Um hugvíkkandi efni og geðraskanir Karl Reynir Einarsson skrifar 25. febrúar 2023 08:01 Umræðan um hugvíkkandi efni er að sumu leyti snúin og getur verið erfitt að orða hlutina rétt svo þeir misskiljist ekki. Hugvíkkandi efni eru nokkur, en það sem mest hefur verið í umræðunni undanfarið er efnið sílósíbín (psilocybin). Ástæðan er sú að til eru rannsóknir sem benda til þess að efnið geti mögulega verið gagnlegt í meðferð sumra geðraskana eins og t.d. þunglyndi. Áður en lengra er haldið er þó rétt að árétta eftirfarandi: Út frá þeirri þekkingu sem fyrir hendi er í dag er ekki hægt að mæla með notkun sílósíbíns við geðröskunum nema í rannsóknarskyni eða mögulega í algjörum undantekningartilvikum þar sem aðrar gagnreyndar meðferðir hafa reynst árangurslausar. Í þessum tilvikum myndi þurfa sérstök leyfi frá til þess bærum aðilum og meðferð undir þessum formerkjum hefur ekki verið í boði á Íslandi. Það er því miður svo að umræðan um sílósíbin er komin út á villugötur. Það er eitt að nota efni til að komast í vímu og annað að nota efni í meðferðarlegum tilgangi. Rítalin er t.d. notað við athyglisbresti og gagnast mörgum, jafnvel umbreytt lífi þeirra, en það er líka misnotað, oft með hörmulegum afleiðingum. Það að fara upp í sumarbústað og innbyrða sveppi með vinum sínum er ekki læknisfræðileg meðferð. Það að fara til heilbrigðisstarfsmanns þar sem sílósíbín er notað í meðferð ásamt samtalsmeðferð verður hins vegar hugsanlega viðurkennt úrræði í framtíðinni í vel völdum tilfellum. Það er þó alls ekki víst. Mörg lyf og meðferðir hafa um tíðina virst gagnlegar í upphafi rannsókna en síðan reynst ekki vera það. Tíminn einn mun leiða þetta í ljós. Allt of margir þeirra sem glíma við geðraskanir fá ekki bót meina sinna þrátt fyrir að leita sér aðstoðar eftir hefðbundnum leiðum s.s. sálfræðimeðferð, lyfjum eða breyttum lífstíl. Það er því ekki að undra að þessir einstaklingar séu áhugasamir um nýjar leiðir sem mögulega gætu hjálpað. Hvernig er annað hægt? Því miður er hins vegar of lítið vitað um gagnsemi og áhættu þessarar meðferðar svo hægt sé að ráðleggja hana nema í sérstökum tilfellum eins og áður segir. Inni á heilbrigðisstofnun þar sem til staðar er fagfólk virðist hún áhættulítil. Hugvíkkandi efni geta hins vegar ýtt undir geðrof og valdið mikilli vanlíðan sem getur leitt til hörmulegra afleiðinga ef ekki er gripið inn í á réttan hátt. Notkun utan heilbrigðisstofnana þar sem ekki er til staðar fagfólk getur því verið hættuleg. Ég, eins og margir aðrir, fylgist með eftirvæntingu með þeim rannsóknum sem nú eru gerðar. Það er þó enn mikil óvissa. Það er vandasamt að framkvæma rannsóknir á sílósíbini hjá veikum einstaklingum og margt sem getur orðið til þess að efnið virðist hjálplegt þegar það er það e.t.v. ekki í raun og veru. Þess vegna þarf margar og stórar rannsóknir. Kemur bakslag eða verður þetta raunverulega meðferð sem hægt verður að bjóða upp á í völdum tilfellum? Það veit enginn í dag. Mér finnst líklegt að þessar rannsóknir muni leiða til einhverra nýjunga. Vonandi er það ekki óskhyggja. Afar ólíklegt verður þó að telja að þær leiði til þeirrar byltingar í geðlækningum eins og sumir binda vonir við. Í dag er mikilvægast að við förum ekki fram úr okkur. Sölumenn snákaolíu eru víða og veikt fólk uppáhalds viðskiptavinirnir. Það er eðlilegt að þessu efni sé sýndur áhugi og ánægjulegt að sjá að hann nær til æðstu ráðamanna í landinu. Það gott að vita af því að þar er góður vilji og geta til að bæta geðheilbrigði þjóðarinnar. En þegar áhuginn er mikill, málefnið er gott og okkur liggur á, þá geta jafnvel vænstu menn villst af leið. Undanfarna daga hafa hugmyndir um rannsóknir á verkun sílósíbíns hjá föngum sem hafa lokið afplánun verið nokkuð í umræðunni. Til þess að taka af allan vafa þá fullyrði ég að yfirgnæfandi meirihluti geðlækna á Íslandi myndi aldrei samþykkja að taka þátt í slíkum rannsóknum vegna siðferðilegra sjónarmiða – og vonandi enginn. Ég vona að sá áhugi sem geðheilbrigðismálum hefur verið sýndur haldi áfram. Verkefnin eru mörg og listinn langur. Ég vil þó nefna eitt mál sérstaklega sem mögulega hefur ekki verið haldið nógu vel á lofti, og er ég jafnsekur um það og aðrir: Við þurfum að gera átak í geðheilbrigðismálum aldraðra og við þurfum að leggja drög að því hér rísi öldrunargeðdeild. Á meðan við sjáum hvað kemur út úr rannsóknum á sílósíbíni á næstu árum þá gætum við byrjað á þessu. Við vitum að þetta þarf, að þetta hjálpar og er vandamál sem gerir ekkert annað en að stækka á meðan ekkert er að gert. Höfundur er formaður Geðlæknafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hugvíkkandi efni Heilbrigðismál Geðheilbrigði Mest lesið Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks Skoðun Nei, við skulum ekki kaupa handa þeim fleiri vopn Haraldur Ólafsson Skoðun Silja Bára skilur stjórnsýslu HÍ! Elva Ellertsdóttir,Kolbrún Eggertsdóttir Skoðun Heilinn okkar og klukka lífsins Birna V. Baldursdóttir ,Heiðdís B. Valdimarsdóttir Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir Skoðun Hafðu áhrif til hádegis Bjarni Þór Sigurðsson Skoðun Nýjar ráðleggingar um mataræði María Heimisdóttir Skoðun Hvalveiðar eru slæmar fyrir ímynd Íslands Clive Stacey Skoðun Stöndum vörð um hlutverk háskóla – Kjósum Kolbrúnu Ástríður Stefánsdóttir Skoðun Í heimi sem samþykkir þjóðarmorð er ekkert jafnrétti Najlaa Attaallah Skoðun Skoðun Skoðun Sterk og breið samtök – tími til að styrkja rödd minni fyrirtækja Friðrik Árnason skrifar Skoðun Nýjar ráðleggingar um mataræði María Heimisdóttir skrifar Skoðun Börn með fjölþættan vanda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru slæmar fyrir ímynd Íslands Clive Stacey skrifar Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar Skoðun Í heimi sem samþykkir þjóðarmorð er ekkert jafnrétti Najlaa Attaallah skrifar Skoðun Heilinn okkar og klukka lífsins Birna V. Baldursdóttir ,Heiðdís B. Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Silja Bára skilur stjórnsýslu HÍ! Elva Ellertsdóttir,Kolbrún Eggertsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif til hádegis Bjarni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um hlutverk háskóla – Kjósum Kolbrúnu Ástríður Stefánsdóttir skrifar Skoðun Nei, við skulum ekki kaupa handa þeim fleiri vopn Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Tímaskekkjan skólaíþróttir Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þegar fíllinn byltir sér.... Gunnar Pálsson skrifar Skoðun Leyfi til að syrgja Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Kominn tími til að þingmenn axli ábyrgð Björn Ólafsson skrifar Skoðun VR-members, exercise your right to vote! Christopher Eva skrifar Skoðun Stöðvum það sem gott er Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Kjósum Kolbrúnu – Styrk stjórnun á tímum breytinga Margrét Sigrún Sigurðardóttir skrifar Skoðun Vanfjármögnun Háskóla Íslands verður að breyta Magnús Karl Magnússon skrifar Skoðun Er þetta satt eða heyrði ég þetta bara nógu oft? Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með börnum Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun „Án orku verður ekki hagvöxtur“ Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Ég kýs mælskan og mannlegan leiðtoga sem rektor Engilbert Sigurðsson skrifar Skoðun Almannaréttur er sá réttur sem almenningi er áskilinn í lögum til frjálsra afnota af landi og landsgæðum Skírnir Garðarson skrifar Skoðun Flosa í formanninn Jónas Már Torfason skrifar Skoðun VR á krossgötum - félagsmenn verða að hafna sundrungu Harpa Sævarsdóttir skrifar Skoðun Bakpokinn sem þyngist þegar á brattann sækir Gunnar Úlfarsson skrifar Skoðun Sólarhringur til stefnu Flosi Eiríksson skrifar Sjá meira
Umræðan um hugvíkkandi efni er að sumu leyti snúin og getur verið erfitt að orða hlutina rétt svo þeir misskiljist ekki. Hugvíkkandi efni eru nokkur, en það sem mest hefur verið í umræðunni undanfarið er efnið sílósíbín (psilocybin). Ástæðan er sú að til eru rannsóknir sem benda til þess að efnið geti mögulega verið gagnlegt í meðferð sumra geðraskana eins og t.d. þunglyndi. Áður en lengra er haldið er þó rétt að árétta eftirfarandi: Út frá þeirri þekkingu sem fyrir hendi er í dag er ekki hægt að mæla með notkun sílósíbíns við geðröskunum nema í rannsóknarskyni eða mögulega í algjörum undantekningartilvikum þar sem aðrar gagnreyndar meðferðir hafa reynst árangurslausar. Í þessum tilvikum myndi þurfa sérstök leyfi frá til þess bærum aðilum og meðferð undir þessum formerkjum hefur ekki verið í boði á Íslandi. Það er því miður svo að umræðan um sílósíbin er komin út á villugötur. Það er eitt að nota efni til að komast í vímu og annað að nota efni í meðferðarlegum tilgangi. Rítalin er t.d. notað við athyglisbresti og gagnast mörgum, jafnvel umbreytt lífi þeirra, en það er líka misnotað, oft með hörmulegum afleiðingum. Það að fara upp í sumarbústað og innbyrða sveppi með vinum sínum er ekki læknisfræðileg meðferð. Það að fara til heilbrigðisstarfsmanns þar sem sílósíbín er notað í meðferð ásamt samtalsmeðferð verður hins vegar hugsanlega viðurkennt úrræði í framtíðinni í vel völdum tilfellum. Það er þó alls ekki víst. Mörg lyf og meðferðir hafa um tíðina virst gagnlegar í upphafi rannsókna en síðan reynst ekki vera það. Tíminn einn mun leiða þetta í ljós. Allt of margir þeirra sem glíma við geðraskanir fá ekki bót meina sinna þrátt fyrir að leita sér aðstoðar eftir hefðbundnum leiðum s.s. sálfræðimeðferð, lyfjum eða breyttum lífstíl. Það er því ekki að undra að þessir einstaklingar séu áhugasamir um nýjar leiðir sem mögulega gætu hjálpað. Hvernig er annað hægt? Því miður er hins vegar of lítið vitað um gagnsemi og áhættu þessarar meðferðar svo hægt sé að ráðleggja hana nema í sérstökum tilfellum eins og áður segir. Inni á heilbrigðisstofnun þar sem til staðar er fagfólk virðist hún áhættulítil. Hugvíkkandi efni geta hins vegar ýtt undir geðrof og valdið mikilli vanlíðan sem getur leitt til hörmulegra afleiðinga ef ekki er gripið inn í á réttan hátt. Notkun utan heilbrigðisstofnana þar sem ekki er til staðar fagfólk getur því verið hættuleg. Ég, eins og margir aðrir, fylgist með eftirvæntingu með þeim rannsóknum sem nú eru gerðar. Það er þó enn mikil óvissa. Það er vandasamt að framkvæma rannsóknir á sílósíbini hjá veikum einstaklingum og margt sem getur orðið til þess að efnið virðist hjálplegt þegar það er það e.t.v. ekki í raun og veru. Þess vegna þarf margar og stórar rannsóknir. Kemur bakslag eða verður þetta raunverulega meðferð sem hægt verður að bjóða upp á í völdum tilfellum? Það veit enginn í dag. Mér finnst líklegt að þessar rannsóknir muni leiða til einhverra nýjunga. Vonandi er það ekki óskhyggja. Afar ólíklegt verður þó að telja að þær leiði til þeirrar byltingar í geðlækningum eins og sumir binda vonir við. Í dag er mikilvægast að við förum ekki fram úr okkur. Sölumenn snákaolíu eru víða og veikt fólk uppáhalds viðskiptavinirnir. Það er eðlilegt að þessu efni sé sýndur áhugi og ánægjulegt að sjá að hann nær til æðstu ráðamanna í landinu. Það gott að vita af því að þar er góður vilji og geta til að bæta geðheilbrigði þjóðarinnar. En þegar áhuginn er mikill, málefnið er gott og okkur liggur á, þá geta jafnvel vænstu menn villst af leið. Undanfarna daga hafa hugmyndir um rannsóknir á verkun sílósíbíns hjá föngum sem hafa lokið afplánun verið nokkuð í umræðunni. Til þess að taka af allan vafa þá fullyrði ég að yfirgnæfandi meirihluti geðlækna á Íslandi myndi aldrei samþykkja að taka þátt í slíkum rannsóknum vegna siðferðilegra sjónarmiða – og vonandi enginn. Ég vona að sá áhugi sem geðheilbrigðismálum hefur verið sýndur haldi áfram. Verkefnin eru mörg og listinn langur. Ég vil þó nefna eitt mál sérstaklega sem mögulega hefur ekki verið haldið nógu vel á lofti, og er ég jafnsekur um það og aðrir: Við þurfum að gera átak í geðheilbrigðismálum aldraðra og við þurfum að leggja drög að því hér rísi öldrunargeðdeild. Á meðan við sjáum hvað kemur út úr rannsóknum á sílósíbíni á næstu árum þá gætum við byrjað á þessu. Við vitum að þetta þarf, að þetta hjálpar og er vandamál sem gerir ekkert annað en að stækka á meðan ekkert er að gert. Höfundur er formaður Geðlæknafélags Íslands.
Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar
Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Almannaréttur er sá réttur sem almenningi er áskilinn í lögum til frjálsra afnota af landi og landsgæðum Skírnir Garðarson skrifar