Þrjár klemmur ríkisstjórnarinnar Þórarinn Hjartarson skrifar 13. október 2023 11:00 Óhætt er að segja að ríkisstjórnin sé í klemmu vegna afsagnar Bjarna Benediktssonar. Klemmurnar eru í rauninni þrjár og erfitt er að sjá hvernig stjórnarþingmenn munu vinda ofan af þeim. Klemma 1: Álit umboðsmanns Fyrsti hausverkurinn sem ríkisstjórnin – og þá sérstaklega Sjálfstæðisflokkurinn – stendur frammi fyrir er hvernig skuli túlka álit umboðsmanns Alþingis. Í fljótu bragði mætti segja að tvær túlkanir séu mögulegar: Álitið er áfellisdómur yfir embættisverkum Bjarna Benediktssonar. Full innistæða sé því fyrir afsögn Bjarna enda hafi hann bersýnilega brotið af sér í embætti. Ákvörðun Bjarna sé því bæði skiljanleg og virðingarverð (í ljósi fárra fordæma fyrir afsögnum íslenskra ráðherra eftir sambærilega úrskurði). Forsendur álitsins eru gagnrýniverðar. Ekki sé tilefni til að Bjarni láti af embætti enda hnígi mörg rök að því að hann hafi ekkert gert af sér. Bjarni hrökklast því úr embætti fyrir litlar sakir. Fulltrúar stjórnarflokkanna hafa stuðst við einhvers konar sambræðslu þessara túlkana í viðbrögðum sínum síðustu sólarhringa. Bjarni hafi í raun ekki brotið alvarlega af sér – en samt sé skiljanlegt að hann hafi sagt af sér. Hvort það sé til marks um sterkan stjórnmálamenn, eins og Sjálfstæðismenn vilja meina, skal ósagt látið. Hvað á að gera við Bjarna? Hvað sem túlkunum líður standa stjórnarliðar frammi fyrir stórri spurningu: hvað á að gera við Bjarna? Vitaskuld væri snyrtilegast að ráðherra sem segir af sér eftir ávirðingar um brot í starfi hverfi úr ríkisstjórn, enda hefð fyrir því, en ef marka má fréttaflutning virðast aðrar útfærslur vera á borðinu. Skal engan undra, enda er stjórnarsamstarfið milli steins og sleggju. Öllum ætti nú að vera ljóst að ríkisstjórnin hangir á nánu samstarfi flokksformannanna þriggja. Bjarni, Katrín Jakobsdóttir og Sigurður Ingi Jóhannsson hafa öll haft orð á því á undanförnum árum hvað traustið þeirra á milli sé gott. Bjarni sé raunar einn besti samstarfsmaður sem Katrín hefur átt. Stjórnmálaskýrendur telja þríeykið í raun vera límið sem haldi ósamstíga ríkisstjórn saman. Því er augljóst að andinn í ríkisstjórn myndi breytast ef þriðjungur límsins hverfur úr ríkisstjórn. Þar að auki verður það að teljast afkáralegt ef að formaður stærsta stjórnmálaflokksins í ríkisstjórninni eigi ekki sæti við ríkisstjórnarborðið. Sitji áhrifalítill í þingsalnum meðal annarra óbreytta þingmanna. Í því ljósi er skiljanlegt að stjórnarflokkarnir vinni nú að því að finna hlutverk fyrir Bjarna í ríkisstjórninni (skal þá ósagt látið hvort annar ráðherrastóll fyrir Bjarna sé til marks um að hann hafi axlað ábyrgð eða sagt af sér í raun, eins og gagnrýnendur ríkisstjórnarinnar benda á). Tveir valmöguleikar virðast vera í stöðunni: Klemma 2: Hrein stólaskipti Bjarni getur átt stólaskipti við annan ráðherra. Flokkarnir þrír skiptu með sér ráðherraembættum við upphaf kjörtímabilsins og því auðveldast fyrir Bjarna að skipta við annan ráðherra Sjálfstæðisflokksins. Þar hefur utanríkisráðuneytið oftast verið nefnt og myndi því Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir verða fjármálaráðherra. Þetta virðist á pappírunum vera nokkuð einföld leið til að vinda ofan af stöðunni. Hins vegar er einn stór galli á þessari gjöf Njarðar: fordæmið. Pólitískir andstæðingar, innan sem utan ríkisstjórnar, bíða nú í ofvæni eftir að umboðsmaður Alþingis skili áliti sínu á embættisfærslum Svandísar Svavarsdóttur í tengslum við frestun hvalveiða í sumar. Fari svo að Svandís fái ákúrur, eins og flestir greinendur búast við, verður umsvifalaust gerð sú krafa að hún láti af embætti. Það verður að teljast skiljanlegt og eðlilegt eftir frumkvæði Bjarna á þriðjudaginn. Ef ráðherrar Sjálfstæðisflokksins hafa á þeim tímapunkti haft stólaskipti eftir afsögn Bjarna væri því að sama skapi skiljanlegt og eðlilegt að Svandís geri slíkt hið sama. Bjarni myndi með stólaskiptum setja það fordæmi að þegar ráðherra þessarar ríkisstjórnar segir af sér þá fái hann annað ráðherraembætti í staðinn. Bjarni væri því að gera Guðmund Inga Guðbrandsson að sjávarútvegsráðherra, enda verður að teljast ólíklegt að Svandís yrði gerði að forsætisráðherra eftir brot í starfi. Ef marka má óánægju þingmanna Sjálfstæðisflokksins með embættisfærslur Guðmundar Inga, ekki síst friðanir undir lok síðasta kjörtímabils, munu vafalaust margir Sjálfstæðismenn telja þarna farið úr öskunni í eldinn. Klemma 3: Uppstokkun Vilji Bjarni hins vegar ekki setja þetta fordæmi er í raun aðeins einn valkostur eftir, í ljósi þess að stjórnarslit virðast ekki vera á borðinu. Það er að tækifærið verði nýtt til að gera allsherjar uppstokkun á ríkisstjórninni. Allt verði undir, ráðherraembætti flytjist jafnvel á milli flokka. Einhverjum kann að þykja það heillandi kostur. Þreyta er komin í stjórnarsamstarfið og því kjörið að stilla saman strengi að nýju og endurúthluta verkefnum. Endurnýja heitin almennilega. Slíkar æfingar myndu þó alltaf markast af einu: undirliggjandi óánægju. Það væri enda ekkert tilefni til að ráðast í allsherjar uppstokun á ríkisstjórninni ef stjórnarliðar væru ánægðir með störf ráðherra hinna flokkanna tveggja. Ríkisstjórnin væri með þessu endanlega að bera ósætti sitt á torg. Mesta klemman fælist þó í ráðherraskiptunum sjálfum. Núverandi ráðherrar hafa nú þegar lagt fram málaskrá sína, þ.e. hvaða málum þau hyggjast vinna að á þessum þingvetri, og því yrði nýjum ráðherrum þröngur stakkur sniðinn. Fráfarandi ráðherrar hafa þegar lagt upp áætlun ráðuneytisins fyrir næsta árið og enginn hægðarleikur fyrir nýjan ráðherra að kúvenda því. Ekki bætir úr skák að við erum stödd á næst síðasta ári kjörtímabilsins sem þarf að nýta vel ef koma á stórum málum í gegnum þingið. Fyrsta heila starfsárið sem nýir ráðherrar fá að móta eftir eigin höfði verður því í aðdraganda kosninga, þingvetur sem markast að jafnaði af margvíslegum átökum og fáum stórræðum. Þar að auki má ætla að persónulegur metnaður ráðherra og flokka muni þvælast fyrir uppstokkun. Sem fyrr segir hafa ráðherrar, að dómsmálaráðherra undanskildum, nýtt undanfarin ár til að sökkva sér í málaflokka sinna ráðuneyta og teiknað upp áætlun sem þeir vilja eflaust fylgja úr hlaði. Eru ráðherrarnir tilbúnir að hverfa frá því til þess eins að finna pláss fyrir Bjarna? Er Svandís tilbúin að gefa eftir matvælaráðuneytið og alla vinnuna sem býr að baki fyrirhuguðum breytingum hennar í sjávarútvegi til að finna pláss fyrir ráðherra sem braut af sér? Er Sjálfstæðisflokkurinn tilbúinn að ráðast í uppstokkun, án þess að fá matvælaráðuneytið? Allt er þetta ólíklegt, en ekki útilokað. Hvað á að gera við ríkisstjórnina? Óhætt er því að segja að ríkisstjórnin sé í klemmu vegna afsagnar Bjarna. Á Bjarni að fá annan ráðherrastól? Ef svarið er nei gæti það þýtt endalok stjórnarsamstarfsins og að öllum líkindum kosningar, sem fáir stjórnarliðar virðast treysta sér í á þessari stundu. Ef svarið er já mun það setja fordæmi sem verður seint til þess fallið að slökkva elda á stjórnarheimili sem nú þegar logar stafna á milli. Nú er bara að bíða og sjá. Höfundur er stjórnandi hlaðvarpsins Ein pæling. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórarinn Hjartarson Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Mest lesið „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Hamingjan grundvallast á gæðum hugsananna Árni Már Jensson Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson Skoðun Árið er 1990 Rebekka Hilmarsdóttir Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Skoðun Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hamingjan grundvallast á gæðum hugsananna Árni Már Jensson skrifar Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Brennt barn forðast eldinn Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Varnir gegn gagnagíslatökum Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Full orkuskipti ríkisflota og samgönguþjónustu fyrir 2030 Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Einelti er veruleikabrenglun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Lýtalaus íslenska“ er ekki til Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hvatning til mótshaldara Landsmóts hestamanna Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Áróður Kremls gegn Úkraínu og NATO Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Að gefnu tilefni Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Það er ákvörðun að beita mannvonsku Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Löng barátta XD fyrir jafnrétti og frelsi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Árið er 1990 Rebekka Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Létt Borgarlína og bráðavandi umferðar Elías B. Elíasson,Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Bestun Seðlabankastjóra Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Nýr tækniskóli rís við Flensborgarhöfn í Hafnarfirði Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Úr samkeppni í einokun? Sigríður Margrét Oddsdóttir,Anna Hrefna Ingimundarsdóttir skrifar Skoðun Að mála sig út í horn Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Verst fyrir fámennustu ríkin Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað getum við tekið á móti mörgum? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Yazan, Kant og siðleg breytni á Íslandi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Dauðinn og skattarnir skrifar Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar Sjá meira
Óhætt er að segja að ríkisstjórnin sé í klemmu vegna afsagnar Bjarna Benediktssonar. Klemmurnar eru í rauninni þrjár og erfitt er að sjá hvernig stjórnarþingmenn munu vinda ofan af þeim. Klemma 1: Álit umboðsmanns Fyrsti hausverkurinn sem ríkisstjórnin – og þá sérstaklega Sjálfstæðisflokkurinn – stendur frammi fyrir er hvernig skuli túlka álit umboðsmanns Alþingis. Í fljótu bragði mætti segja að tvær túlkanir séu mögulegar: Álitið er áfellisdómur yfir embættisverkum Bjarna Benediktssonar. Full innistæða sé því fyrir afsögn Bjarna enda hafi hann bersýnilega brotið af sér í embætti. Ákvörðun Bjarna sé því bæði skiljanleg og virðingarverð (í ljósi fárra fordæma fyrir afsögnum íslenskra ráðherra eftir sambærilega úrskurði). Forsendur álitsins eru gagnrýniverðar. Ekki sé tilefni til að Bjarni láti af embætti enda hnígi mörg rök að því að hann hafi ekkert gert af sér. Bjarni hrökklast því úr embætti fyrir litlar sakir. Fulltrúar stjórnarflokkanna hafa stuðst við einhvers konar sambræðslu þessara túlkana í viðbrögðum sínum síðustu sólarhringa. Bjarni hafi í raun ekki brotið alvarlega af sér – en samt sé skiljanlegt að hann hafi sagt af sér. Hvort það sé til marks um sterkan stjórnmálamenn, eins og Sjálfstæðismenn vilja meina, skal ósagt látið. Hvað á að gera við Bjarna? Hvað sem túlkunum líður standa stjórnarliðar frammi fyrir stórri spurningu: hvað á að gera við Bjarna? Vitaskuld væri snyrtilegast að ráðherra sem segir af sér eftir ávirðingar um brot í starfi hverfi úr ríkisstjórn, enda hefð fyrir því, en ef marka má fréttaflutning virðast aðrar útfærslur vera á borðinu. Skal engan undra, enda er stjórnarsamstarfið milli steins og sleggju. Öllum ætti nú að vera ljóst að ríkisstjórnin hangir á nánu samstarfi flokksformannanna þriggja. Bjarni, Katrín Jakobsdóttir og Sigurður Ingi Jóhannsson hafa öll haft orð á því á undanförnum árum hvað traustið þeirra á milli sé gott. Bjarni sé raunar einn besti samstarfsmaður sem Katrín hefur átt. Stjórnmálaskýrendur telja þríeykið í raun vera límið sem haldi ósamstíga ríkisstjórn saman. Því er augljóst að andinn í ríkisstjórn myndi breytast ef þriðjungur límsins hverfur úr ríkisstjórn. Þar að auki verður það að teljast afkáralegt ef að formaður stærsta stjórnmálaflokksins í ríkisstjórninni eigi ekki sæti við ríkisstjórnarborðið. Sitji áhrifalítill í þingsalnum meðal annarra óbreytta þingmanna. Í því ljósi er skiljanlegt að stjórnarflokkarnir vinni nú að því að finna hlutverk fyrir Bjarna í ríkisstjórninni (skal þá ósagt látið hvort annar ráðherrastóll fyrir Bjarna sé til marks um að hann hafi axlað ábyrgð eða sagt af sér í raun, eins og gagnrýnendur ríkisstjórnarinnar benda á). Tveir valmöguleikar virðast vera í stöðunni: Klemma 2: Hrein stólaskipti Bjarni getur átt stólaskipti við annan ráðherra. Flokkarnir þrír skiptu með sér ráðherraembættum við upphaf kjörtímabilsins og því auðveldast fyrir Bjarna að skipta við annan ráðherra Sjálfstæðisflokksins. Þar hefur utanríkisráðuneytið oftast verið nefnt og myndi því Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir verða fjármálaráðherra. Þetta virðist á pappírunum vera nokkuð einföld leið til að vinda ofan af stöðunni. Hins vegar er einn stór galli á þessari gjöf Njarðar: fordæmið. Pólitískir andstæðingar, innan sem utan ríkisstjórnar, bíða nú í ofvæni eftir að umboðsmaður Alþingis skili áliti sínu á embættisfærslum Svandísar Svavarsdóttur í tengslum við frestun hvalveiða í sumar. Fari svo að Svandís fái ákúrur, eins og flestir greinendur búast við, verður umsvifalaust gerð sú krafa að hún láti af embætti. Það verður að teljast skiljanlegt og eðlilegt eftir frumkvæði Bjarna á þriðjudaginn. Ef ráðherrar Sjálfstæðisflokksins hafa á þeim tímapunkti haft stólaskipti eftir afsögn Bjarna væri því að sama skapi skiljanlegt og eðlilegt að Svandís geri slíkt hið sama. Bjarni myndi með stólaskiptum setja það fordæmi að þegar ráðherra þessarar ríkisstjórnar segir af sér þá fái hann annað ráðherraembætti í staðinn. Bjarni væri því að gera Guðmund Inga Guðbrandsson að sjávarútvegsráðherra, enda verður að teljast ólíklegt að Svandís yrði gerði að forsætisráðherra eftir brot í starfi. Ef marka má óánægju þingmanna Sjálfstæðisflokksins með embættisfærslur Guðmundar Inga, ekki síst friðanir undir lok síðasta kjörtímabils, munu vafalaust margir Sjálfstæðismenn telja þarna farið úr öskunni í eldinn. Klemma 3: Uppstokkun Vilji Bjarni hins vegar ekki setja þetta fordæmi er í raun aðeins einn valkostur eftir, í ljósi þess að stjórnarslit virðast ekki vera á borðinu. Það er að tækifærið verði nýtt til að gera allsherjar uppstokkun á ríkisstjórninni. Allt verði undir, ráðherraembætti flytjist jafnvel á milli flokka. Einhverjum kann að þykja það heillandi kostur. Þreyta er komin í stjórnarsamstarfið og því kjörið að stilla saman strengi að nýju og endurúthluta verkefnum. Endurnýja heitin almennilega. Slíkar æfingar myndu þó alltaf markast af einu: undirliggjandi óánægju. Það væri enda ekkert tilefni til að ráðast í allsherjar uppstokun á ríkisstjórninni ef stjórnarliðar væru ánægðir með störf ráðherra hinna flokkanna tveggja. Ríkisstjórnin væri með þessu endanlega að bera ósætti sitt á torg. Mesta klemman fælist þó í ráðherraskiptunum sjálfum. Núverandi ráðherrar hafa nú þegar lagt fram málaskrá sína, þ.e. hvaða málum þau hyggjast vinna að á þessum þingvetri, og því yrði nýjum ráðherrum þröngur stakkur sniðinn. Fráfarandi ráðherrar hafa þegar lagt upp áætlun ráðuneytisins fyrir næsta árið og enginn hægðarleikur fyrir nýjan ráðherra að kúvenda því. Ekki bætir úr skák að við erum stödd á næst síðasta ári kjörtímabilsins sem þarf að nýta vel ef koma á stórum málum í gegnum þingið. Fyrsta heila starfsárið sem nýir ráðherrar fá að móta eftir eigin höfði verður því í aðdraganda kosninga, þingvetur sem markast að jafnaði af margvíslegum átökum og fáum stórræðum. Þar að auki má ætla að persónulegur metnaður ráðherra og flokka muni þvælast fyrir uppstokkun. Sem fyrr segir hafa ráðherrar, að dómsmálaráðherra undanskildum, nýtt undanfarin ár til að sökkva sér í málaflokka sinna ráðuneyta og teiknað upp áætlun sem þeir vilja eflaust fylgja úr hlaði. Eru ráðherrarnir tilbúnir að hverfa frá því til þess eins að finna pláss fyrir Bjarna? Er Svandís tilbúin að gefa eftir matvælaráðuneytið og alla vinnuna sem býr að baki fyrirhuguðum breytingum hennar í sjávarútvegi til að finna pláss fyrir ráðherra sem braut af sér? Er Sjálfstæðisflokkurinn tilbúinn að ráðast í uppstokkun, án þess að fá matvælaráðuneytið? Allt er þetta ólíklegt, en ekki útilokað. Hvað á að gera við ríkisstjórnina? Óhætt er því að segja að ríkisstjórnin sé í klemmu vegna afsagnar Bjarna. Á Bjarni að fá annan ráðherrastól? Ef svarið er nei gæti það þýtt endalok stjórnarsamstarfsins og að öllum líkindum kosningar, sem fáir stjórnarliðar virðast treysta sér í á þessari stundu. Ef svarið er já mun það setja fordæmi sem verður seint til þess fallið að slökkva elda á stjórnarheimili sem nú þegar logar stafna á milli. Nú er bara að bíða og sjá. Höfundur er stjórnandi hlaðvarpsins Ein pæling.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun