir því, að skipuð verði óháð rannsóknarnefnd Alþingis til að fara yfir alla þætti málsins. Þetta er lykillinn að því að hefja málið upp úr skotgröfum, endurheimta traust og draga lærdóm af Íslandsbankamálinu. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
Blindskerin í útsendingu RÚV - Aðgengi sjómanna og blindra að efni Ríkissjónvarpsins Sigþór U. Hallfreðsson Skoðun
Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar
Blindskerin í útsendingu RÚV - Aðgengi sjómanna og blindra að efni Ríkissjónvarpsins Sigþór U. Hallfreðsson Skoðun