Djúpstæður klofningur hálfri öld eftir alræmt valdarán Kjartan Kjartansson skrifar 11. september 2023 15:14 Stuðningsmaður Salvadors Allende heldur mynd af honum á lofti á viðburði til minningar um valdaránið í Santiago í gær. Vísir/EPA Síleskt samfélag er enn klofið sem endranær, fimmtíu árum eftir að herforingjar steyptu lýðræðislega kjörnum forseta landsins af stóli í blóðugu valdaráni. Tugir þúsunda manna greiddu fyrir stöðugleika og hagvöxt með lífi sínu undir ógnarstjórn einræðisherrans Augusto Pinochet. Í tæp þrjátíu ár áður en dagsetningin 11. september varð að samheiti fyrir hörmungar í hugum heimsbyggðarinnar með hryðjuverkaárásunum í New York skipaði dagurinn sérstakan og dökkan sess í hugum Sílemanna. Þann dag árið 1973 frömdu herforingjar valdarán gegn Salvador Allende, fyrsta sósíalistanum til þess að ná kjöri sem forseti Suður-Ameríkuríkisins. Allende svipti sig lífi frekar en að vera tekinn höndum á meðan herinn gerði loftárás á forsetahöllina í höfuðborginni Santiago. Herforingjastjórn Pinochet, sem naut velþóknunar bandarískra stjórnvalda sem vildu koma í veg fyrir að kommúnistar næðu völdum í heimsálfunni, stýrði landinu með járnhnefa í vel á tvo áratugi. Mannréttindasamtök í Síle telja að fleiri en 40.000 manns hafi ýmist verið teknir af lífi af pólitískum ástæðum, látnir hverfa, fangelsaðir eða pyntaðir. Pólitískum föngum var meðal annars varpað út úr þyrlum á flugi. AP-frétastofan segir að í það minnsta 200.000 Sílemenn hafi farið í útlegð. Á sama tíma bjó Síle við meiri stöðugleika og efnahagslega velsæld en nágrannalöndin undir stjórn Pinochet sem framfylgdi frjálshyggju í efnahagsmálum á sama tíma og hún takmarkaði borgaraleg réttindi fólks. Salvador Allende (standandi í bíl) með Augusto Pinochet (á hestbaki) sér við hlið í maí árið 1972. Allende skaut sig til bana með AK-47-riffli sem hann fékk að gjöf frá Fidel Castro Kúbuforseta þegar herinn gerði áhlaup á forsetahöllina 11. september árið 1973.AP Jafn klofin og á nokkrum tíma eftir einræðið Þrátt fyrir hörmungarnar sem Pinochet leiddi yfir stóran hluta þjóðar sinnar á hann sér enn marga verjendur í sílesku samfélagi. Gabriel Boric forseti, sem er aðdáandi Allende, vildi minnast tímamótanna með stórum viðburðum en hlaut dræmar undirtektir frá pólitískum andstæðingum og mörgum kjósendum. Þannig segir Reuters-fréttastofan að nýleg skoðanakönnun hafi sýnt að sextíu prósent svarenda hefðu ekki viljað að mikið væri gert úr hálfrar aldar afmæli valdaránsins. Næstum því fjórir af hverjum tíu sögðust aðallega kenna stjórn Allende sjálfs um valdaránið. Einn leiðtoga stjórnarandstöðunnar, fjarhægrimaðurinn José Antonio Kast, er blyðgunarlaus stuðningsmaður Pinochet sem lést árið 2006. „Klofningur er eins útbreiddur og hann hefur nokkru sinni verið frá því að lýðræðið var endurreist,“ segir Christán Valdivieso, forstöðumaður ráðgjafarfyrirtækis, við Reuters. Lýðræði var komið aftur á í Síle árið 1990 eftir þjóðaratkvæðagreiðslu tveimur árum fyrr. Pinochet hershöfðingi (í skikkju) við heimili sitt í Santiago daginn eftir að hann lifði af morðtilræði árið 1986. Pinochet var yfirmaður hersins í átta ár eftir að hann lét af völdum og var þingmaður eftir það. Hann þurfti aldrei að svara fyrir glæpi sína þó að ýmsir meðstjórnendur hans hafi síðan verið dæmdir fyrir voðaverk.AP/Marco Ugarte Vonast til þess að finna fórnarlömb sem er enn saknað Boric, sem fæddist meira en áratug eftir valdaránið, á að stýra minningarathöfn í forsetahöllinni í dag. Von er á þjóðarleiðtogum eins og Alberto Fernández, forseta Argentínu, og Andrés Manuel López Obrador, forseta Mexíkós, til Santiago vegna þess. „Það eru sumir sem vilja að við flettum blaðsíðunni, að við gleymum fortíðinni. En björt framtíð er ekki möguleg án minningar og sannleika,“ sagði Boric nýlega. Forsetinn kynnti nýlega áætlun um að reyna að finna á annað þúsund fórnarlamba einræðisstjórnarinnar sem enn er saknað. Það er í fyrsta skipti sem stjórnvöld í Síle leggja upp í slíkan leiðangur. Gaby Rivera er forseti samtaka ættingja fanga sem voru látnir hverfa í tíð herforingjastjórnarinnar. Hún varð vitni að því þegar Luis faðir hennar var handtekinn árið 1975. Fjölskylda hennar hefur fengið misvísandi upplýsingar um örlög hans, meðal annars að líki hans hafi verið kastað út í sjó. „Þessi dagsetning er okkur sár, en einnig von vegna þess að núna sjáum við að það birtir aðeins til. Við vitum ekki hvort við náum einhvern tímann fram fullu réttlæti en það sem við verðum að gera er að komast að því sanna, að komast að því hvar þau eru,“ segir Rivera við Reuters. Chile Mannréttindi Mest lesið Vaktin: Bílaplanið þakið hrauni Innlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Telur Bláa lónið öruggt vegna varnargarðanna Innlent Samfylkingin bætir við sig í fyrsta sinn síðan í maí og Píratar úti Innlent „Þetta var bara besta stund kosningabaráttunnar til þessa“ Innlent Segir komið fram við sig eins og glæpamann fyrir að vilja vera heima í Grindavík Innlent Kort af staðsetningu gossprungunnar Innlent Magnaðar myndir sýna Grindavíkurveg undir hrauni Innlent Siðanefndin klofin í máli Gaetz en gögn farin að leka Erlent Hraun rann yfir Grindavíkurveg Innlent Fleiri fréttir Tóku tíu úkraínska fanga af lífi Meina fyrstu trans þingkonunni að fara á kvennaklósettið Fyrsta nærmyndin af stjörnu utan Vetrarbrautarinnar Gefa út handtökuskipun á hendur Netanjahú Fjögur ungmenni nú látin af völdum tréspírans Skutu fyrstu langdrægu skotflauginni að Úkraínu Hugmynd um banana á vegg seldist á 850 milljónir John Prescott fallinn frá Siðanefndin klofin í máli Gaetz en gögn farin að leka Høiby í vikulangt gæsluvarðhald Fara fram á tveggja vikna gæsluvarðhald yfir stjúpsyninum NATO tryggi lykilinnviði eftir ætluð spellvirki í Eystrasalti Hlaut dauðadóm fyrir að eitra fyrir fjórtán vinum með blásýru Hótar að fella stjórnina í skugga „pólitísks dauðadóms“ Mafíuforingi sækist eftir þingsæti í Dyflinni Heitir peningaverðlaunum og lausn þeim sem frelsa gísla Fyrsta trans konan á þingi sætir aðför af hálfu kollega sinna Stofnandi World Wrestling Entertainment verður menntamálaráðherra Úkraínuforseti hvetur Vesturlönd til einbeittari stuðnings Ungar danskar konur taldar hafa látist af metanóleitrun Þúsund dagar af grimmd og eyðileggingu Börn Pelicot biðla til föður síns um að játa brot sín að fullu Stjúpsonur norska krónprinsins aftur handtekinn Hjálpargögnum stolið af tæplega hundrað flutningabifreiðum Tugur lýðræðissinna í Hong Kong dæmdur í fangelsi Segist ætla að siga hernum á farand- og flóttafólk Segir Biden „hella olíu á eldinn“ Verða fyrst í heimi til að skattleggja losun frá búfénaði Stefnir í slag við samfélagsmiðla og sjónvarpsstöðvar Ferskvatnsforði jarðar ekki náð sér á strik eftir þráláta þurrka Sjá meira
Í tæp þrjátíu ár áður en dagsetningin 11. september varð að samheiti fyrir hörmungar í hugum heimsbyggðarinnar með hryðjuverkaárásunum í New York skipaði dagurinn sérstakan og dökkan sess í hugum Sílemanna. Þann dag árið 1973 frömdu herforingjar valdarán gegn Salvador Allende, fyrsta sósíalistanum til þess að ná kjöri sem forseti Suður-Ameríkuríkisins. Allende svipti sig lífi frekar en að vera tekinn höndum á meðan herinn gerði loftárás á forsetahöllina í höfuðborginni Santiago. Herforingjastjórn Pinochet, sem naut velþóknunar bandarískra stjórnvalda sem vildu koma í veg fyrir að kommúnistar næðu völdum í heimsálfunni, stýrði landinu með járnhnefa í vel á tvo áratugi. Mannréttindasamtök í Síle telja að fleiri en 40.000 manns hafi ýmist verið teknir af lífi af pólitískum ástæðum, látnir hverfa, fangelsaðir eða pyntaðir. Pólitískum föngum var meðal annars varpað út úr þyrlum á flugi. AP-frétastofan segir að í það minnsta 200.000 Sílemenn hafi farið í útlegð. Á sama tíma bjó Síle við meiri stöðugleika og efnahagslega velsæld en nágrannalöndin undir stjórn Pinochet sem framfylgdi frjálshyggju í efnahagsmálum á sama tíma og hún takmarkaði borgaraleg réttindi fólks. Salvador Allende (standandi í bíl) með Augusto Pinochet (á hestbaki) sér við hlið í maí árið 1972. Allende skaut sig til bana með AK-47-riffli sem hann fékk að gjöf frá Fidel Castro Kúbuforseta þegar herinn gerði áhlaup á forsetahöllina 11. september árið 1973.AP Jafn klofin og á nokkrum tíma eftir einræðið Þrátt fyrir hörmungarnar sem Pinochet leiddi yfir stóran hluta þjóðar sinnar á hann sér enn marga verjendur í sílesku samfélagi. Gabriel Boric forseti, sem er aðdáandi Allende, vildi minnast tímamótanna með stórum viðburðum en hlaut dræmar undirtektir frá pólitískum andstæðingum og mörgum kjósendum. Þannig segir Reuters-fréttastofan að nýleg skoðanakönnun hafi sýnt að sextíu prósent svarenda hefðu ekki viljað að mikið væri gert úr hálfrar aldar afmæli valdaránsins. Næstum því fjórir af hverjum tíu sögðust aðallega kenna stjórn Allende sjálfs um valdaránið. Einn leiðtoga stjórnarandstöðunnar, fjarhægrimaðurinn José Antonio Kast, er blyðgunarlaus stuðningsmaður Pinochet sem lést árið 2006. „Klofningur er eins útbreiddur og hann hefur nokkru sinni verið frá því að lýðræðið var endurreist,“ segir Christán Valdivieso, forstöðumaður ráðgjafarfyrirtækis, við Reuters. Lýðræði var komið aftur á í Síle árið 1990 eftir þjóðaratkvæðagreiðslu tveimur árum fyrr. Pinochet hershöfðingi (í skikkju) við heimili sitt í Santiago daginn eftir að hann lifði af morðtilræði árið 1986. Pinochet var yfirmaður hersins í átta ár eftir að hann lét af völdum og var þingmaður eftir það. Hann þurfti aldrei að svara fyrir glæpi sína þó að ýmsir meðstjórnendur hans hafi síðan verið dæmdir fyrir voðaverk.AP/Marco Ugarte Vonast til þess að finna fórnarlömb sem er enn saknað Boric, sem fæddist meira en áratug eftir valdaránið, á að stýra minningarathöfn í forsetahöllinni í dag. Von er á þjóðarleiðtogum eins og Alberto Fernández, forseta Argentínu, og Andrés Manuel López Obrador, forseta Mexíkós, til Santiago vegna þess. „Það eru sumir sem vilja að við flettum blaðsíðunni, að við gleymum fortíðinni. En björt framtíð er ekki möguleg án minningar og sannleika,“ sagði Boric nýlega. Forsetinn kynnti nýlega áætlun um að reyna að finna á annað þúsund fórnarlamba einræðisstjórnarinnar sem enn er saknað. Það er í fyrsta skipti sem stjórnvöld í Síle leggja upp í slíkan leiðangur. Gaby Rivera er forseti samtaka ættingja fanga sem voru látnir hverfa í tíð herforingjastjórnarinnar. Hún varð vitni að því þegar Luis faðir hennar var handtekinn árið 1975. Fjölskylda hennar hefur fengið misvísandi upplýsingar um örlög hans, meðal annars að líki hans hafi verið kastað út í sjó. „Þessi dagsetning er okkur sár, en einnig von vegna þess að núna sjáum við að það birtir aðeins til. Við vitum ekki hvort við náum einhvern tímann fram fullu réttlæti en það sem við verðum að gera er að komast að því sanna, að komast að því hvar þau eru,“ segir Rivera við Reuters.
Chile Mannréttindi Mest lesið Vaktin: Bílaplanið þakið hrauni Innlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Telur Bláa lónið öruggt vegna varnargarðanna Innlent Samfylkingin bætir við sig í fyrsta sinn síðan í maí og Píratar úti Innlent „Þetta var bara besta stund kosningabaráttunnar til þessa“ Innlent Segir komið fram við sig eins og glæpamann fyrir að vilja vera heima í Grindavík Innlent Kort af staðsetningu gossprungunnar Innlent Magnaðar myndir sýna Grindavíkurveg undir hrauni Innlent Siðanefndin klofin í máli Gaetz en gögn farin að leka Erlent Hraun rann yfir Grindavíkurveg Innlent Fleiri fréttir Tóku tíu úkraínska fanga af lífi Meina fyrstu trans þingkonunni að fara á kvennaklósettið Fyrsta nærmyndin af stjörnu utan Vetrarbrautarinnar Gefa út handtökuskipun á hendur Netanjahú Fjögur ungmenni nú látin af völdum tréspírans Skutu fyrstu langdrægu skotflauginni að Úkraínu Hugmynd um banana á vegg seldist á 850 milljónir John Prescott fallinn frá Siðanefndin klofin í máli Gaetz en gögn farin að leka Høiby í vikulangt gæsluvarðhald Fara fram á tveggja vikna gæsluvarðhald yfir stjúpsyninum NATO tryggi lykilinnviði eftir ætluð spellvirki í Eystrasalti Hlaut dauðadóm fyrir að eitra fyrir fjórtán vinum með blásýru Hótar að fella stjórnina í skugga „pólitísks dauðadóms“ Mafíuforingi sækist eftir þingsæti í Dyflinni Heitir peningaverðlaunum og lausn þeim sem frelsa gísla Fyrsta trans konan á þingi sætir aðför af hálfu kollega sinna Stofnandi World Wrestling Entertainment verður menntamálaráðherra Úkraínuforseti hvetur Vesturlönd til einbeittari stuðnings Ungar danskar konur taldar hafa látist af metanóleitrun Þúsund dagar af grimmd og eyðileggingu Börn Pelicot biðla til föður síns um að játa brot sín að fullu Stjúpsonur norska krónprinsins aftur handtekinn Hjálpargögnum stolið af tæplega hundrað flutningabifreiðum Tugur lýðræðissinna í Hong Kong dæmdur í fangelsi Segist ætla að siga hernum á farand- og flóttafólk Segir Biden „hella olíu á eldinn“ Verða fyrst í heimi til að skattleggja losun frá búfénaði Stefnir í slag við samfélagsmiðla og sjónvarpsstöðvar Ferskvatnsforði jarðar ekki náð sér á strik eftir þráláta þurrka Sjá meira