Við krefjumst upp­sagnar Seðla­banka­stjóra!

Það sem við rekjum hér á eftir ætti að vekja alvarlegar spurningar um hæfi æðstu stjórnenda Seðlabankans og við teljum ljóst að hvorki Seðlabankinn né Seðlabankastjóri sjálfur, njóti trausts þjóðarinnar lengur.

Það var Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra sem skipaði Ásgeir Jónsson Seðlabankastjóra fyrir rúmum fjórum árum síðan og eftir hann liggur slóð mistaka sem hafa haft gríðarlega alvarlegar afleiðingar.

Jú það kom heimsfaraldur og stríð í Evrópu, en engin Seðlabanki í samanburðarlöndum hefur ráðist jafn harkalega gegn almenningi og Seðlabanki Íslands með aðgerðum sínum.

Skipunartími Seðlabankastjóra rennur út í ágúst á næsta ári. Það þýðir að fyrir febrúar á næsta ári þarf forsætisráðherra að taka í taumanna og auglýsa þessa stöðu að nýju, því annars sitjum við uppi með Ásgeir Jónsson í fimm ár í viðbót.

Það er algjörlega óhugsandi og óásættanlegt.

Skipunartíma annarra stjórnenda þarf einnig að skoða, því hagstjórn sem byggir á því að fórna heimilunum fyrir fjármálakerfið er ekki í boði árið 2023, og það er eitthvað sem ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur þarf líka að taka til sín.

Við krefjumst þess að Seðlabankastjóra verði sagt upp störfum og að ríkisstjórn Íslands fari að beita sér í vörnum fyrir heimilinn svo hægt verði að koma í veg fyrir hrikalegar afleiðingar þess sem þegar hefur verið gert.

Einnig krefjumst við þess að sett verði neyðarlög til verndar heimilunum, vextir verði lækkaðir hratt niður í a.m.k. 4% og bremsa/þak sett á leiguverð.

Ábyrgð ríkisstjórnar Katrínar Jakobsdóttur

Ríkisstjórn Íslands er ríkisstjórn aðgerðarleysis, sem hefur ákveðið að standa á hliðarlínunni á meðan Seðlabankinn rústar afkomu heimila og minni fyrirtækja, þannig að þau muni jafnvel aldrei bera þess bætur. Hún ber fulla ábyrgð á aðgerðum Seðlabankans og getur ekki vikið sér undan henni enda hefur hún lýst yfir stuðningi við aðgerðir hans.

Það að ríkisstjórn Íslands standi með Seðlabankanum í að ræna fjölskyldur landsins með þeim hætti sem raun ber vitni er þyngra en tárum taki, en hér er sagan því miður að endurtaka sig.

Það er kominn tími til að minna á að forsætisráðherra sat í eftirhrunsstjórninni og hefur aldrei viljað kannast við allt það böl sem hún olli, þegar hún afhenti bönkunum varnarlaus heimilin til að leika sér að og fara með að vild.

Hún er einfaldlega að endurtaka þann ljóta leik þó að hún geri það í þetta skipti með aðgerðarleysi.

Við vitum að hér mun ekki verða bankahrun eins og var við bankaránið 2008 einfaldlega af því að núna er verið að gulltryggja bankana og fjármálakerfið.

Þegar næsta efnahagskreppa kemur í heiminum verða bankarnir á Íslandi búnir að fylla net sín af heimilum og fyrirtækjum og geta í rólegheitum farið að draga aflann inn, ef þeir bíða þá svo lengi eftir að vinna hann og slægja.

Þá munum við sjá hrun heimilanna.

Í kjölfar bankaránsins 2008 misstu a.m.k. 15.000 fjölskyldur heimili sín en þær munu, ef svo fer sem horfir, verða enn fleiri í þessari atrennu. Uppleggið er komið, verið er að stilla fórnarlömbunum upp með því að mála þau út í horn, og svo, þegar þau gefast upp fyrir verðtryggingunni og heimilin verða yfirveðsett, kemur að skuldadögum.

Þá mun enga miskunn vera að finna hjá bönkunum og fólkið sem nú situr í ríkisstjórn eða í skjóli hennar í Seðlabankanum, fólkið sem ber ábyrgð á klúðrinu, mun þá tala ábúðarfullt um „heimilin sem reistu sér hurðarás um öxl“ og „slakt fjármálalæsi almennings“ og að „fólk þurfi að taka ábyrgð á skuldbindingum sínum“.

Þessi ríkisstjórn ætti líka að segja af sér sem allra fyrst. Það eina sem kemur í veg fyrir að við krefjumst þess er að núna þurfa heimilin aðgerðir en ekki kosningabaráttu á meðan þau brenna upp eitt af öðru.

Í veikri von ítrekum við því kröfur okkar um varnir fyrir heimilin, en þær þurfa að gerast með hraði.

Óhæfir Seðlabankastjórar í ruglinu og bullinu

Fyrir rúmri viku mættu Ásgeir Jónsson, seðlabankastjóri, og Rannveig Sigurðardóttir, varaseðlabankastjóri peningastefnu Seðlabanka Íslands, á opinn fund hjá Efnahags- og viðskiptanefnd.

Það verður að segjast að þessi fundur varð ekki til þess að auka traust á Seðlabankanum og stefnu hans, heldur þvert á móti vekja svör þeirra Ásgeirs og Rannveigar við spurningum nefndarmanna, upp ágengar spurningar um hæfi þeirra í starfi.

Það er gríðarlega alvarlegt, ekki síst þegar segja má að í raun stjórni þau Íslandi í dag.

Íslenska þjóðin hefur ekki kjörið þetta fólk til starfa, og fékk aldrei tækifæri til að segja álit sitt á því að einn af þeim sem stýrðu landinu beint í hrun, fengi þessa stöðu.

Kjörnir fulltrúar, ráðherrar ríkisstjórnarinnar, hafa hins vegar hlaupið í skjólið „Við berum ekki ábyrgð á þessu“.

Á meðan landið brennur og heimilum landsins er kastað á bálköst bankanna, sinna þau „öðrum málum“ og láta eins og þessi staða koma sér ekki við.

Á sínum tíma voru væntanlega góðar og gildar ástæður fyrir því að tryggja sjálfstæði Seðlabankans. En að á þessu sjálfstæði séu engir varnaglar, engar takmarkanir, engin höft, og að enginn geti stöðvað þetta fólk sem með rörsýn sinni, þrjósku og vægast sagt vanhugsuðum aðgerðum, er að steypa landinu í kreppu sem vara mun í mörg ár, auk þess að stefna matvælaframleiðslu í landinu í stórhættu, nær auðvitað ekki nokkurri átt.

Þetta getur ekki hafa verið ætlunin með „sjálfstæði Seðlabankans“.

Í þessari grein er samt ekki ætlunin að ræða hvernig þetta kerfi ætti að vera því það er efni í mikið stærri og meiri umræðu en kostur er á hér, heldur ætlum við að ræða brot af því sem fundurinn fyrir rúmri viku opinberaði auk ábyrgðar fræðasamfélagsins, og hvaða afleiðingar það getur haft fyrir land og þjóð að hafa „öll okkar ráð“ í klónum á algjörlega vanhæfu fólki með rörsýn.

Eru þau óhæf, spillt eða hvort tveggja?

Við sem þetta skrifum, höfum varað við því sem nú er að raungerast í ótöldum greinum, viðtölum og ræðum, m.a. inni á Alþingi.

Alls staðar hafa ráðandi öfl gert lítið úr málflutningi okkar en hafi einhver efi verið í okkar huga, þá staðfestu bankastjórar Seðlabankans allar okkar áhyggjur á þessum opna fundi.

Þau eru ekki hætt að hækka vexti. Þau eru á einhverri vegferð sem erfitt er að skilja eða sætta sig við og það er ekki nema um tvennt að velja:

#1 að þau séu svona hræðilega illa að sér og því algjörlega óhæf til starfa.

#2 að þetta sé allt með ráðum gert og þau séu að vinna fyrir fjármálaöflin í landinu og markvisst að koma heimilum og fyrirtækjum í gráðugan faðm þeirra og því algjörlega óhæf til starfa.

Hvort tveggja er verulega slæmt en það fyrra er þó skömminni skárra, því það er hægt að fyrirgefa „heimsku“ og jafnvel kalla afleiðingar hennar „mannleg mistök“, en það er ekki hægt að fyrirgefa grímulausa spillingu og einbeittann brotavilja.

Við ætlum okkur ekki að dæma þarna á milli, en hver svo sem ástæðan er, þá eru afleiðingarnar þær sömu og það eru þær sem við höfum áhyggjur af.

Nú er að opinberast betur og betur það sem við höfum ítrekað varað við; hvernig Seðlabankinn ætlar að fórna skuldsettum heimilum og fyrirtækjum og éta upp eigið fé þeirra með vaxtastefnu sinni.

Ísland er, með öðrum orðum, að ganga inn í sambærilega atburðarrás og í eftirmálum hrunsins 2008 þegar tugþúsundir heimila fóru í þrot.

Það þarf því að stoppa þetta fólk í Seðlabankanum með öllum tiltækum ráðum ef ekki á illa að fara.

Svör Seðlabankastjóra út í hött

Á fyrrnefndum fundi bar allt sem Seðlabankastjórarnir sögðu vott um mikla vanþekkingu á málaflokknum, rörsýn og algjöra veruleikafirringu sem ekki er hægt að afsaka með neinu móti. Mörgu var ekki svarað og auðvelt að hrekja þau svör sem þó fengust.

Það situr eftir að vandinn sem mörg fyrirtæki og heimili standa frammi fyrir er tilbúin vandi. Hann stafar ekki af verðbólgunni, heldur af aðgerðum Seðlabankans sem eru ekkert annað en gróf aðför að heimilum landsins, smærri fyrirtækjum og matvælaframleiðslunni í landinu, því það er algjört neyðarástand hjá (ungum) bændum, skuldsettum heimilum og leigjendum.

Á sama tíma og Seðlabankinn ræðst gegn heimilum og fyrirtækjum landsins með þessum grófa hætti, sem á sér varla hliðstæðu í heiminum, fitna fjármálafyrirtækin eins og púkinn á fjósbitanum.

Ekki þarf annað en að skoða nýjustu afkomutölur bankanna þriggja til að sannfærast um það og til þess virðist leikurinn vera gerður. Einnig virðist tilgangurinn sá sami og í eftirmálum hrunsins að nota sterkari eiginfjárstöðu heimilanna til að vinna upp gríðarlegt tap lífeyrissjóðanna á mörkuðum. Síðan í lok árs 2021 hafa eignir lífeyrissjóða minnkað um ca. 800 milljarða að raunvirði, þrátt fyrir áframhaldandi innflæði iðgjalda. Stór hluti ástæðunnar er aukið vægi erlendra hlutabréfa í eignasöfnum sjóðanna og verðfall þeirra.

Hér verður farið yfir margt af því sem Seðlabankastjórarnir sögðu og einnig það sem þeir segja ekki, því þá gætu komið sprungur í fílabeinsturninn.

Eru vextir ekki útgjöld sem hafa áhrif á verðlagið?

Seðlabankastjóri hefur ítrekað lýst yfir áhyggjum sínum af kjarasamningum og því að fyrirtæki muni velta „of miklum“ launahækkunum beint út í verðlagið.

En á sama tíma hefur hann engar áhyggjur af því hvert fyrirtækin velti vaxtahækkunum og auknum kostnaði vegna þeirra?

Hvert heldur hann að fyrirtækin velti þeim? Því hefur hann ekki fengist til að svara, a.m.k. ekki með skiljanlegum hætti, en hann virðist í alvöru ekki trúa því að margfaldur vaxtakostnaður fari út í verðlagið og auki þar með á verðbólguna?

Samtök atvinnulífsins hafa reiknað það út að hvert prósent í aukinni vaxtabyrði fyrirtækja kosti fyrirtækin 30 milljarða króna. Líklega er það varlega áætlað þar sem skuldir fyrirtækjanna eru um 5.500 milljarðar og því hægt að gefa sér það að 1% aukning á vaxtabyrði þeirra sé nær 55 milljörðum.

En gott og vel, miðum við útreikning Samtaka atvinnulífsins og þá hafa stýrivextir hækkað um 3,5% frá gildistöku kjarsamninga í nóvember 2022. Það þýðir að kostnaður fyrirtækja vegna hærri vaxta hefur aukist um a.m.k. 105 milljarða á sama tíma og kjarasamningar á almennum vinnumarkaði hafa ekki kostað meira 74 milljarða.

Það blasir því við að hærri stýrivextir hafa haft um helmingi meiri áhrif á kostnað fyrirtækja og verðlag heldur en kjarasamningar gerðu.

Áhrif stýrivaxta á húsnæðismarkað hefur keyrt upp 40% af verðbólgunni síðastliðin ár.

Vilhjálmur Birgisson skrifaði:

“Vísitala neysluverðs hækkaði um 0,60% milli mánaða en það sem vekur enn og aftur sérstaka athygli er að svokölluð reiknuð húsaleiga í neysluvísitölunni hækkar um 0,38%. Takið eftir 63% af hækkun á vísitölunni milli mánaða er vegna reiknaðrar húsaleigu.

En þeir þættir sem keyra reiknaða húsaleigu upp eru, já takið eftir, vaxtahækkanir og hækkun á fasteignaverði. Með öðrum orðumSeðlabankinn sjálfur stuðlar að hækkun verðbólgu hér á landi með þessum okurvöxtum sínum sem birtast í reiknaðri húsaleigu.

Það hefur blasað við um áratugaskeið að reiknuð húsaleiga á stóran þátt í að keyra verðbólguna upp hér á landi en það orsakast af háu vaxtastigi og gríðarlegri hækkun á fasteignaverði sem kemur fyrst og fremst til vegna framboðsskorts á húsnæðismarkaðnum.

Hugsið ykkur að uppundir 40% af verðbólgu á Íslandi frá árinu 2015 er keyrð áfram vegna reiknaðrar húsaleigu í neysluvísitölunni en flest lönd sem við berum okkur saman við eru ekki að reikna hana út eins og við.”

Það er sorglegt og í raun óskiljanlegt hvernig fólkið í fílabeinsturninum, atvinnulífið, stjórnvöld og fræðasamfélagið, styðja þessa vegferð í vaxtamálum.

Gagnrýnin umræða er engin. Kórinn í fílabeinsturninum tekur bara undir með ráðandi öflum og dansar kátur með.

Fullyrðingar um að launahækkanir séu helsti og eini drifkraftur verðbólgu og að komandi kjarasamningar séu helsta ógnin við stöðugleika eru bæði fáránlegar og staðlausar og standast ekki nokkra einustu skoðun.

Staðreyndirnar tala allt öðru máli og þær blasa við, bara ef kíkirinn er tekin frá blinda auganu.

Staðan á húsnæðismarkaði er hrikaleg og fræðasamfélagið hefur brugðist, aftur!

Við höfum ítrekað reynt að útskýra hvernig vaxtastefna Seðlabankans hefur þveröfug áhrif á verðbólgu. En núna heyrast samt raddir úr fræðasamfélaginu um að mistökin sem Seðlabankinn gerði hafi verið að lækka vexti of mikið. Að lækkun vaxta sé ástæða húsnæðisbólunnar og húsnæðiskreppunnar sem við stöndum frami fyrir.

Þessi afstaða er til marks um fádæma þröngsýni fræðasamfélagsins.

Er ekki hugsanlegt að mistökin hafi frekar verið þau að þegar vextir lækkuðu svo mikið var ekki farið í neinar á mótvægisaðgerðir á sama tíma?

• Mótvægisaðgerðir sem hefðu mátt koma í veg fyrir fyrirsjáanlegt áhlaup á fasteignamarkaðinn.
• Mótvægisaðgerðir sem hefðu slegið á eftirspurn og ýtt undir uppbyggingu.
• Mótvægisaðgerðir með því að beina fjárfestingu í uppbyggingu á húsnæði.
• Mótvægisaðgerðir til að slá á eftirspurn með því að banna verðtryggð húsnæðislán, styttingu lánstíma og þrengri lánaskilyrði til kaupenda.

Já það hafa verið gerð skelfileg mistök en mistökin voru ekki að lækka vexti heldur þau að búa til eina verstu húsnæðiskreppu Íslandssögunnar. Hvort sem þetta var gert með meðvituðum hætti eða ekki skal ósagt hér en það hlýtur að blasa við öllum sem hafa sýnt smá viðleitni í að kynna sér málin á fræðilegan hátt, að hér er pottur verulega brotinn, maðkur í mysunni og ekki allt sem sýnist.

Markmið að kæla byggingageirann þegar þúsundir íbúða vantar á markaðinn

Á fundi Efnahags- og viðskiptanefndar fannst Rannveigu Sigurðardóttur aðstoðarseðlabankastjóra ástæða til að taka það fram að það væri ekki bara verið að reyna að minnka ráðstöfunarfé heimilanna heldur væri tilgangurinn ekki síður að hægja á byggingageiranum, sem hefði bara tekist með miklum ágætum.

Við vitum ekki hvort hún átti von á lófaklappi, en það er gríðarlega alvarlegt mál ef þau í Peningastefnunefnd eru í alvöru svo skyni skroppin að þau telji þetta gott markmið í húsnæðiskreppu sem ekki sér fyrir endann á, þegar hér skortir íbúðir í þúsundatali.

Maður skyldi ætlað að í þannig stöðu væri þetta sé kannski ekki beint geirinn til að beina spjótum sínum að og hægja á.

En afleiðingarnar blasa við. Nú eru stýrivextir komnir í 9,25% og okkar verstu spár hafa raungerst á húsnæðismarkaðnum og í stað þess að auka framboð og byggja er hið þveröfuga að gerast.

Þörf fyrir uppbyggingu telur um 5.000 íbúðir á hverju ári næstu árin og þegar orðið ljóst að aðeins brot af þeirri uppbyggingu mun verða að veruleika.

Svo slæm er þessi þróun að allar opinberar tölur og spár gera ráð fyrir því að byggingamarkaðurinn sé á hraðri leið með að sigla í algjört frost.

Ef það var markmið peningastefnunefndar eins og kom fram í svari Rannveigar þá hafa þau náð því markmiði sínu með glans, enda stefnir í meira óefni en svartsýnustu spár gera ráð fyrir.

Vaxtastefnan er þannig að dýpka húsnæðiskreppuna til mikilla muna. Verktakar geta ekki byggt og fólkið ekki keypt. Fasteignaverð mun halda áfram að standa í stað og lækka eitthvað að raunvirði en taka mikinn kipp þegar opnað verður fyrir báða enda með lækkun vaxta. Því eins og allir vita mun eftirspurnarhliðin taka strax við sér en framboðið ekki, því það tekur að lágmarki 18 til 24 mánuði að byggja íbúðir og mörg ár til viðbótar að byggja upp í eftirspurn eða uppsafnaðan skort.

Seðlabankinn hefur stoppað „rúllustiga lífsins“

Það getur vel verið að Seðlabankanum hafi tekist að koma böndum á húsnæðismarkaðinn í bili, því það hefur engin, nema fjárfestar að leita að AirBnb íbúðum, efni á að fara inn á hann.

En hvar halda þau að þetta fólk sé? Þetta fólk er á hliðarlínunum og það bíður færis. Hvað gerist þegar það flæðir inn á markaðinn aftur?

Svo ekki sé minnst á það inngrip inn í líf fólks sem húsnæðiskortur og aðgerðir þeirra eru. Það má segja að Seðlabankinn hafi stöðvað „rúllustiga lífsins“, þar sem ungt fólk flytur að heiman, stendur á eigin fótum og stofnar sína eigin fjölskyldu. Þarna eru þúsundir einstaklinga undir sem enga sök eiga á ástandinu, en sú staða er efni í enn eina grein svo ekki verður farið nánar í þá sálma hér.

Svör Seðlabankastjóranna um heimilin á fundinum voru lítil og rýr. Aðallega um hversu gott heimilin hefðu það “vegna góðrar eiginfjárstöðu” og að þeim væri engin vorkun. Sem sagt engin svör – og klárlega engin miskunn eða samkennd.

Baneitruð lán eru svo góð fyrir þau verst stöddu

Við höfum ítrekað barist gegn og varað við verðtryggðum lánum. Þau eru eitraður kokteill sem ekki er hægt að vara nógu mikið við, án þess að farið verði nánar í það hér en þó má benda fólki á að hlusta á þetta frábæra TED talk um eðli verðtryggðra lána.

Það eru góðar og gildar ástæður fyrir því að verðtryggð lán til neytenda eru bönnuð í öllum samanburðarlöndum okkar og raun í flestum siðmenntuðum ríkjum. Ástæðan er einföld. Þetta eru glæpalán.

Einnig eru flestir hagfræðingar sem ekki starfa innan íslenska háskólasamfélagsins, sammála um að ástæða fyrir miklum efnhagssveiflum á Íslandi er vegna húsnæðismarkaðarins og verðtryggingarinnar því vextir þurfi að hækka mun meira en ella og sveiflur verði meiri eftir því sem fleiri eru með verðtryggð lán.

Og núna er verið að reka fólk í þúsunda tali í þetta baneitraða lánaform.

Það er til marks um þá sorglegu stöðu sem ríkir í háskólum landsins að þar virðist unga fólkið okkar alið upp á sama bullinu og fræðasamfélagið hefur haldið uppi ár eftir ár, án nokkurrar fræðilegrar skoðunar. Mantran hefur bara verið endurtekin svo oft að það trúa henni allir.

Það er vert er að rifja upp ábyrgð fræðasamfélagsins í aðdraganda bankahrunsins þar sem helstu kenningar þess urðu að engu. En engu að síður hafa þessar sömu kenningar, sem brugðust svo illilega þegar til kom, fengið eins konar uppreist æru á síðustu árum.

Í eftirmálum hrunsins 2008 var því haldið á lofti að einn af stóru orsakavöldum þess væri einmitt það að háskólarnir okkar hefðu alið upp sérfræðingana okkar á tómu bulli og staðlausum kenningum sem hrundu svo eins og spilaborgir þegar á reyndi.

Fræðasamfélagið hafði engin svör eftir hrunið. Það hafði ekki viðhaft neina gagnrýni í aðdraganda þess og hafði ekkert að segja í kjölfar þess, annað en að verja illa ígrundaðar aðgerðir stjórnvalda sem höfðu hræðilegar afleiðingar fyrir tugþúsundir heimila.

Við teljum því miður að ekkert hafi breyst til betri vegar í þeim efnum því núna er það einmitt fræðasamfélagið sem tekur undir þann grímulausa áróður um að allt sé þetta launahækkunum að kenna og fólkinu sjálfu, a.m.k. ef eitthvað er að marka málflutning þeirra sem komu fram á nýafstöðnum fundi fræðagarðs Háskóla Íslands.

Á þessum fundi í Háskóla Íslands komu einnig fram þau sjónarmið að verðtryggðu lánin væri svo mikilvægi fyrir tekjulága og fólk sem annars kæmist ekki inn á húsnæðismarkað.

Já fræðasamfélagið telur að verðtryggð húsnæðislán séu af hinu góða því nauðsynlegt sé fyrir almenning að hafa það val. Enda eru „val“ og „valfrelsi“ svo óskaplega fallega orð, en í þessu tilfelli er valið í raun á milli „frelsis og helsis“. Nauðval!

„Helsið“ er reyndar gyllt fyrir fólki sem á ekkert að þurfa að vita betur, með því að halda á lofti lægri greiðslubyrði í upphafi. En þetta er hunangsgildra sem leiðir aldrei til góðs.

Á undanförnum árum hefur fólk valið með fótunum og flúið verðtryggðu lánin í tugþúsundatali, en með því misstu bankarnir og lífeyrissjóðirnir feitan spón úr aski sínum, þannig að núna er verið að neyða fólk til baka.

Það eru góðar og gildar ástæður fyrir því að verðtryggð lán til neytenda eru bönnuð í nær öllum löndum í heiminum því þau eru hreinlega glæpsamleg.

Spurningin sem óneitanlega vaknar er hvers konar velferðarríki það sé sem þykist vera að hjálpa fólki inn á húsnæðismarkað með því bjóða því verstu lánin á byggðu bóli og festa það í fátækragildru til allrar framtíðar? Hvers konar hugarfar þarf til þess að telja það “ásættanlega lausn” að veita þeim sem verst standa versta mögulega dílinn?

Þetta er ofar okkar skilningi því það eru til svo margar aðrar lausnir og í öllum löndum sem við viljum bera okkur saman við, eru til fjölbreytt og mannúðleg úrræði, ríkisstyrkt og ekki, til að hjálpa tekjulágu fólki að komast inn á húsnæðismarkað.

Hvergi er að finna neitt í líkingu við þann ósóma sem tekjulágum stendur til boða á Íslandi.

Seðlabankastjóri er að ráðleggja fólki að skipta í verðtryggð lán

Seðlabankastjóri hefur ráðlagt fólki að leita til bankans og skoða hvaða lausnir bankarnir bjóða við þeim vanda sem hann hefur sjálfur búið til.

Hann hafnar því að með þessu sé hann að ráðleggja fólki að skuldbreyta í verðtryggð lán. Eðlilega vill hann ekki láta bendla sig við það, enda veit hann, ólíkt mörgum öðrum í æðstu stöðum, hvernig verðtryggð lán virka.

En staðreyndin er sú að með því að ráðleggja fólki að „tala við bankann og skoða möguleikana“ er hann að ráðleggja verðtryggð lán því aðrir möguleikar eru ekki fyrir hendi, nema þá í undantekningartilfellum og þeir sem ættu þá kost á þeim möguleikum er nákvæmlega fólkið sem ekki þarf að leita „úrræða“.

Á fundi Efnahags- og viðskiptanefndar tókst honum þó að nefna möguleikann á að lengja í lánum. En þegar um er að ræða fólk sem er að bjarga sér frá greiðslubyrði sem hefur hækkað um hundruðir þúsunda, skiptir lækkun á greiðslubyrði upp á kannski 20.000 krónur mjög litlu máli.

Seðlabankastjóri á að vita að lenging á lánum lækkar ekki greiðslubyrði sem neinu nemur enda lækkar lenging lánstíma ekki lánsupphæðina og vextirnir eru reiknaðir af henni.

„Góð eigin fjárstaða heimilanna“ og áhyggjur af hagnaði í röngum höndum

Seðlabankastjóra hefur verið tíðrætt um „góða eigin fjárstöðu heimilanna“, og „hagnað“ þeirra sem keyptu þegar vextir voru hvað lægstir. Honum virðist alveg sérstaklega uppsigað við að venjulegt fólk hafi hugsanlega „hagnast“ vegna lágra vaxta. Honum finnst þessi „hagnaður“ greinilega ekki hafa ratað á rétta staði og vinnur því að því af einurð að koma honum aftur til „réttmætra eigenda“, að hans mati, bankanna sjálfra.

Það er ótrúlegt að sjá hversu uppsigað Seðlabankanum er við það að venjulegt fólk hafi „hagnast“. En hefur það hagnast?

Það kemur náttúrlega ekki í ljós fyrr en lánið er uppgreitt, eftir tæplega 40 ár og ýmislegt getur nú átt sér stað á þeim en tíma, en hugsanlega má líta þannig á þegar litið er til hækkunar fasteignamats á undanförnum mánuðum og árum.

Það er ljóst að ef að fólk keypti á „réttum tíma“ þá getur það fengið töluvert meira fyrir íbúðina sína en þegar það keypti.

Ásgeiri er greinilega ekki vel við það og gleymir alveg að taka tillit til þess að ætli þetta fólk ekki bara að græða peninginn og flytja á götuna, þá þarf það að kaupa annað húsnæði, sem einnig hefur hækkað í sama hlutfalli. Hver er þá hagnaðurinn?

Auk þess er þessi hækkun húsnæðisverðs eingöngu á pappír, vegna hækkaðs fasteignamats og því bundinn í steypu. Það greiðir engin reikninga með hærra fasteignamati. Greiðsluvandi kemur verði fasteigna eða góðu veðrými ekkert við.

Greiðslugeta snýst um ráðstöfunarfé og ef heimilin ráða ekki við afborganir lána er þetta eigið fé farið fyrir lítið.

Þetta er því í besta falli aumt yfirklór hjá Seðlabankastjóra sem með þessari réttlætingu opinberar enn og aftur vanþekkingu sína og rörsýn.

„Lausnir“ í boði: Gildra verðtryggingar eða aukin skuldsetning

Það skiptir miklu máli fyrir ráðmenn, hvort sem það er Seðlabankastjóri, ráðherrar, eða aðrir sem hagsmuna eiga að gæta, að telja okkur í trú um að fjöldi lausna sé í boði vegna þessara glórulausu vaxtahækkana. Svo er ekki.

Reyndar getur fólk, eins og Seðlabankastjóri benti á sem eina af „lausnum“ bankanna, skuldsett sig meira vegna hækkaðs fasteignamats.

Það er kominn tími til að setja þessar ráðleggingar Seðlabankastjóra í samhengi; fyrst hækkar hann vexti í gríð og erg og gerir greiðslubyrði fólks óviðráðanlega, og ráðleggur því svo, allt að því tárvotur af umhyggju, að leita til bankans þar sem það getur annað hvort gengið í gildru verðtryggðra lána, eða tekið á sig auknar skuldir til að standa í skilum með skuldir.

Til marks um þá hrikalegu stöðu sem vaxtahækkanirnar hafa haft á skuldsetningu heimilanna hafa yfirdráttarlán þeirra aukist gríðarlega á undanförnum mánuðum og brotið 100 milljarða múrinn.

Allt fyrir bankana – skítt með heimilin og fyrirtækin, eða matvælaframleiðslu í landinu.

Gammurinn Ásgeir hefur „áhyggjur af leigjendum“

Ásgeiri Seðlabankastjóra finnst reyndar gott í þessari umræðu um vexti, sem hann ber alla ábyrgð á, að henda því fram að hann hafi litlar áhyggjur af íbúðareigendum, en þeim mun meiri af leigjendum, sem hann ber ekki neina beina ábyrgð á. Það er því þægilegt fyrir hann að beina sjónum að þeim þegar umræðan er óþægileg um hans eigin verk.

En heldur maðurinn í alvöru að vaxtahækkanir hans hafi ekki áhrif á leiguverð?

Hvernig er hægt að vera svona skyni skroppinn í þessari stöðu? Eða eigum við að ræða hræsnina, geri hann sér grein fyrir þeim afleiðingum sem vaxtahækkanir hans hafa, að gráta opinberlega krókódílatárum yfir erfiðri stöðu leigjenda, á meðan hann færir græðgi væddum leigufélögum hvert vopnið á fætur öðru til að særa leigjendur hverju svöðusárinu á eftir öðru.

Þess má geta að Ásgeir var einn af efnahagsráðgjöfum Gamma, þegar félagið fór í kaup á eignum Íbúðalánasjóðs eftir hrun. Við gerum ráð fyrir að lesendur muni eftir öllum heimilunum sem Íbúðalánasjóður hirti af saklausu fólki eftir hrun og seldi svo á gjafverði til útvalinna. Þar voru Gammar stórir kaupendur með Ásgeir sér til ráðgjafar, og þarna var grunnurinn að veldi Gammanna lagður. Það er því eðlilegt að velta fyrir sér hversu djúpar áhyggjur Ásgeir hafi í raun af leigjendum eða hvort að hugur hans sé meira hjá leigusölum?

Starfsferill Ásgeirs spannar því um tvo áratugi í banka og fjármálageiranum þar sem hann gegndi lykilstöðum hjá Kaupþingi fyrir hrun og svo fyrir Gammana á eftir. Hann gegnir nú lykilhlutverki í að knýja fram enn eitt áfallið fyrir heimilin í landinu.

„Actions speak louder than words“ segir á ensku, eða á íslensku „Látum verkin tala“ því þau geta sagt okkur ýmislegt.

„Bændur rekstraraðilar“ – en þeir missa lífsviðurværi sitt um leið og heimilið

Ásgeir gat engu svarað um alvarlega stöðu bænda. Ef bændur missa heimili sitt, missa þeir um leið lífsviðurværið. Ásgeir sagði á fundinum að hann liti frekar á bændur „sem rekstraraðila“ en heimili.

Og hvað?! Við tökum ekki undir þessa skilgreiningu hans en þó svo væri hefur hann þá með aðgerðum sínum rétt á merja úr þeim lífið með þeim hætti sem hann er að gera?

En Seðlabankastjóra til fróðleiks, þá eru bændur launþegar. Þeir reka býli og býlið greiðir þeim laun. Það er kallað „reiknað endurgjald“ og við hefðum nú haldið að Seðlabankastjórar ættu að hafa svona grundvallaratriði á hreinu. Að það væri eiginlega lágmarkskrafa fyrir þetta starf.

Hitt er svo annað mál að allt of margir bændur hafa ekki getað greitt sjálfum sér laun. Býlin standa einfaldlega ekki undir því þegar Seðlabankastjórar hafa ákveðið að bankarnir fái allt sem þeir eru að strita fyrir.

Fólkið í Seðlabankanum er búið að ákveða að merja úr þeim lífið.

Vaxtahækkanirnar og ástandið sem við stöndum frammi fyrir eru mannanna verk. Bankarnir gætu ekki hækkað vexti sína eins og þeir eru að gera ef Seðlabankinn væri ekki sífellt að hækka stýrivexti, þannig að ÖLL ábyrgð á því sem eftir fylgir, liggur hjá honum og fólkinu sem honum stjórnar.

Það er staðreynd að það er mun dýrara að byggja upp býli en venjulegt heimili. Vaxtahækkanirnar koma því mikið verr niður á bændum en mörgum öðrum, því startkostnaður er hár og skuldir því miklar.

Þarna er um að ræða matvælaframleiðsluna í landinu og þar er ekki von á góðu ef (ungir) bændur fara að gefast upp í hrönnum því meðalaldur stéttarinnar er nú þegar 57 ár.

En Seðlabankastjóra er nákvæmlega sama um þetta, hann er að berjast við verðbólgu og hefur sett kíkinn fyrir blinda augað.

Hagsmunir fjármálafyrirtækja allsráðandi

Á fundinum góða klikkti aðstoðarseðlabankastjóri út með að segja að það skipti heimilin mestu máli að ná verðbólgunni niður. Þessu hafa margir ítrekað haldið fram, m.a. ráðherrar í ríkisstjórn Íslands.

Við mótmælum þessari framsetningu. Vissulega skiptir það máli að ná verðbólgunni niður en það er ekki sama hvernig það er gert og það verður að skoða kostnað og afleiðingar þeirra aðferða sem beitt er, bæði til lengri og skemmri tíma, og vega upp á móti áhrifum og afleiðingum verðbólgu. Við fullyrðum að það hafi ekki verið gert nema þá út frá mjög þröngu sjónarhorni fjármálageirans, enda fitnar hann núna eins og púkinn á fjósbitanum, svo mikið að hann er um það bil að velta af honum.

Hvort viljum við 10% verðbólgu eða 200.000 í aukin vaxtakostnað?

Það er staðreynd þó einfölduð sé, að 10% verðbólga veldur 10% hærri útgjöldum heimila. Hafi þau verið 100.000 verða þau 110.000 og hafi þau verið 500.000 verða þau 550.000.

Það er algjörlega út í hött að berjast við 10% verðbólgu og hlífa heimilunum við 10 – 50.000 króna kostnaðarauka, með því að skella á þau 150 – 300.000 krónum meiri álögum í hverjum einasta mánuði.

Það skiptir mestu fyrir heimilin að eiga fyrir fæði, klæði og húsnæði

Við Seðlabankastjóra og aðra þá sem halda fram að „mestu skipti fyrir heimilin að ná niður verðbólgu“, viljum við segja: Þið getið ekki sett þetta fram með þessum hætti og alls ekki í þeim tilgangi að réttlæta glórulausar vaxtahækkanir ykkar.

Það sem skiptir heimilin mestu máli er að eiga fyrir fæði, klæði og húsnæði. Með aðferðum ykkar gegn verðbólgunni eruð þið að svipta heimilin möguleikunum á því.

Það sem skiptir heimilin mestu máli er að standa undir húsnæðiskostnaði sínum því annars fer mjög illa fyrir þeim og að eiga afgang fyrir mat og nauðsynjum út mánuðinn.

Auk þess sem ágætt væri að geta lagt fyrir, en það er fjarlægur draumur í dag og eitthvað sem fáir láta sér detta í hug að fara fram á. Krafan í dag er einfaldlega að geta lifað af.

Til þess að það sé hægt þurfa bæði Seðlabankinn og ríkisstjórnin að hætta þessu rugli og snúa af þessari biluðu vaxtahækkunarvegferð sem þau eru á.

Áhyggjur Seðlabankastjóra af sparifjáreigendum

Að undaförnu hafa einstaklingar birt sláandi greiðsluseðla frá bönkunum, þar sem heildargreiðsla af láni er t.d. 500.000 á mánuði og af þeirri upphæð eru 490.000 vaxtagreiðslur en 10.000 fara inn á höfuðstól lánsins.

Þetta eru ekki falsaðir seðlar heldur raunveruleikinn sem blasir við þúsundum heimila um hver mánaðarmót, í boði Seðlabankans og ríkisstjórnarinnar, sem er nýbúin að gefa það út að hún standi heilshugar að baki Seðlabankanum og aðgerðum hans.

Í þessu dæmi greiðir heimilið 6 milljónir á einu ári til bankans og af þeim fara 120.000 inn á höfuðstól lánsins.

5,9 milljónir fara hins vegar frá heimilinu og beint í fjárhirslur bankans.

Þetta er að okkar mati glæpsamlegt. Þetta er ekkert annað en rán sem ekki er hægt að réttlæta með nokkru móti.

En Seðlabankastjóri hefur ekki áhyggjur af þessu, hann hefur hins vegar miklar áhyggjur af því að sparifjáreigendur fái ekki nógu háa vexti.

Nú skal tekið fram að við höfum ekkert á móti sparifjáreigendum. Fólk sem hefur náð að leggja fyrir í gegnum tíðina á hrós skilið fyrir það, sérstaklega þau sem hafa náð því með sparnaði og ráðdeild í gegnum áratugi.

En þetta fólk hefur aldrei verið of sælt á þeim kjörum sem bankarnir hafa boðið þeim upp á. Það er staðreynd sem ekki er hægt að líta fram hjá. Vextir á flestum sparnaðarreikningum hafa verið fáránlega lágir í gegnum tíðina og bankarnir stungið mismuninum á lágum innlánsvöxtum sínum og vöxtunum sem Seðlabankinn greiðir þeim í eigin vasa. Hér er því vert að nefna nokkur atriði:

Í fyrsta lagi er vægast sagt hæpið að halda því fram að þessir sparifjáreigendur séu að tapa vegna þess að (ungt) fólk hafi keypt íbúð þegar vextir voru lágir og hafi, standist það sem Seðlabankastjóri heldur fram, verið að borga neikvæða vexti og hagnast á kostnað sparifjáreigendanna.

Þarna á sér stað röksemdafærsla þar sem vitleysan gengur í hring og ekki verkefnið hér að hrekja hana alla.

Í öðru lagi , ef Seðlabankastjóra er svona annt um sparifjáreigendur þá ætti hann kannski að ræða um lága innlánsvexti á öðrum tímum og í öðru samhengi en bara þessu. Það hefur oft verið full ástæða til að verja sparifjáreigendur frá græðgi bankanna, en hann hefur ekki gert það. Einnig mætti stinga að honum þeirri hugmynd að leyfa sparifjáreigendum að losa sig við milliliðinn, bankann, og leggja beint inn í Seðlabankann og fá vextina beint til sín, þannig að bankarnir hirði ekki meginpart vaxtanna.

Í þriðja lagi hljótum við að bera meint „tap“ sparifjáreiganda saman við það að ræna af lánþegum hundruðum þúsunda á hverjum mánuði. Ef við segjum að 4% vextir séu sanngjarnir vextir, þá er afborgun af þeim 167.000 á mánuði af 50 milljón króna láni. Í dag eru vextirnir 10,75% og vaxtakostnaður því orðin 448.000 á mánuði. Mismunurinn er 281.000. Það má færa fyrir því rök að verið sé að ræna þennan einstakling um 281.000 krónur á mánuði, eða 3,4 milljónir á hverju ári.

Af hverju má ræna lánþega í hverjum mánuði og af hverju eiga þeir að borga fyrir sparifjáreigendur?

Af hverju er sparnaður „í steypu“ ekki jafn „rétthár“ og sparnaður í banka?

Í fjórða lagi má benda á að sparifjáreigendur eiga ýmsa möguleika á að ávaxta sitt fé. Það þarf ekki að liggja inni á lágvaxtareikningum bankanna. Fólkið sem verður fyrir þyngstu búsifjunum vegna glórulausra og glæpsamlegra vaxtahækkana Seðlabankans, hefur lagt allt sitt í að koma sér og fjölskyldu sinni í öruggt skjól með því að koma sér þaki yfir höfuðið. Við sem þetta ritum munum alltaf taka hagsmuni þeirra fram yfir hagsmuni fjársterkari aðila.

Bankar lána ekki sparifé heldur prenta peninga með útlánum og hagnast gríðarlega

Það er staðreynd að bankar eru ekki að lána sparifé nema að mjög litlu leiti. Bankar búa til fé með útlánum. Þannig að þegar að það kemur fram í fyrsta eða öðru ársfjórðungsuppgjöri Landsbankans á þessu ári, að útlán bankans hafi aukist um 12 milljarða á einu ári, þýðir það að bankinn hefur „prentað“ 12 milljarða og hent út í hagkerfið. Á þessa peningaprentun bankanna hafa litlar sem engar hömlur verið settar, þó það sé fátt sem auki þenslu í hagkerfinu, s.s. verðbólgu, jafn mikið og peningaprentun í þessu magni.

Hreinar vaxtatekjur stóru bankanna þriggja jukust um 20% á milli ára og hafa aukist um 46% frá árinu 2021 þegar hreinar vaxtatekjur þeirra voru 77,2 milljarðar frá jan-sept. En eru nú 112,9 milljarðar.

Samanlagðar hreinar vaxtatekjur bankanna þriggja fyrstu 9 mánuði, síðustu þriggja ára nema þannig um 284,3 milljörðum.

Miðað við að Íslendingar séu 380.000 talsins, þá hefur hvert einast mannsbarn á Íslandi lagt 750.000 kr. í hreinar vaxtatekjur bankanna á þessum tíma og hver fjögurra manna fjölskylda 3 milljónir.

Og ef hagnaður bankanna verður 80 milljarðar á þessu ári, eins og hann stefnir í, þá gerir það 219 milljónir á hverjum einasta degi, allt árið um kring.

Eru ekki bara allir sáttir eða myndum við kannski vilja nota peningana okkar í eitthvað annað?

Við minnum á að heimilin eiga aldrei að vera notuð í fóður fyrir bankana.

Ásthildur Lóa Þórsdóttir, þingmaður Flokks fólksins og formaður Hagsmunasamtaka heimilanna

Ragnar Þór Ingólfsson, formaður VR