Hlustum á Gitu, Christine og Isabellu Vilhjálmur Hilmarsson skrifar 5. júlí 2023 08:01 Heyra mátti andköf á ráðstefnu WEF í Davos þegar Gita Gopinath, fyrrum aðalhagfræðingur AGS, tók til máls. Ekki vegna þess að Gita sé umdeild eða njóti lítillar virðingar, heldur vegna þess að hún talaði um efnahagssamhengi sem hálfgerð bannhelgi hvílir á. Hún sagði raunhæft að laun geti nú hækkað í mörgum atvinnugreinum án þess að það leiði til aukinnar verðbólgu ef stöndug fyrirtæki slá af kröfum sínum um mikla arðsemi. Seðlabankastjóri Evrópu, Christine Lagarde, og hennar hagfræðingar eru á sama máli. Hafa þau í raun sagt frekari árangur í baráttu við verðbólguna að mörgu leyti vera á ábyrgð stöndugra fyrirtækja. Fyrirtækjum sem sögulega séð hafa verið afar arðbær undanfarið þrátt fyrir kostnaðarhækkanir. Þessari skoðun Gitu og Christine hafa tilteknir íslenskir hagfræðingar almennt verið ósammála. Seðlabanki Evrópu og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn á sama máli „Hagnaðaraukning skýrir um helming af aukinni verðbólgu síðustu tvö ár. Fyrirtæki Evrópu munu þurfa að sætta sig við lægra hagnaðarhlutfall ef markmiðið er að ná verðbólgunni í 2% á árinu 2025.“ Þetta segja hagfræðingarnir Niels-Jakob Hansen, Frederik Toscani og Jing Zhou í rannsóknarriti Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Christine Lagarde, seðlabankastjóri Evrópu, tók í sama streng á nýlegri ráðstefnu seðlabanka í Portúgal í síðasta mánuði. Sagði hún hagnað fyrirtækja skýra 2/3 af verðbólgunni í Evrópu á árinu 2022 sem er tvöfalt á við meðalframlagið síðustu 20 ár. Segist hún óttast að hegðun fyrirtækja verði megindrifkraftur verðbólgu á árinu 2023 nema stöndug fyrirtæki taki á sig launahækkanir á kostnað arðseminnar. Isabellu stillt upp á móti körlunum Sá hagfræðingur sem er hvað mest áberandi í umræðu um hagnaðardrifna verðbólgu er Isabella Weber, prófessor við Háskólann í Massachusetts. Hún hefur sett fram þá tilgátu að hagnaðarsókn fyrirtækja skýri stóran hluta verðbólgu í kjölfar COVID-19. Weber hefur í kjölfarið þurft að sitja undir harðri og stundum óvæginni gagnrýni frá mörgum hagfræðingum. Þeim sömu og telja ábyrgðina á verðbólgunni alfarið liggja hjá launafólki. Jerome Powell, seðlabankastjóri Bandaríkjanna, hefur sagt eitt meginmarkmiðið í baráttu við verðbólguna vera að lækka laun. Aðalhagfræðingur Alþjóðabankans, Larry Summers, hefur kallað eftir fimm árum af 6% atvinnuleysi, eða ári af 10% atvinnuleysi, til að ná verðbólgu niður. Líklega myndu þessar tillögur Jerome og Larry lyfta grettistaki í að ná verðbólgu niður. Aftur á móti yrðu hliðarafurðirnar ýmsar, m.a. líklegt fall Bandaríkjastjórnar. Ljóst er að horfa þarf til fleiri þátta. Verðbólgan er afar flókið fyrirbæri Verð ákvarðast af framboði og eftirspurn á hverjum tíma og verðbólga verður til í ýmis konar samspili. Almennt er talað um eftirspurnardrifna verðbólgu, kostnaðardrifna verðbólgu eða innbyggða verðbólgu. Í sinni einföldustu mynd verður verðbólga eftirspurnardrifin þegar eftirspurn þróast umfram framboð. Helstu áhrifaþættir á Íslandi nú um stundir eru uppsafnaður sparnaður í kjölfar heimsfaraldurs, launahækkanir og kröftugur viðsnúningur í ferðaþjónustu. Verðbólgan verður kostnaðardrifin þegar verðhækkanir dynja yfir til að mynda í aðföngum og/eða launum. Innbyggð verðbólga verður svo aftur til út af verðbólgunni sjálfri. Væntingar neytenda og fyrirtækja um verðbólgu geta þannig búið til skaðlegan vítahring verðhækkana, óháð öðrum þáttum. Allir þessir þættir sem nefndir eru að ofan hafa knúið verðbólguna áfram að undanförnu og hagnaðardrifin verðbólga hefur orðið til sem hliðarafurð þeirra. Málefnaleg umræða er lykillinn að sátt á vinnumarkaði Ef stuðla á að aukinni sátt á vinnumarkaði á næstu misserum er mikilvægt að ná fram málefnalegri umræðu um verðbólguna - bæði milli aðila vinnumarkaðar sem og á almennum vettvangi. Ábyrgðin er bæði verkalýðshreyfingar og atvinnulífs. Hér skiptir miklu að varast leitina að algildum sökudólgi eða að skipa hagkerfinu í fylkingar launafólks og fyrirtækja. Hvað sem skoðunum einstakra hagfræðinga líður er staðreyndin sú að fyrirtæki munu reyna að hámarka hagnað sinn og launafólk mun leitast við að hámarka launahækkanir framvegis. Það er á ábyrgð stjórnvalda og aðila vinnumarkaðar að tryggja að þetta samspil stuðli að hagfelldri útkomu með málefnalegri umræðu, bættum vinnubrögðum í kjarasamningsgerð og styrkingu samkeppnisinnviða. Höfundur er hagfræðingur BHM. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kjaramál Vinnumarkaður Mest lesið Loftslagsávinningur Coda Terminal er gífurlegur Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Skaðinn í leyndri meðferð á heimilum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Að verða fórnarlamb íslenskra skattyfirvalda Arnar Pálsson Skoðun „Eru ekki allir pínu einhverfir í dag?“ Andrea Ólafsdóttir Skoðun Bóluefni eða veirur Ágúst Kvaran Skoðun Tilgangur atvinnurekstrarbanns Lárus Sigurður Lárusson Skoðun Betri leið til að velja keppendur inn á Ólympíuleika Pawel Bartoszek Skoðun Af glyðrugangi eftirlitsstofnana Ester Hilmarsdóttir Skoðun 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson Skoðun Skoðun Skoðun „Eru ekki allir pínu einhverfir í dag?“ Andrea Ólafsdóttir skrifar Skoðun Betri leið til að velja keppendur inn á Ólympíuleika Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Tilgangur atvinnurekstrarbanns Lárus Sigurður Lárusson skrifar Skoðun Að verða fórnarlamb íslenskra skattyfirvalda Arnar Pálsson skrifar Skoðun Loftslagsávinningur Coda Terminal er gífurlegur Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Bóluefni eða veirur Ágúst Kvaran skrifar Skoðun Skaðinn í leyndri meðferð á heimilum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af glyðrugangi eftirlitsstofnana Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Linnulaus þjáning íbúa á Gaza Hrafnhildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Munurinn á þjóðerniskennd versus sálernis þarfar upplifun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Svifhrifavaldar Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Hvernig og hvenær en ekki hvort Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tilfinningalegur athyglisbrestur og heilbrigt tilfinningalíf Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Reglurnar eru óumsemjanlegar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ber endurhæfing ávöxt? skrifar Skoðun Heimur á heljarþröm skrifar Skoðun Foreldrar á 4. vaktinni Sara Rós Kristinsdóttir,Lóa Ólafsdóttir skrifar Skoðun Norður-Kórea er víða Ingvar Smári Birgisson skrifar Skoðun Það getur verið gott að búa til steind Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Uppskeruhátíð öldrunarfræða á Norðurlöndum Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifar Skoðun Gullverðlaun í mengun Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Gen og glæpir Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun 10 tæknilegir yfirburðir rafbíla Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Land, borgir og samgöngur Guðjón Sigurbjartsson skrifar Sjá meira
Heyra mátti andköf á ráðstefnu WEF í Davos þegar Gita Gopinath, fyrrum aðalhagfræðingur AGS, tók til máls. Ekki vegna þess að Gita sé umdeild eða njóti lítillar virðingar, heldur vegna þess að hún talaði um efnahagssamhengi sem hálfgerð bannhelgi hvílir á. Hún sagði raunhæft að laun geti nú hækkað í mörgum atvinnugreinum án þess að það leiði til aukinnar verðbólgu ef stöndug fyrirtæki slá af kröfum sínum um mikla arðsemi. Seðlabankastjóri Evrópu, Christine Lagarde, og hennar hagfræðingar eru á sama máli. Hafa þau í raun sagt frekari árangur í baráttu við verðbólguna að mörgu leyti vera á ábyrgð stöndugra fyrirtækja. Fyrirtækjum sem sögulega séð hafa verið afar arðbær undanfarið þrátt fyrir kostnaðarhækkanir. Þessari skoðun Gitu og Christine hafa tilteknir íslenskir hagfræðingar almennt verið ósammála. Seðlabanki Evrópu og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn á sama máli „Hagnaðaraukning skýrir um helming af aukinni verðbólgu síðustu tvö ár. Fyrirtæki Evrópu munu þurfa að sætta sig við lægra hagnaðarhlutfall ef markmiðið er að ná verðbólgunni í 2% á árinu 2025.“ Þetta segja hagfræðingarnir Niels-Jakob Hansen, Frederik Toscani og Jing Zhou í rannsóknarriti Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Christine Lagarde, seðlabankastjóri Evrópu, tók í sama streng á nýlegri ráðstefnu seðlabanka í Portúgal í síðasta mánuði. Sagði hún hagnað fyrirtækja skýra 2/3 af verðbólgunni í Evrópu á árinu 2022 sem er tvöfalt á við meðalframlagið síðustu 20 ár. Segist hún óttast að hegðun fyrirtækja verði megindrifkraftur verðbólgu á árinu 2023 nema stöndug fyrirtæki taki á sig launahækkanir á kostnað arðseminnar. Isabellu stillt upp á móti körlunum Sá hagfræðingur sem er hvað mest áberandi í umræðu um hagnaðardrifna verðbólgu er Isabella Weber, prófessor við Háskólann í Massachusetts. Hún hefur sett fram þá tilgátu að hagnaðarsókn fyrirtækja skýri stóran hluta verðbólgu í kjölfar COVID-19. Weber hefur í kjölfarið þurft að sitja undir harðri og stundum óvæginni gagnrýni frá mörgum hagfræðingum. Þeim sömu og telja ábyrgðina á verðbólgunni alfarið liggja hjá launafólki. Jerome Powell, seðlabankastjóri Bandaríkjanna, hefur sagt eitt meginmarkmiðið í baráttu við verðbólguna vera að lækka laun. Aðalhagfræðingur Alþjóðabankans, Larry Summers, hefur kallað eftir fimm árum af 6% atvinnuleysi, eða ári af 10% atvinnuleysi, til að ná verðbólgu niður. Líklega myndu þessar tillögur Jerome og Larry lyfta grettistaki í að ná verðbólgu niður. Aftur á móti yrðu hliðarafurðirnar ýmsar, m.a. líklegt fall Bandaríkjastjórnar. Ljóst er að horfa þarf til fleiri þátta. Verðbólgan er afar flókið fyrirbæri Verð ákvarðast af framboði og eftirspurn á hverjum tíma og verðbólga verður til í ýmis konar samspili. Almennt er talað um eftirspurnardrifna verðbólgu, kostnaðardrifna verðbólgu eða innbyggða verðbólgu. Í sinni einföldustu mynd verður verðbólga eftirspurnardrifin þegar eftirspurn þróast umfram framboð. Helstu áhrifaþættir á Íslandi nú um stundir eru uppsafnaður sparnaður í kjölfar heimsfaraldurs, launahækkanir og kröftugur viðsnúningur í ferðaþjónustu. Verðbólgan verður kostnaðardrifin þegar verðhækkanir dynja yfir til að mynda í aðföngum og/eða launum. Innbyggð verðbólga verður svo aftur til út af verðbólgunni sjálfri. Væntingar neytenda og fyrirtækja um verðbólgu geta þannig búið til skaðlegan vítahring verðhækkana, óháð öðrum þáttum. Allir þessir þættir sem nefndir eru að ofan hafa knúið verðbólguna áfram að undanförnu og hagnaðardrifin verðbólga hefur orðið til sem hliðarafurð þeirra. Málefnaleg umræða er lykillinn að sátt á vinnumarkaði Ef stuðla á að aukinni sátt á vinnumarkaði á næstu misserum er mikilvægt að ná fram málefnalegri umræðu um verðbólguna - bæði milli aðila vinnumarkaðar sem og á almennum vettvangi. Ábyrgðin er bæði verkalýðshreyfingar og atvinnulífs. Hér skiptir miklu að varast leitina að algildum sökudólgi eða að skipa hagkerfinu í fylkingar launafólks og fyrirtækja. Hvað sem skoðunum einstakra hagfræðinga líður er staðreyndin sú að fyrirtæki munu reyna að hámarka hagnað sinn og launafólk mun leitast við að hámarka launahækkanir framvegis. Það er á ábyrgð stjórnvalda og aðila vinnumarkaðar að tryggja að þetta samspil stuðli að hagfelldri útkomu með málefnalegri umræðu, bættum vinnubrögðum í kjarasamningsgerð og styrkingu samkeppnisinnviða. Höfundur er hagfræðingur BHM.
Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar