Skammsýni í leikskólamálum – VR efnir til málþings Halla Gunnarsdóttir skrifar 20. nóvember 2023 07:01 Nokkur sveitarfélög hafa nú riðið á vaðið með að stytta leikskóladag barna í sex klukkustundir. Hin æskilega samfélagsbreyting væri að sjálfsögðu sex klukkustunda vinnudagur sem síðan gæti leitt til styttri leikskóladags og meiri samvista barna og foreldra. Hér er byrjað á vitlausum enda. Venjulegt launafólk stendur frammi fyrir því vali að taka á sig aukinn kostnað við leikskólagjöld eða minnka starfshlutfall sitt, sem í langflestum tilfellum kemur í hlut kvenna. Efstu lög samfélagsins hafa einn valmöguleika til viðbótar, sem er að útbúa eitt af aukaherbergjunum til að hýsa au-pair. Útreikningurinn er nokkuð einfaldur: upphæð vasapeninga fyrir au-pair er ámóta há og leikskólagjöldin fyrir leikskólavist umfram sex klukkustundir. Hér er því á ferðinni kunnuglegt stef í íslensku samfélagi, það er að tekjutap ratar til lægri tekjuhópa og ávinningur til hærri tekjuhópa. Hlutverk leikskólastigsins er margþætt. Í lögum um leikskóla er undirstrikað uppeldis- og menntunarhlutverk leikskólans, sem hefur síðustu þrjá áratugi verið skilgreindur sem fyrsta skólastigið. Þetta er mikilvægasta hlutverk leikskólans, ásamt því að vera jöfnunartæki þar sem börn með mismunandi bakgrunn og úr ólíkum samfélagshópum koma saman og hljóta sambærilega menntun og umönnun. Sínu lögbundna hlutverki á leikskólinn oft erfitt með að sinna vegna vanbúnaðar, sem birtist aftur í skorti á fagmenntuðu fólki, óásættanlegu húsnæði og mönnunarvanda. Fortíðarljóminn? Leikskólar spruttu upp úr dagheimilum sem voru sett á laggirnar sem félagslegt úrræði, ekki síst fyrir börn einstæðra mæðra og annarra vinnandi kvenna, meðal annars þeirra sem sinntu menntun og heilbrigðisþjónustu. Í umræðum um leikskóla má stundum skynja ákveðna afturhvarfsþrá, þar sem skóladagur var stuttur og lítil börn nutu umönnunar mæðra sinna. En afturhvarf til tíma þar sem fjárhagslegt sjálfstæði var konum oft illmögulegt er ekki vænlegur valkostur fyrir 21. öldina. Því til viðbótar má benda á að það var ekki svo að meirihluti íslenskra barna hafi á tímum fyrir leikskóla og dagheimila notið umönnunar móður sinnar heima fyrir. Þvert á móti hafa íslenskar alþýðukonur í gegnum aldirnar búið við vinnuþrælkun, bæði á almennum vinnumarkaði og utan hans í heimilisstörfum og störfum fyrir aðra sem ekki voru reiknuð inn í opinberar hagtölur. Fjöldi barna gekk sjálfala, ung börn báru ábyrgð á yngri systkinum og þegar skólar voru tvísetnir voru lítil börn (sú sem þetta ritar meðtalin) með lykil um hálsinn til að bjarga sér að loknum skóladegi. Dagvistun skiptir líka máli Með stofnun leikskólans var ekki tekin ákvörðun um að dagvistun ungra barna væri óþörf í íslensku samfélagi, það hlutverk kom í hlut leikskóla, rétt eins og á hinum Norðurlöndum. Það er skiljanlegt að stjórnendur og starfsfólk leikskóla séu miður hrifin af því að skólastofnanir séu málaðar upp sem einhvers konar barnagæsluþjónusta fyrir atvinnulíf og kynjajafnréttistæki fyrir karllægt samfélag. En þeir gegna engu að síður því hlutverki líka og breytingar á framboði á þjónustu leikskóla hafa bein áhrif á möguleika foreldra barna, sérstaklega mæðra, til að stunda atvinnu og sjá fyrir sér. Vandi leikskólastigsins verður ekki leystur með einhliða ákvörðunum um að skera niður þjónustu og færa kostnaðinn á herðar barnafólks, sem er í viðkvæmri fjárhagslegri stöðu fyrir. Velferð barna verður ekki skilin frá velferð foreldra þeirra, alveg sama hvernig teningunum er snúið. Útgjöldin ráða mestu Leikskólarekstur er stór útgjaldaliður sveitarfélaga, sem aftur hafa takmarkaða tekjustofna. Útgjöldin ráða mestu um þá stefnumótun sem nú ryður sér til rúms um styttri leikskóladag Því vandann mætti takast á við með því að búa almennilega að leikskólastiginu. Það er ekki stundafjöldi í leikskóla sem hefur mest áhrif á velferð barna, heldur hvernig aðbúnaður þeirra er meðan þau dvelja í leikskólanum. Að sama skapi er ekki hægt að halda því fram að styttri leikskóladagur verði sjálfkrafa til þess að börn njóti meiri umönnunar foreldra sinna. Langfæstar fjölskyldur geta brugðist við styttingu með gæðastundum fjölskyldunnar. Þvert á móti setur styttingin meiri fjárhagslega og tímapressu á fjölskyldur, sem nóg er fyrir, og mesta á þær fjölskyldur sem síst skyldi. Og jafnvel þótt sumt fólk hafi efni á því að minnka við sig vinnu þá eru hlutastörf sem nema innan við sex klukkustundum á dag ekki á hverju strái, þannig er vinnumarkaðurinn einfaldlega ekki skipulagður. Rétt er að taka fram að þótt starfsfólk hins opinbera njóti góðrar vinnustyttingar, sem er vel, þá er ekki það sama að segja um launafólk á almennum vinnumarkaði. En jafnvel tveir foreldrar í opinberum störfum geta ekki unnið fulla vinnu í kringum sex stunda leikskóladag. Leikskólar varða líka vinnumarkaðinn Í umræðunni um styttingu leikskólans hafa sjónarmið sem varða vinnumarkaðinn verið nokkuð fjarri.. Á morgunverðarfundi VR, sem haldinn verður fimmtudaginn 23. nóvember nk., verður sjónum beint að áhrifum á launafólk, en einnig fjallað um stefnumótun í leikskólamálum út frá ólíkum hliðum. Fundurinn er öllum opinn og ung börn sem ekki hafa leikskólapláss eða aðra dagvistun eru sértaklega velkomin ásamt foreldrum sínum. Nánari upplýsingar um fundinn má finna á heimasíðu VR, www.vr.is. Ákvarðanir um leikskólamál er ekki hægt að taka í tómarúmi. Þær hafa keðjuverkandi áhrif um allt samfélag. Sú skammsýni sem er nú að ryðja sér til rúms er ekki byggð á stoðum almennrar velferðar og menntunar, heldur þvert á móti er hér á ferðinni gamalkunn niðurskurðarstefna í nýjum búningi. Markmiðið er að minnka opinbera þjónustu og draga úr útgjöldum. Þessi skammsýna nálgun má ekki verða að almennri stefnu. Höfundur á sæti í stjórn VR og er foreldri barns á leikskólaaldri Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Stéttarfélög Sveitarstjórnarmál Halla Gunnarsdóttir Mest lesið Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun Vertu ekki að plata mig Helgi Brynjarsson Skoðun Ólögmæt sóun skattfjár Markús Ingólfur Eiríksson Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium Skoðun Skoðun Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Verndum íslenskuna- líka á Alþingi Íslendinga Helga Dögg Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ungt fólk er meira en bara meme og sketsar á TikTok Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson skrifar Skoðun Vertu ekki að plata mig Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun 11.11. - Aldrei aftur stríð Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Sjá meira
Nokkur sveitarfélög hafa nú riðið á vaðið með að stytta leikskóladag barna í sex klukkustundir. Hin æskilega samfélagsbreyting væri að sjálfsögðu sex klukkustunda vinnudagur sem síðan gæti leitt til styttri leikskóladags og meiri samvista barna og foreldra. Hér er byrjað á vitlausum enda. Venjulegt launafólk stendur frammi fyrir því vali að taka á sig aukinn kostnað við leikskólagjöld eða minnka starfshlutfall sitt, sem í langflestum tilfellum kemur í hlut kvenna. Efstu lög samfélagsins hafa einn valmöguleika til viðbótar, sem er að útbúa eitt af aukaherbergjunum til að hýsa au-pair. Útreikningurinn er nokkuð einfaldur: upphæð vasapeninga fyrir au-pair er ámóta há og leikskólagjöldin fyrir leikskólavist umfram sex klukkustundir. Hér er því á ferðinni kunnuglegt stef í íslensku samfélagi, það er að tekjutap ratar til lægri tekjuhópa og ávinningur til hærri tekjuhópa. Hlutverk leikskólastigsins er margþætt. Í lögum um leikskóla er undirstrikað uppeldis- og menntunarhlutverk leikskólans, sem hefur síðustu þrjá áratugi verið skilgreindur sem fyrsta skólastigið. Þetta er mikilvægasta hlutverk leikskólans, ásamt því að vera jöfnunartæki þar sem börn með mismunandi bakgrunn og úr ólíkum samfélagshópum koma saman og hljóta sambærilega menntun og umönnun. Sínu lögbundna hlutverki á leikskólinn oft erfitt með að sinna vegna vanbúnaðar, sem birtist aftur í skorti á fagmenntuðu fólki, óásættanlegu húsnæði og mönnunarvanda. Fortíðarljóminn? Leikskólar spruttu upp úr dagheimilum sem voru sett á laggirnar sem félagslegt úrræði, ekki síst fyrir börn einstæðra mæðra og annarra vinnandi kvenna, meðal annars þeirra sem sinntu menntun og heilbrigðisþjónustu. Í umræðum um leikskóla má stundum skynja ákveðna afturhvarfsþrá, þar sem skóladagur var stuttur og lítil börn nutu umönnunar mæðra sinna. En afturhvarf til tíma þar sem fjárhagslegt sjálfstæði var konum oft illmögulegt er ekki vænlegur valkostur fyrir 21. öldina. Því til viðbótar má benda á að það var ekki svo að meirihluti íslenskra barna hafi á tímum fyrir leikskóla og dagheimila notið umönnunar móður sinnar heima fyrir. Þvert á móti hafa íslenskar alþýðukonur í gegnum aldirnar búið við vinnuþrælkun, bæði á almennum vinnumarkaði og utan hans í heimilisstörfum og störfum fyrir aðra sem ekki voru reiknuð inn í opinberar hagtölur. Fjöldi barna gekk sjálfala, ung börn báru ábyrgð á yngri systkinum og þegar skólar voru tvísetnir voru lítil börn (sú sem þetta ritar meðtalin) með lykil um hálsinn til að bjarga sér að loknum skóladegi. Dagvistun skiptir líka máli Með stofnun leikskólans var ekki tekin ákvörðun um að dagvistun ungra barna væri óþörf í íslensku samfélagi, það hlutverk kom í hlut leikskóla, rétt eins og á hinum Norðurlöndum. Það er skiljanlegt að stjórnendur og starfsfólk leikskóla séu miður hrifin af því að skólastofnanir séu málaðar upp sem einhvers konar barnagæsluþjónusta fyrir atvinnulíf og kynjajafnréttistæki fyrir karllægt samfélag. En þeir gegna engu að síður því hlutverki líka og breytingar á framboði á þjónustu leikskóla hafa bein áhrif á möguleika foreldra barna, sérstaklega mæðra, til að stunda atvinnu og sjá fyrir sér. Vandi leikskólastigsins verður ekki leystur með einhliða ákvörðunum um að skera niður þjónustu og færa kostnaðinn á herðar barnafólks, sem er í viðkvæmri fjárhagslegri stöðu fyrir. Velferð barna verður ekki skilin frá velferð foreldra þeirra, alveg sama hvernig teningunum er snúið. Útgjöldin ráða mestu Leikskólarekstur er stór útgjaldaliður sveitarfélaga, sem aftur hafa takmarkaða tekjustofna. Útgjöldin ráða mestu um þá stefnumótun sem nú ryður sér til rúms um styttri leikskóladag Því vandann mætti takast á við með því að búa almennilega að leikskólastiginu. Það er ekki stundafjöldi í leikskóla sem hefur mest áhrif á velferð barna, heldur hvernig aðbúnaður þeirra er meðan þau dvelja í leikskólanum. Að sama skapi er ekki hægt að halda því fram að styttri leikskóladagur verði sjálfkrafa til þess að börn njóti meiri umönnunar foreldra sinna. Langfæstar fjölskyldur geta brugðist við styttingu með gæðastundum fjölskyldunnar. Þvert á móti setur styttingin meiri fjárhagslega og tímapressu á fjölskyldur, sem nóg er fyrir, og mesta á þær fjölskyldur sem síst skyldi. Og jafnvel þótt sumt fólk hafi efni á því að minnka við sig vinnu þá eru hlutastörf sem nema innan við sex klukkustundum á dag ekki á hverju strái, þannig er vinnumarkaðurinn einfaldlega ekki skipulagður. Rétt er að taka fram að þótt starfsfólk hins opinbera njóti góðrar vinnustyttingar, sem er vel, þá er ekki það sama að segja um launafólk á almennum vinnumarkaði. En jafnvel tveir foreldrar í opinberum störfum geta ekki unnið fulla vinnu í kringum sex stunda leikskóladag. Leikskólar varða líka vinnumarkaðinn Í umræðunni um styttingu leikskólans hafa sjónarmið sem varða vinnumarkaðinn verið nokkuð fjarri.. Á morgunverðarfundi VR, sem haldinn verður fimmtudaginn 23. nóvember nk., verður sjónum beint að áhrifum á launafólk, en einnig fjallað um stefnumótun í leikskólamálum út frá ólíkum hliðum. Fundurinn er öllum opinn og ung börn sem ekki hafa leikskólapláss eða aðra dagvistun eru sértaklega velkomin ásamt foreldrum sínum. Nánari upplýsingar um fundinn má finna á heimasíðu VR, www.vr.is. Ákvarðanir um leikskólamál er ekki hægt að taka í tómarúmi. Þær hafa keðjuverkandi áhrif um allt samfélag. Sú skammsýni sem er nú að ryðja sér til rúms er ekki byggð á stoðum almennrar velferðar og menntunar, heldur þvert á móti er hér á ferðinni gamalkunn niðurskurðarstefna í nýjum búningi. Markmiðið er að minnka opinbera þjónustu og draga úr útgjöldum. Þessi skammsýna nálgun má ekki verða að almennri stefnu. Höfundur á sæti í stjórn VR og er foreldri barns á leikskólaaldri
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson skrifar
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun