Hvenær á að sækja um hjá Tryggingastofnun? Björn Berg Gunnarsson skrifar 7. júlí 2023 08:30 Hvernig myndum við lýsa vel heppnuðu opinberu kerfi? Ætli við getum ekki verið sammála um að slíkt kerfi þurfi að styðja við þau sem þurfa á stuðningi að halda? Það þarf væntanlega að vera sanngjarnt, þó svo endalaust verði eflaust deilt um hvað telst nógu sanngjarnt. En hversu aðgengilegt þarf gott kerfi að vera? Þurfa notendur þess að skilja það? Ef sérstökum heimildum innan kerfisins er ætlað að koma til móts við fólk í tilteknum aðstæðum, verða viðkomandi látin vita af þeim möguleikum eða má ætlast til þess að þau kveiki sjálf á perunni? Flækjustigið Þótt margar jákvæðar og gagnlegar breytingar hafi verið gerðar á greiðslum ellilífeyris Tryggingastofnunar (TR) undanfarin ár er kerfið því miður enn of flókið og ekki sanngjarnt að gera ráð fyrir því að öll þau sem nálgist lífeyrisaldur geti hjálparlaust tekið upplýstar ákvarðanir um það sem hentar þeim og kemur til með að hafa áhrif á fjárhag þeirra ævilangt. Vissulega var kerfið einfaldað til muna fyrir nokkrum árum en flækjustig þess einskorðast ekki aðeins við reglurnar eins og þær standa í dag. Eilífar breytingar Eðlilega sýnist sitt hverjum um hvernig haga skuli greiðslum og reglum og því breytast þær mjög oft. Breytingunum er að sjálfsögðu ætlað að bæta kerfið en þær auka þó enn við flækjustigið því almenn umræða um greiðslur og skerðingar TR byggir oft á því sem þegar er búið að breyta. Sem dæmi um slíkt má nefna breyttar fjárhæðir greiðslna um áramót og aftur 1. júlí síðastliðinn, umfangsmikla breytingu á tengslum séreignarsparnaðar og greiðslna TR og breyttar heimildir til töku hálfs lífeyris. Þessar sífelldu breytingar verða því miður til þess að kerfið verður ekki eins aðgengilegt og það ætti sennilega að vera og þegar kemur að því að taka mikilvægar ákvarðanir er skiljanlegt að margir eigi erfitt með að átta sig. Hvenær er best að sækja um? Í störfum mínum við ráðgjöf um lífeyrismál og starfslok ber mikið á spurningum um Tryggingastofnun. Meðal þeirra algengustu er hvænær heppilegast sé að sækja um greiðslur þaðan. Mikilvægt er að hafa í huga að ekki er hægt að alhæfa í þeim efnum og svarið fer eftir aðstæðum þeirra sem í hlut eiga. Nú er heimilt er að sækja um töku ellilífeyris TR frá 65 ára aldri til áttræðs, en ekki er langt síðan tímabilið var frá 67 til 72 ára. Þær fjárhæðir sem yfirleitt er rætt um í tengslum við stofnunina, svo sem á námskeiðum um lífeyrismál, miða við að sótt sé um við 67 ára aldur. Sé fólk hins vegar yngra þegar gengið er frá umsókn er gert ráð fyrir að greiða þurfi viðkomandi lengur en ella og því lækka mánaðarlegar greiðslur ævilangt. Sé umsókn frestað fram yfir 67 ára aldur aukast mánaðarlegar greiðslur. Hversu mikið greiðslurnar hækka eða lækka hefur auk þess tekið nokkrum breytingum á undanförnum árum, rétt eins og svo margt annað. Fyrir nokkru var frítekjumark atvinnutekna vegna ellilífeyris TR tvöfaldað og nemur nú 200.000 krónum á mánuði eða 2,4 milljónum króna á ári. Það er því augljóslega ekki gert ráð fyrir því að fólk í fullri vinnu sæki um greiðslur og því er oft talað um að vissara sé að geyma umsókn þar til eftir að farið sé á eftirlaun. Ákvörðun um töku hálfs lífeyris, sem ég hef áður ritað um, getur haft talsverð áhrif á tímasetningu umsóknar, en sjaldan hentar taka fulls lífeyris hjá TR samtímis fullri atvinnu. Ekki sækja um of snemma Sem dæmi um hvaða áhrif það getur haft að fresta töku lífeyris má nefna að eftir hækkun greiðslna TR nú um síðustu mánaðamót falla þær niður þegar tekjur einstaklings sem sótti um 67 ára eru komnar yfir um 725.000 kr. á mánuði umfram 200.000 kr. frítekjumark atvinnutekna. Aðili með tekjur yfir þeim mörkum, sem ætlar að vinna til sjötugs, fær því engar greiðslur frá TR sæki hann um 67 ára. Þegar hann loks hættir störfum þremur árum síðar fær hann sömu greiðslur og aðrir sem sóttu um 67 ára. Hafi hann hins vegar frestað umsókninni þar til hann hættir sjötugur verða greiðslurnar 20% hærri en ella. Það borgar sig því ekki að sækja um of snemma. Flókið kerfi en mikilvægt að vanda til verka Umtalsverðir fjármunir eru í húfi og því er mikilvægt að nálgast lífeyrismálin faglega og gefa sér tíma í undirbúninginn. Þetta á ekki síst við þegar ákveða á hvenær sækja skuli um greiðslur frá TR. Þar að auki bendir ekkert til annars en að áfram verði gerðar tíðar breytingar á reglum og greiðslum stofnunarinnar og því er nauðsynlegt að tryggja að réttar upplýsingar liggi fyrir svo taka megi ákvörðun sem skilar sem bestri útkomu. Höfundur er fjármálaráðgjafi og fyrirlesari og veitir ráðgjöf um lífeyrismál og starfslok. Nánar á bjornberg.is. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björn Berg Gunnarsson Fjármál heimilisins Tryggingar Mest lesið Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee skrifar Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason skrifar Skoðun Um orkuskort, auðlindir og endurvinnslu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar Skoðun Rannsökum og ræðum menntakerfið Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Horfið á möguleikana í samfélagslegri ábyrgð Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Að kjarna orku þjóðar Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann skrifar Skoðun Útboð á Fjarðarheiðargöngum Hildur Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvert á að fara með íslenskt þjóðfélag? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Svikin loforð gagnvart börnum? Hildur Rós Guðbjargardóttir skrifar Skoðun Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir skrifar Skoðun Hvar eru sálfræðingarnir? Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Íslenska er ekki eina málið Lilja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Hvar er grunnskólinn? Kristján Hrafn Guðmundsson skrifar Skoðun Er lýðræðislegt að senda vopn til Úkraínu? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Það á ekki að vera dekur að geta sótt sér sálfræðiþjónustu Ólafía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Um bókun 35, EES samninginn, Evrópusambandið og Bretland Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Húsnæði fyrir fólk, ekki fjárfesta Gísli Rafn Ólafsson skrifar Sjá meira
Hvernig myndum við lýsa vel heppnuðu opinberu kerfi? Ætli við getum ekki verið sammála um að slíkt kerfi þurfi að styðja við þau sem þurfa á stuðningi að halda? Það þarf væntanlega að vera sanngjarnt, þó svo endalaust verði eflaust deilt um hvað telst nógu sanngjarnt. En hversu aðgengilegt þarf gott kerfi að vera? Þurfa notendur þess að skilja það? Ef sérstökum heimildum innan kerfisins er ætlað að koma til móts við fólk í tilteknum aðstæðum, verða viðkomandi látin vita af þeim möguleikum eða má ætlast til þess að þau kveiki sjálf á perunni? Flækjustigið Þótt margar jákvæðar og gagnlegar breytingar hafi verið gerðar á greiðslum ellilífeyris Tryggingastofnunar (TR) undanfarin ár er kerfið því miður enn of flókið og ekki sanngjarnt að gera ráð fyrir því að öll þau sem nálgist lífeyrisaldur geti hjálparlaust tekið upplýstar ákvarðanir um það sem hentar þeim og kemur til með að hafa áhrif á fjárhag þeirra ævilangt. Vissulega var kerfið einfaldað til muna fyrir nokkrum árum en flækjustig þess einskorðast ekki aðeins við reglurnar eins og þær standa í dag. Eilífar breytingar Eðlilega sýnist sitt hverjum um hvernig haga skuli greiðslum og reglum og því breytast þær mjög oft. Breytingunum er að sjálfsögðu ætlað að bæta kerfið en þær auka þó enn við flækjustigið því almenn umræða um greiðslur og skerðingar TR byggir oft á því sem þegar er búið að breyta. Sem dæmi um slíkt má nefna breyttar fjárhæðir greiðslna um áramót og aftur 1. júlí síðastliðinn, umfangsmikla breytingu á tengslum séreignarsparnaðar og greiðslna TR og breyttar heimildir til töku hálfs lífeyris. Þessar sífelldu breytingar verða því miður til þess að kerfið verður ekki eins aðgengilegt og það ætti sennilega að vera og þegar kemur að því að taka mikilvægar ákvarðanir er skiljanlegt að margir eigi erfitt með að átta sig. Hvenær er best að sækja um? Í störfum mínum við ráðgjöf um lífeyrismál og starfslok ber mikið á spurningum um Tryggingastofnun. Meðal þeirra algengustu er hvænær heppilegast sé að sækja um greiðslur þaðan. Mikilvægt er að hafa í huga að ekki er hægt að alhæfa í þeim efnum og svarið fer eftir aðstæðum þeirra sem í hlut eiga. Nú er heimilt er að sækja um töku ellilífeyris TR frá 65 ára aldri til áttræðs, en ekki er langt síðan tímabilið var frá 67 til 72 ára. Þær fjárhæðir sem yfirleitt er rætt um í tengslum við stofnunina, svo sem á námskeiðum um lífeyrismál, miða við að sótt sé um við 67 ára aldur. Sé fólk hins vegar yngra þegar gengið er frá umsókn er gert ráð fyrir að greiða þurfi viðkomandi lengur en ella og því lækka mánaðarlegar greiðslur ævilangt. Sé umsókn frestað fram yfir 67 ára aldur aukast mánaðarlegar greiðslur. Hversu mikið greiðslurnar hækka eða lækka hefur auk þess tekið nokkrum breytingum á undanförnum árum, rétt eins og svo margt annað. Fyrir nokkru var frítekjumark atvinnutekna vegna ellilífeyris TR tvöfaldað og nemur nú 200.000 krónum á mánuði eða 2,4 milljónum króna á ári. Það er því augljóslega ekki gert ráð fyrir því að fólk í fullri vinnu sæki um greiðslur og því er oft talað um að vissara sé að geyma umsókn þar til eftir að farið sé á eftirlaun. Ákvörðun um töku hálfs lífeyris, sem ég hef áður ritað um, getur haft talsverð áhrif á tímasetningu umsóknar, en sjaldan hentar taka fulls lífeyris hjá TR samtímis fullri atvinnu. Ekki sækja um of snemma Sem dæmi um hvaða áhrif það getur haft að fresta töku lífeyris má nefna að eftir hækkun greiðslna TR nú um síðustu mánaðamót falla þær niður þegar tekjur einstaklings sem sótti um 67 ára eru komnar yfir um 725.000 kr. á mánuði umfram 200.000 kr. frítekjumark atvinnutekna. Aðili með tekjur yfir þeim mörkum, sem ætlar að vinna til sjötugs, fær því engar greiðslur frá TR sæki hann um 67 ára. Þegar hann loks hættir störfum þremur árum síðar fær hann sömu greiðslur og aðrir sem sóttu um 67 ára. Hafi hann hins vegar frestað umsókninni þar til hann hættir sjötugur verða greiðslurnar 20% hærri en ella. Það borgar sig því ekki að sækja um of snemma. Flókið kerfi en mikilvægt að vanda til verka Umtalsverðir fjármunir eru í húfi og því er mikilvægt að nálgast lífeyrismálin faglega og gefa sér tíma í undirbúninginn. Þetta á ekki síst við þegar ákveða á hvenær sækja skuli um greiðslur frá TR. Þar að auki bendir ekkert til annars en að áfram verði gerðar tíðar breytingar á reglum og greiðslum stofnunarinnar og því er nauðsynlegt að tryggja að réttar upplýsingar liggi fyrir svo taka megi ákvörðun sem skilar sem bestri útkomu. Höfundur er fjármálaráðgjafi og fyrirlesari og veitir ráðgjöf um lífeyrismál og starfslok. Nánar á bjornberg.is.
Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar
Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar