Skakkaföllin í PISA Björn Brynjúlfur Björnsson og Sindri M. Stephensen skrifa 7. desember 2023 07:31 Íslenskir grunnskólanemar standa höllustum fæti evrópskra nemenda þegar kemur að lestri, stærðfræði og náttúruvísindum, að grískum nemum undanskildum. Þetta er niðurstaða nýrrar PISA-könnunnar Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD), þar sem færni og þekking 15 ára barna er mæld. Námsárangur barna á Íslandi versnar mest af öllum 37 ríkjum OECD frá síðustu könnun frá árinu 2018. Afturför íslenskra grunnskólabarna hefur verið samfelld frá árinu 2009. Það sama ár lögðu stjórnvöld niður samræmd próf á Íslandi með þeim hætti að ekki mátti lengur styðjast við þau við inntöku í framhaldsskóla. Sumir framhaldsskólar áformuðu að taka upp inntökupróf í staðinn, í þeim tilgangi að tryggja að námsárangur réði áfram tækifærum barna til framhaldsnáms, en þau áform voru að sama skapi slegin út af borðinu af stjórnvöldum. Í aðdraganda þessara breytinga árið 2009 birtu undirritaðir grein í Morgunblaðinu þar sem talað var gegn áformum stjórnvalda um að leggja niður samræmdu prófin. Í grein okkar var vikið að því að ólík lokapróf í hverjum og einum grunnskóla yrðu ómarktæk sem mælikvarði á námsárangur og við inntöku í framhaldsskóla. Þá myndi breytingin leiða til einkunnaverðbólgu, því grunnskólar færu að keppast um að gefa sínum nemendum forskot gagnvart öðrum og draga þannig úr námskröfum. Loks gagnrýndum við að notast ætti við einstaklingsbundið mat kennara í staðinn fyrir hlutlæga mælikvarða. Slíkt mat myndi refsa börnum með óstýrilátari hegðun, ekki síst drengjum, óháð getu þeirra og færni. Greinin reyndist því miður vera sannspá. Eftir að samræmdu prófin voru í reynd aflögð hafa meðaleinkunnir umsækjenda í vinsæla framhaldsskóla bólgnað svo út að nánast ekkert svigrúm er eftir, en um þetta hefur verið rækilega fjallað undanfarin ár. Á sama tímabili hefur námsárangur nemenda samkvæmt PISA-könnuninni hrunið. Því er enginn samhljómur lengur á milli samræmda alþjóðlega mælikvarðans og lokaprófa íslenskra grunnskóla. Talsmenn þess að afleggja samræmd próf gerðu það á sínum tíma meðal annars í nafni mannúðar gagnvart nemendum. Það ylli að þeirra mati óþarfa álagi fyrir nemendur að læra fyrir og þreyta próf af því tagi sem samræmdu prófin voru. Velta má því fyrir sér hvers vegna íslenskir nemendur eigi erfiðara með slíkt álag en jafnaldrar þeirra í Evrópu. Er ekki einnig álagsvaldandi að klára grunnskóla án fullnægjandi færni eða þekkingar og flosna upp úr námi? Raunar er þátttaka í samfélaginu á fjölmörgum sviðum álagsvaldandi. Að okkar mati ætti grunnskólakerfið ekki að koma í veg fyrir að nemendur takist á við krefjandi verkefni. Frá árinu 2009 hefur legið doði yfir íslensku grunnskólakerfi. Nemendur hafa takmarkaða ástæðu til að standa sig vel í prófum. Þá hafa kennarar ekki sams konar hvata og mælistikur til að kenna undirstöðuatriði af gaumgæfni, meðal annars sökum þess að árangur nemenda þeirra verður aldrei metinn með tækum hætti. Í umræðunni um nýju PISA-niðurstöðurnar hafa margir borið blak af grunnskólakerfinu og menntastefnu stjórnvalda. Margar aðrar ástæður hafa verið tíndar til: íslenskan á undir högg að sækja, snjallsímanotkun hefur aukist, lestur hefur minnkað, foreldrar sinna börnum sínum minna en áður, flóttamönnum hafi fjölgað o.s.frv. Höfundar eru meðvitaðir um að ástæðurnar kunni að vera margþættar. Ekkert af framangreindu skýrir aftur á móti hvers vegna Ísland hrapar miðað við önnur vestræn ríki. Nær allt sem nefnt hefur verið á jafn vel við um önnur OECD-ríki. Einungis íslenska grunnskólakerfið hríðfellur niður lista PISA-könnunarinnar. Þegar kemur að hrakandi námsárangri íslenskra grunnskólabarna þá er niðurfelling samræmdra prófa skýring sem fáir virðast gefa gaum. Niðurfellingin er ein stærsta breytingin sem gerð hefur verið á grunnskólakerfinu á þessari öld – og námsárangurinn hefur legið niður á við allar götur síðan. Breyta þarf reglum á þann veg að samræmd próf fái aftur raunverulegt gildi, annars vegar sem grundvöllur fyrir inngöngu í framhaldsskóla og hins vegar með opinberri birtingu niðurstaða þeirra niður á einstaka grunnskóla. Það er forsenda þess að endurreisa megi grunnskólastigið þannig að nemendur séu metnir að verðleikum, þeim tryggð jöfn tækifæri til náms og að raunverulegur námsárangur skipti máli á ný. Björn Brynjúlfur Björnsson, framkvæmdastjóri og hagfræðingur, og Sindri M. Stephensen, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein PISA-könnun Skóla- og menntamál Grunnskólar Sindri M. Stephensen Björn Brynjúlfur Björnsson Mest lesið „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun Ævintýralegar eftiráskýringar Hildur Sverrisdóttir Skoðun Loftslagskvíði Sjálfstæðisflokksins Gunnar Bragi Sveinsson Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Lifað með reisn - Frá starfslokum til æviloka Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Viðreisn, evran og Finnland Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Heildræn sýn á sköpunina Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Iðkum nægjusemi, nýtum náttúruna Borghildur Gunnarsdóttir,Ósk Kristinsdóttir skrifar Sjá meira
Íslenskir grunnskólanemar standa höllustum fæti evrópskra nemenda þegar kemur að lestri, stærðfræði og náttúruvísindum, að grískum nemum undanskildum. Þetta er niðurstaða nýrrar PISA-könnunnar Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD), þar sem færni og þekking 15 ára barna er mæld. Námsárangur barna á Íslandi versnar mest af öllum 37 ríkjum OECD frá síðustu könnun frá árinu 2018. Afturför íslenskra grunnskólabarna hefur verið samfelld frá árinu 2009. Það sama ár lögðu stjórnvöld niður samræmd próf á Íslandi með þeim hætti að ekki mátti lengur styðjast við þau við inntöku í framhaldsskóla. Sumir framhaldsskólar áformuðu að taka upp inntökupróf í staðinn, í þeim tilgangi að tryggja að námsárangur réði áfram tækifærum barna til framhaldsnáms, en þau áform voru að sama skapi slegin út af borðinu af stjórnvöldum. Í aðdraganda þessara breytinga árið 2009 birtu undirritaðir grein í Morgunblaðinu þar sem talað var gegn áformum stjórnvalda um að leggja niður samræmdu prófin. Í grein okkar var vikið að því að ólík lokapróf í hverjum og einum grunnskóla yrðu ómarktæk sem mælikvarði á námsárangur og við inntöku í framhaldsskóla. Þá myndi breytingin leiða til einkunnaverðbólgu, því grunnskólar færu að keppast um að gefa sínum nemendum forskot gagnvart öðrum og draga þannig úr námskröfum. Loks gagnrýndum við að notast ætti við einstaklingsbundið mat kennara í staðinn fyrir hlutlæga mælikvarða. Slíkt mat myndi refsa börnum með óstýrilátari hegðun, ekki síst drengjum, óháð getu þeirra og færni. Greinin reyndist því miður vera sannspá. Eftir að samræmdu prófin voru í reynd aflögð hafa meðaleinkunnir umsækjenda í vinsæla framhaldsskóla bólgnað svo út að nánast ekkert svigrúm er eftir, en um þetta hefur verið rækilega fjallað undanfarin ár. Á sama tímabili hefur námsárangur nemenda samkvæmt PISA-könnuninni hrunið. Því er enginn samhljómur lengur á milli samræmda alþjóðlega mælikvarðans og lokaprófa íslenskra grunnskóla. Talsmenn þess að afleggja samræmd próf gerðu það á sínum tíma meðal annars í nafni mannúðar gagnvart nemendum. Það ylli að þeirra mati óþarfa álagi fyrir nemendur að læra fyrir og þreyta próf af því tagi sem samræmdu prófin voru. Velta má því fyrir sér hvers vegna íslenskir nemendur eigi erfiðara með slíkt álag en jafnaldrar þeirra í Evrópu. Er ekki einnig álagsvaldandi að klára grunnskóla án fullnægjandi færni eða þekkingar og flosna upp úr námi? Raunar er þátttaka í samfélaginu á fjölmörgum sviðum álagsvaldandi. Að okkar mati ætti grunnskólakerfið ekki að koma í veg fyrir að nemendur takist á við krefjandi verkefni. Frá árinu 2009 hefur legið doði yfir íslensku grunnskólakerfi. Nemendur hafa takmarkaða ástæðu til að standa sig vel í prófum. Þá hafa kennarar ekki sams konar hvata og mælistikur til að kenna undirstöðuatriði af gaumgæfni, meðal annars sökum þess að árangur nemenda þeirra verður aldrei metinn með tækum hætti. Í umræðunni um nýju PISA-niðurstöðurnar hafa margir borið blak af grunnskólakerfinu og menntastefnu stjórnvalda. Margar aðrar ástæður hafa verið tíndar til: íslenskan á undir högg að sækja, snjallsímanotkun hefur aukist, lestur hefur minnkað, foreldrar sinna börnum sínum minna en áður, flóttamönnum hafi fjölgað o.s.frv. Höfundar eru meðvitaðir um að ástæðurnar kunni að vera margþættar. Ekkert af framangreindu skýrir aftur á móti hvers vegna Ísland hrapar miðað við önnur vestræn ríki. Nær allt sem nefnt hefur verið á jafn vel við um önnur OECD-ríki. Einungis íslenska grunnskólakerfið hríðfellur niður lista PISA-könnunarinnar. Þegar kemur að hrakandi námsárangri íslenskra grunnskólabarna þá er niðurfelling samræmdra prófa skýring sem fáir virðast gefa gaum. Niðurfellingin er ein stærsta breytingin sem gerð hefur verið á grunnskólakerfinu á þessari öld – og námsárangurinn hefur legið niður á við allar götur síðan. Breyta þarf reglum á þann veg að samræmd próf fái aftur raunverulegt gildi, annars vegar sem grundvöllur fyrir inngöngu í framhaldsskóla og hins vegar með opinberri birtingu niðurstaða þeirra niður á einstaka grunnskóla. Það er forsenda þess að endurreisa megi grunnskólastigið þannig að nemendur séu metnir að verðleikum, þeim tryggð jöfn tækifæri til náms og að raunverulegur námsárangur skipti máli á ný. Björn Brynjúlfur Björnsson, framkvæmdastjóri og hagfræðingur, og Sindri M. Stephensen, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjavík.
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar
Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun