Samkeppnishæft Ísland – Hvernig búum við þeim tekjulágu gott líf til framtíðar? Guðjón Sigurbjartsson skrifar 23. febrúar 2023 13:00 Það gengur illa fyrir þau lægst launuðu að semja um „laun sem hægt er að lifa af“. Vandinn er sá að ef lægstu launin hækka nægjanlega, myndu öll laun í landinu óhjákvæmilega hækka meira en orðið er og afleiðingin yrði óðaverðbólga en ekki kaupmáttaraukning. Til að stórbæta lífskjör í landinu þarf að auka það sem er til skiptanna með því að efla þjóðarframleiðsluna og lækka tilkostnað við lífsnauðsynjar. Sem betur fer eykst þjóðarframleiðslan jafnt og þétt en það er því miður ekki raunhæft að það dugi til. Ekki er heldur raunhæft að skipta mikið jafnar en gert er, þó þar megi vissulega bæta nokkuð um. Það sem mestu mun skila fyrir þau tekjulægstu er að lækka tilkostnað við lífsnauðsynjar eins og nágrannaþjóðirnar í Evrópu hafa gert. Það er eina raunhæfa leiðin til að bæta hag þeirra tekjulægstu svo um munar. Hér eru helstu leiðir til þess útskýrðar. 1. Lækkun matarkostnaðar Með því að fella niður tolla á matvælum frá Evrópu, eins og þjóðir Evrópu hafa gert sín á milli, lækka mánaðarleg matarútgjöld á fullvaxna manneskju um það bil um 15.000 krónur. Það þýðir að matarútgjöld 4 manna fjölskyldu myndu lækka um nálægt 50.000 kr á mánuði. Á móti niðurfellingu tolla þyrfti að auka grunnstuðning við bændur og breyta landbúnaðarstefnunni þannig að bændur geti framleitt það sem þeir hafa áhuga á og telja sér hag í. Fyrirmyndin er vel þekkt í Evrópu. Á sama tíma og við fellum niður tolla og kvóta á matvæli frá Evrópu myndi Evrópa fella niður tolla á matvæli frá okkur, þar á meðal á unnum sjávarafurðum. Það myndi auka verðmæti okkar matvælaframleiðslu og bæta þannig hag hinna dreifðu byggða. 2. Lækkan húsnæðiskostnaðar Lífeyrissjóðir hafa meira en nægt fjármagn til að kosta stöðuga byggingu íbúðarhúsnæðis óháð efnahagssveiflum. Húsnæðis- og mannvirkjastofnun metur árlega þörf vera um 4.500 íbúðir næsta áratug. Lífeyrissjóðir gætu fjármagnað stóran hluta húsbygginganna með tilteknum skilyrðum sem gagnast íbúðakaupendum. Íbúðir myndu safnast á lager í efnahagslægðum og seljast þegar úr rætist sem yrði sveiflujafnandi. Með réttri útfærslu myndi þetta bæta framlegð byggingariðnaðarins og lækka kostnaðarverð íbúða um jafnvel 15%. Um leið myndi draga yrði úr verðþenslu vegna skorts á íbúðahúsnæði því nægar íbúðir væru til á lager á uppgangstímum. Svo myndi lægra íbúðaverð óbeint stuðla að lækkun húsaleigu. Lauslega áætlað gæti þetta bætt hag meðalheimilis um allavega 50.000 kr á mánuði. 3. Lækkun vaxta Með því að taka upp Evruna í stað krónunnar myndu sveiflur í efnahagslífinu minnka og vaxtagjöld lækka. Við það myndi hagur skuldara batna og hingað kæmu fleiri góð fyrirtæki, jafnvel bankar, sem myndi bæta hag þjóðarinnar með ýmsum hætti. Seðlabankinn áætlaði fyrir nokkrum árum að upptaka Evru myndi bæta hag landsmanna um nokkur prósent. Ýmsir hafa nefnt 300 milljarða kr á ári, sem líklegan ávinning, sem gerir tæpa 1 milljón kr á mann á ári. Sem dæmi myndi 2% vaxtalækkun þýða um 50.000 kr sparnað á mánuði fyrir heimili sem skuldar 30 milljónir kr og fyrir unga fólkið sem skuldar jafnvel upp undir 100 milljónir kr. myndi sparnaðurinn hlaupa á hundruðum þúsunda og telja verulega í heimilisbókhaldinu. 4. Lækkun ferðakostnaðar Með öflugum almenningssamgöngum á borð við Borgarlínu verður raunhæft fyrir mörg heimili að fækka um einn bíl og jafnvel að sleppa því að eiga bíl. Kostnaður við rekstur bifreiðar er ekki undir 50.000 kr á mánuði, sem myndi þá sparast. Samandregið Að sjálfsögðu eru þær upphæðir sem hér eru nefndar lauslegt mat. Nokkuð ljóst er samt að þær gefa réttar vísbendingar og gætu allt eins verið of lágar. Með ofangreindu myndu útgjöld dæmigerðrar 4 manna fjölskyldu á Íslandi lækka varlega áætlað um 200.000 kr á mánuði og fyrir fjölmarga mun meira. Til að hafa fyrir þeim útgjöldum þarf um 300.000 kr á mánuði fyrir skatta. Þetta eru þrisvar til fjórum sinnum hærri upphæðir en þær launahækkanir sem þau lægst launuðu hafa verið að fara fram á. Þessar kostnaðarlækkanir myndu lækka verðlag en ekki auka verðbólgu, sem þýðir minni hækkun verðtryggðra lána en ella. Þá myndu tekjur þjóðarinnar aukast, ekki síst hinna dreifðu byggða, því fleira ferðafólk myndi koma hingað og ferðast um landið ef verðlag lækkar. Einnig kæmu hingað fleiri góð erlend fyrirtæki. Þeim myndi fylgja betra framboð vöru og þjónustu og einhver hækkun meðallauna auk spennandi atvinnumöguleika fyrir ungt og vel menntað fólk með fjölbreytta reynslu. Það myndi auðvelda sumar breytinganna að ganga í Evrópusambandið og því fylgja líka fleiri kostir, en látum það liggja milli hluta. Spurningin er bara hversu lengi við getum frestað því að bæta hag hinna lægst launuðu og okkar allra, ekki hvort við gerum það. Það er nefnilega óhjákvæmilegt í opnum heimi. Höfundur er viðskiptafræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjármál heimilisins Mest lesið Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee skrifar Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason skrifar Skoðun Um orkuskort, auðlindir og endurvinnslu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar Skoðun Rannsökum og ræðum menntakerfið Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Horfið á möguleikana í samfélagslegri ábyrgð Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Að kjarna orku þjóðar Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann skrifar Skoðun Útboð á Fjarðarheiðargöngum Hildur Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvert á að fara með íslenskt þjóðfélag? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Svikin loforð gagnvart börnum? Hildur Rós Guðbjargardóttir skrifar Skoðun Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir skrifar Skoðun Hvar eru sálfræðingarnir? Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Íslenska er ekki eina málið Lilja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Hvar er grunnskólinn? Kristján Hrafn Guðmundsson skrifar Skoðun Er lýðræðislegt að senda vopn til Úkraínu? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Það á ekki að vera dekur að geta sótt sér sálfræðiþjónustu Ólafía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Um bókun 35, EES samninginn, Evrópusambandið og Bretland Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Húsnæði fyrir fólk, ekki fjárfesta Gísli Rafn Ólafsson skrifar Sjá meira
Það gengur illa fyrir þau lægst launuðu að semja um „laun sem hægt er að lifa af“. Vandinn er sá að ef lægstu launin hækka nægjanlega, myndu öll laun í landinu óhjákvæmilega hækka meira en orðið er og afleiðingin yrði óðaverðbólga en ekki kaupmáttaraukning. Til að stórbæta lífskjör í landinu þarf að auka það sem er til skiptanna með því að efla þjóðarframleiðsluna og lækka tilkostnað við lífsnauðsynjar. Sem betur fer eykst þjóðarframleiðslan jafnt og þétt en það er því miður ekki raunhæft að það dugi til. Ekki er heldur raunhæft að skipta mikið jafnar en gert er, þó þar megi vissulega bæta nokkuð um. Það sem mestu mun skila fyrir þau tekjulægstu er að lækka tilkostnað við lífsnauðsynjar eins og nágrannaþjóðirnar í Evrópu hafa gert. Það er eina raunhæfa leiðin til að bæta hag þeirra tekjulægstu svo um munar. Hér eru helstu leiðir til þess útskýrðar. 1. Lækkun matarkostnaðar Með því að fella niður tolla á matvælum frá Evrópu, eins og þjóðir Evrópu hafa gert sín á milli, lækka mánaðarleg matarútgjöld á fullvaxna manneskju um það bil um 15.000 krónur. Það þýðir að matarútgjöld 4 manna fjölskyldu myndu lækka um nálægt 50.000 kr á mánuði. Á móti niðurfellingu tolla þyrfti að auka grunnstuðning við bændur og breyta landbúnaðarstefnunni þannig að bændur geti framleitt það sem þeir hafa áhuga á og telja sér hag í. Fyrirmyndin er vel þekkt í Evrópu. Á sama tíma og við fellum niður tolla og kvóta á matvæli frá Evrópu myndi Evrópa fella niður tolla á matvæli frá okkur, þar á meðal á unnum sjávarafurðum. Það myndi auka verðmæti okkar matvælaframleiðslu og bæta þannig hag hinna dreifðu byggða. 2. Lækkan húsnæðiskostnaðar Lífeyrissjóðir hafa meira en nægt fjármagn til að kosta stöðuga byggingu íbúðarhúsnæðis óháð efnahagssveiflum. Húsnæðis- og mannvirkjastofnun metur árlega þörf vera um 4.500 íbúðir næsta áratug. Lífeyrissjóðir gætu fjármagnað stóran hluta húsbygginganna með tilteknum skilyrðum sem gagnast íbúðakaupendum. Íbúðir myndu safnast á lager í efnahagslægðum og seljast þegar úr rætist sem yrði sveiflujafnandi. Með réttri útfærslu myndi þetta bæta framlegð byggingariðnaðarins og lækka kostnaðarverð íbúða um jafnvel 15%. Um leið myndi draga yrði úr verðþenslu vegna skorts á íbúðahúsnæði því nægar íbúðir væru til á lager á uppgangstímum. Svo myndi lægra íbúðaverð óbeint stuðla að lækkun húsaleigu. Lauslega áætlað gæti þetta bætt hag meðalheimilis um allavega 50.000 kr á mánuði. 3. Lækkun vaxta Með því að taka upp Evruna í stað krónunnar myndu sveiflur í efnahagslífinu minnka og vaxtagjöld lækka. Við það myndi hagur skuldara batna og hingað kæmu fleiri góð fyrirtæki, jafnvel bankar, sem myndi bæta hag þjóðarinnar með ýmsum hætti. Seðlabankinn áætlaði fyrir nokkrum árum að upptaka Evru myndi bæta hag landsmanna um nokkur prósent. Ýmsir hafa nefnt 300 milljarða kr á ári, sem líklegan ávinning, sem gerir tæpa 1 milljón kr á mann á ári. Sem dæmi myndi 2% vaxtalækkun þýða um 50.000 kr sparnað á mánuði fyrir heimili sem skuldar 30 milljónir kr og fyrir unga fólkið sem skuldar jafnvel upp undir 100 milljónir kr. myndi sparnaðurinn hlaupa á hundruðum þúsunda og telja verulega í heimilisbókhaldinu. 4. Lækkun ferðakostnaðar Með öflugum almenningssamgöngum á borð við Borgarlínu verður raunhæft fyrir mörg heimili að fækka um einn bíl og jafnvel að sleppa því að eiga bíl. Kostnaður við rekstur bifreiðar er ekki undir 50.000 kr á mánuði, sem myndi þá sparast. Samandregið Að sjálfsögðu eru þær upphæðir sem hér eru nefndar lauslegt mat. Nokkuð ljóst er samt að þær gefa réttar vísbendingar og gætu allt eins verið of lágar. Með ofangreindu myndu útgjöld dæmigerðrar 4 manna fjölskyldu á Íslandi lækka varlega áætlað um 200.000 kr á mánuði og fyrir fjölmarga mun meira. Til að hafa fyrir þeim útgjöldum þarf um 300.000 kr á mánuði fyrir skatta. Þetta eru þrisvar til fjórum sinnum hærri upphæðir en þær launahækkanir sem þau lægst launuðu hafa verið að fara fram á. Þessar kostnaðarlækkanir myndu lækka verðlag en ekki auka verðbólgu, sem þýðir minni hækkun verðtryggðra lána en ella. Þá myndu tekjur þjóðarinnar aukast, ekki síst hinna dreifðu byggða, því fleira ferðafólk myndi koma hingað og ferðast um landið ef verðlag lækkar. Einnig kæmu hingað fleiri góð erlend fyrirtæki. Þeim myndi fylgja betra framboð vöru og þjónustu og einhver hækkun meðallauna auk spennandi atvinnumöguleika fyrir ungt og vel menntað fólk með fjölbreytta reynslu. Það myndi auðvelda sumar breytinganna að ganga í Evrópusambandið og því fylgja líka fleiri kostir, en látum það liggja milli hluta. Spurningin er bara hversu lengi við getum frestað því að bæta hag hinna lægst launuðu og okkar allra, ekki hvort við gerum það. Það er nefnilega óhjákvæmilegt í opnum heimi. Höfundur er viðskiptafræðingur.
Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar
Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar