Öryggi íbúa á heilbrigðisstofnunum: Fjötrar eða öryggisbúnaður? Anna Björg Jónsdóttir, María Fjóla Harðardóttir, Steinunn Þórðardóttir og Sigurjón N. Kjærnested skrifa 24. nóvember 2022 08:00 Þjónusta við fólk á heilbrigðisstofnunum er reglulegt umræðuefni fjölmiðla og mikilvægt er að við sem störfum í heilbrigðisþjónustu séum ávallt tilbúin að fræða og upplýsa um það sem þar fer fram. Þjónustuþörf önnur nú en áður Þjónustan hefur breyst mikið á tíu árum. Til dæmis eru þeir sem flytja á hjúkrunarheimili í dag að glíma við erfiða sjúkdóma og eru veikari en áður sem gerir þeim ókleift að búa lengur heima með stuðningi heimahjúkrunar og félagslegrar þjónustu. Þarfir heimilisfólks eru því orðnar allt aðrar og hjúkrunarheimili dagsins í dag eru fyrst og fremst heilbrigðisstofnanir þó að allt sé gert til að hafa þau sem heimilislegust. Vandmeðfarin veikindi Um 71% skjólstæðinga hjúkrunarheimila og öldrunarlækningadeilda Landspítala glíma við heilabilunarsjúkdóm. Einkenni heilabilunarsjúkdóms geta verið ýmist líkamleg, vitsmunaleg eða geðræn, s.s. líkamleg fötlun, líffærabilun, skert skammtíma- og/eða langtímaminni, skapsveiflur, árásarhneigð og ýmsar aðrar áskoranir tengdar hegðun. Það er því engin ein lausn til meðhöndlunar, fagfólk þarf að meta hvern einstakling fyrir sig og hvaða einkenni þarf að meðhöndla og á hvaða hátt. Öryggið í fyrirrúmi Markmið í þjónustu hjúkrunarheimila og annarra heilbrigðisstofnana er að tryggja öryggi allra skjólstæðinga þeirra. Til þess að það geti gengið eftir getur öryggisbúnaður verið nauðsynlegur fyrir þá sem veikastir eru. Margir þeirra gera sér ekki grein fyrir hvað þeir geta og hvað ekki. Sumir gleyma því tímabundið að þeir geta ekki gengið og geta dottið úr hjólastólnum sínum. Þess vegna eru stundum notuð öryggisbelti. Settar eru grindur beggja megin rúma til að koma í veg fyrir að sá einstaklingur, sem ekki getur farið sjálfur fram úr á eigin spýtur, reyni það án aðstoðar og slasi sig. Öryggiskerfi við útganga koma í veg fyrir að veikir einstaklingar, á náttfötunum og á leið út í íslensku nóttina, komist út án þess að starfsfólk verði þess vart. Þannig er komið í veg fyrir að íbúar týnist og kalla þurfi út björgunarsveit eins og dæmi eru um. Mikilvægt er að verklag við notkun öryggisbúnaðar sé í sífelldri endurskoðun og að vilji íbúanna sjálfra hvað notkun hans varðar sé virtur eins og mögulegt er. Ef íbúi og aðstandendur hans taka þá einörðu afstöðu að taka frekar áhættuna á byltum en að setja öryggisbelti í hjólastól þarf að taka það til greina. Eins er mikilvægt að reyna af fremsta megni að hafa umhverfi lokaðra deilda heimilislegt, draga eins og kostur er úr þeirri tilfinningu að deildin sé lokuð og tryggja íbúum frelsi til að fara sinna ferða eins vel og aðstæður leyfa. Í daglegu tali er öryggisbúnaður kallaður fjötrar og er sem betur fer langt frá þeirri óskemmtilegu mynd sem orðið sjálft dregur upp í hugum fólks. Samkvæmt tölum frá Embættis landlæknis þurfa um 5% íbúa á hjúkrunarheimilum einhvers konar öryggisbúnað. Gæðaviðmið Embættisins miða við að halda skuli því hlutfalli á bilinu 3,1-12,1%, sem sýnir að hjúkrunarheimili á Íslandi eru vel innan þeirra marka. Slíkur öryggisbúnaður er einnig notaður á öðrum heilbrigðisstofnunum. Notkun öryggisbúnaðar er ávallt í samráði við íbúa, ef því verður við komið, lækni og aðstandendur og er yfirleitt tímabundið ástand í eins skamman tíma og mögulegt er. Lyfjagjöf hluti af meðferð Alvarlegustu og erfiðustu dæmin eru hjá þeim einstaklingum þar sem heilabilunarsjúkdómur hefur valdið miklum geðrænum einkennum, persónuleika- og atferlisbreytingum. Geðræn einkenni, eins og ranghugmyndir og ofskynjanir, geta valdið einstaklingnum miklum ótta og óöryggi og einstaka sinnum brotist fram í árásarhneigð. Í slíku hugarástandi geta einstaklingar orðið hættulegir sjálfum sér, öðrum íbúum og starfsfólki, að ekki sé talað um þá miklu vanlíðan sem getur fylgt ranghugmyndum og ofskynjunum. Í þessum tilvikum getur lyfjagjöf verið hluti af meðhöndlun einkennanna. Það er þó aldrei gert nema í samráði við lækni og eftir föngum við aðstandendur og eftir að gengið hefur verið úr skugga um að engin önnur bjargráð dugi til. Lyfjagjöf er flókin framkvæmd þar sem árangur næst oftast á löngum tíma. Þar er aldrei markmiðið að gefa lyf að óþörfu eða of mikið, en lyf geta verið nauðsynleg í upphafi til að ná tökum á alvarlegum geðrænum einkennum. Lyfjagjöf er endurskoðuð með reglulegu millibili. Umhyggja fyrir velferð einstaklingsins Vellíðan og reisn einstaklingsins er alltaf höfð að leiðarljósi í starfi heilbrigðisstarfsfólk. Það er því aldrei markmiðið að valda fólki skaða eða setja það í aðstæður sem eru óboðlegar. Fólk sem velur að starfa í heilbrigðisþjónustu gerir það vegna þess að það hefur áhuga á að vinna með fólki og er umhugað um velferð þess. Enginn dagur er eins og á hverjum degi drögum við lærdóm af þeim flóknu aðstæðum sem við glímum við. Það má þó alltaf gera betur og þar eru heilbrigðisstarfsmenn viljugir til verksins. Það myndi þó hjálpa ef lagaramminn um notkun öryggisbúnaðar og lyfjagjafar sem hluta af meðhöndlun við geðrænum einkennum heilabilunarsjúkdóma væri skýrari og þar köllum við eftir aðkomu stjórnvalda. Höfundar eru: Anna Björg Jónsdóttir, yfirlæknir öldrunarlækningadeildar Landspítala og formaður félags íslenskra öldrunarlækna María Fjóla Harðardóttir, formaður Samtaka fyrirtækja í velferðarþjónustu Steinunn Þórðardóttir, yfirlæknir heilabilunareiningar Landspítala og formaður Læknafélags Íslands Sigurjón N. Kjærnested, framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í velferðarþjónustu Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eldri borgarar Hjúkrunarheimili Heilbrigðismál Mest lesið Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun Skoðun Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Sjá meira
Þjónusta við fólk á heilbrigðisstofnunum er reglulegt umræðuefni fjölmiðla og mikilvægt er að við sem störfum í heilbrigðisþjónustu séum ávallt tilbúin að fræða og upplýsa um það sem þar fer fram. Þjónustuþörf önnur nú en áður Þjónustan hefur breyst mikið á tíu árum. Til dæmis eru þeir sem flytja á hjúkrunarheimili í dag að glíma við erfiða sjúkdóma og eru veikari en áður sem gerir þeim ókleift að búa lengur heima með stuðningi heimahjúkrunar og félagslegrar þjónustu. Þarfir heimilisfólks eru því orðnar allt aðrar og hjúkrunarheimili dagsins í dag eru fyrst og fremst heilbrigðisstofnanir þó að allt sé gert til að hafa þau sem heimilislegust. Vandmeðfarin veikindi Um 71% skjólstæðinga hjúkrunarheimila og öldrunarlækningadeilda Landspítala glíma við heilabilunarsjúkdóm. Einkenni heilabilunarsjúkdóms geta verið ýmist líkamleg, vitsmunaleg eða geðræn, s.s. líkamleg fötlun, líffærabilun, skert skammtíma- og/eða langtímaminni, skapsveiflur, árásarhneigð og ýmsar aðrar áskoranir tengdar hegðun. Það er því engin ein lausn til meðhöndlunar, fagfólk þarf að meta hvern einstakling fyrir sig og hvaða einkenni þarf að meðhöndla og á hvaða hátt. Öryggið í fyrirrúmi Markmið í þjónustu hjúkrunarheimila og annarra heilbrigðisstofnana er að tryggja öryggi allra skjólstæðinga þeirra. Til þess að það geti gengið eftir getur öryggisbúnaður verið nauðsynlegur fyrir þá sem veikastir eru. Margir þeirra gera sér ekki grein fyrir hvað þeir geta og hvað ekki. Sumir gleyma því tímabundið að þeir geta ekki gengið og geta dottið úr hjólastólnum sínum. Þess vegna eru stundum notuð öryggisbelti. Settar eru grindur beggja megin rúma til að koma í veg fyrir að sá einstaklingur, sem ekki getur farið sjálfur fram úr á eigin spýtur, reyni það án aðstoðar og slasi sig. Öryggiskerfi við útganga koma í veg fyrir að veikir einstaklingar, á náttfötunum og á leið út í íslensku nóttina, komist út án þess að starfsfólk verði þess vart. Þannig er komið í veg fyrir að íbúar týnist og kalla þurfi út björgunarsveit eins og dæmi eru um. Mikilvægt er að verklag við notkun öryggisbúnaðar sé í sífelldri endurskoðun og að vilji íbúanna sjálfra hvað notkun hans varðar sé virtur eins og mögulegt er. Ef íbúi og aðstandendur hans taka þá einörðu afstöðu að taka frekar áhættuna á byltum en að setja öryggisbelti í hjólastól þarf að taka það til greina. Eins er mikilvægt að reyna af fremsta megni að hafa umhverfi lokaðra deilda heimilislegt, draga eins og kostur er úr þeirri tilfinningu að deildin sé lokuð og tryggja íbúum frelsi til að fara sinna ferða eins vel og aðstæður leyfa. Í daglegu tali er öryggisbúnaður kallaður fjötrar og er sem betur fer langt frá þeirri óskemmtilegu mynd sem orðið sjálft dregur upp í hugum fólks. Samkvæmt tölum frá Embættis landlæknis þurfa um 5% íbúa á hjúkrunarheimilum einhvers konar öryggisbúnað. Gæðaviðmið Embættisins miða við að halda skuli því hlutfalli á bilinu 3,1-12,1%, sem sýnir að hjúkrunarheimili á Íslandi eru vel innan þeirra marka. Slíkur öryggisbúnaður er einnig notaður á öðrum heilbrigðisstofnunum. Notkun öryggisbúnaðar er ávallt í samráði við íbúa, ef því verður við komið, lækni og aðstandendur og er yfirleitt tímabundið ástand í eins skamman tíma og mögulegt er. Lyfjagjöf hluti af meðferð Alvarlegustu og erfiðustu dæmin eru hjá þeim einstaklingum þar sem heilabilunarsjúkdómur hefur valdið miklum geðrænum einkennum, persónuleika- og atferlisbreytingum. Geðræn einkenni, eins og ranghugmyndir og ofskynjanir, geta valdið einstaklingnum miklum ótta og óöryggi og einstaka sinnum brotist fram í árásarhneigð. Í slíku hugarástandi geta einstaklingar orðið hættulegir sjálfum sér, öðrum íbúum og starfsfólki, að ekki sé talað um þá miklu vanlíðan sem getur fylgt ranghugmyndum og ofskynjunum. Í þessum tilvikum getur lyfjagjöf verið hluti af meðhöndlun einkennanna. Það er þó aldrei gert nema í samráði við lækni og eftir föngum við aðstandendur og eftir að gengið hefur verið úr skugga um að engin önnur bjargráð dugi til. Lyfjagjöf er flókin framkvæmd þar sem árangur næst oftast á löngum tíma. Þar er aldrei markmiðið að gefa lyf að óþörfu eða of mikið, en lyf geta verið nauðsynleg í upphafi til að ná tökum á alvarlegum geðrænum einkennum. Lyfjagjöf er endurskoðuð með reglulegu millibili. Umhyggja fyrir velferð einstaklingsins Vellíðan og reisn einstaklingsins er alltaf höfð að leiðarljósi í starfi heilbrigðisstarfsfólk. Það er því aldrei markmiðið að valda fólki skaða eða setja það í aðstæður sem eru óboðlegar. Fólk sem velur að starfa í heilbrigðisþjónustu gerir það vegna þess að það hefur áhuga á að vinna með fólki og er umhugað um velferð þess. Enginn dagur er eins og á hverjum degi drögum við lærdóm af þeim flóknu aðstæðum sem við glímum við. Það má þó alltaf gera betur og þar eru heilbrigðisstarfsmenn viljugir til verksins. Það myndi þó hjálpa ef lagaramminn um notkun öryggisbúnaðar og lyfjagjafar sem hluta af meðhöndlun við geðrænum einkennum heilabilunarsjúkdóma væri skýrari og þar köllum við eftir aðkomu stjórnvalda. Höfundar eru: Anna Björg Jónsdóttir, yfirlæknir öldrunarlækningadeildar Landspítala og formaður félags íslenskra öldrunarlækna María Fjóla Harðardóttir, formaður Samtaka fyrirtækja í velferðarþjónustu Steinunn Þórðardóttir, yfirlæknir heilabilunareiningar Landspítala og formaður Læknafélags Íslands Sigurjón N. Kjærnested, framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í velferðarþjónustu
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir Skoðun
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir Skoðun