Forvarnir og krabbamein Alma D. Möller skrifar 4. febrúar 2024 09:00 Alþjóðadagur gegn krabbameini Í dag, 4. febrúar, er alþjóðadagur gegn krabbameini en markmiðið er að vekja athygli á þeim mikla vágesti og hvað þurfi að gera til að verjast. Vert er að staldra við og huga að þeim áskorunum sem blasa við þegar krabbamein eru annars vegar. Einsýnt er að vegna hækkandi aldurs og fjölgunar íbúa mun einstaklingum sem greinast með krabbamein fjölga verulega á næstu árum og áratugum. Aukning í greiningum krabbameina hér á landi gæti orðið ríflega 50% til ársins 2040. Auk þess mun, og sem betur fer, þeim fjölga sem lifa lengur með sjúkdóminn í krafti framfara í greiningum og meðferð. Byrði krabbameins í samfélaginu mun því aukast mjög og það er okkar allra að horfast í augu við og yfirstíga þá áskorun. En aukning krabbameina eru ekki það eina sem þarf að glíma við því við stöndum frammi fyrir því að eftirspurn eftir heilbrigðisþjónustu og kostnaður vex vegna hækkandi lífaldurs og fjölgunar þeirra sem hafa langvinna sjúkdóma. Samfara eru erfiðleikar við mönnun og hlutfallsleg fækkun vinnufærra eins og við skilgreinum í dag. Þá verður meðferð sífellt flóknari, kostnaðarsamar nýjungar koma fram og kröfur og væntingar aukast. Auk þess eru á sjóndeildarhringnum risavaxin mál eins og vaxandi sýklalyfjaónæmi og mikil áhrif loftslagsbreytinga á heilsu og hagsæld. Því þurfum við að mæta þessum áskorunum með margvíslegum hætti. Við þurfum að finna nýjar leiðir til að nýta heilbrigðisþjónustu og fjármuni með sem skilvirkustum hætti en einnig að efla lýðheilsu, með heilsueflingu og forvörnum, og minnka þannig eða seinka eftirspurn eftir heilbrigðisþjónustu. Mikilvægi heilsueflingar og forvarna Sú vísindalega þekking sem orðið hefur til á undanförnum áratugum, veitir okkur tækifæri til að vinna gegn aukningu í nýgengi krabbameina, fátt er svo með öllu illt. Við þekkjum áhættuþættina; tóbaksnotkun, áfengi, óhollt mataræði, ónóg hreyfing, loftmengun, mengandi efni, útfjólubláir geislar og sýkingar, allt eru þetta sterkar breytur sem auka líkur á krabbameini og mörgum öðrum sjúkdómum. Talið er að unnt sé að koma í veg fyrir 30% til 50% krabbameina í heiminum með því að vinna gegn áhættuþáttum og með því að innleiða forvarnir sem byggja á gagnreyndri þekkingu. Vonandi munu svo tækni og framfarir í erfðavísindum hjálpa okkur enn frekar. Fræðsla, heilsuefling og forvarnir munu skipta sköpum í þessari baráttu. Vandaðar upplýsingar um forvarnir og krabbamein er til dæmis að finna á heimasíðu krabbameinsfélagsins, krabb.is og á heilsuvera.is. Það sem við getum gert hvert og eitt til að minnka áhættu á krabbameini er að borða hollan og fjölbreyttan mat í hæfilegu magni. Rannsóknir embættis landlæknis sýna að flest þyrftu að borða meira af grænmeti, ávöxtum, fiski, baunum og heilkornavörum og að borða minna af rauðu kjöti, sætindum og unnum matvælum, sjá leiðbeiningar. Að stunda hreyfingu reglulega dregur úr líkum á krabbameini í ristli og endaþarmi, brjóstum og legi. Þar eru sömuleiðis sóknarfæri fyrir mörg okkar og bent á að hreyfiátakið Lífshlaupiðhefst þann 7. febrúar næstkomandi. Þá er nægur svefn undirstaða heilsu og vellíðunar en athuganir embættis landlæknis benda til að um fjórðungur fullorðinna fái ekki nægan svefn og er hlutfallið enn hærra hjá ungu fólki. Áfengi er krabbameinsvaldandi Sérstök ástæða er til að vekja athygli á sambandi áfengisneyslu og tilurð krabbameina en það eru margir sem ekki vita að áfengi er þekktur krabbameinsvaldur. Jafnvel lítið magn eykur áhættu á krabbameinum og eru þannig engin örugg mörk varðandi neyslu áfengis en áhættan eykst eftir því sem notkunin er meiri. Þetta á líka við um bjór og léttvín, ekki einungis sterkt vín. Áhyggjuefni er að neysla áfengis fer vaxandi hérlendis þrátt fyrir að mikill heilsufarslegur ávinningur myndi fylgja minni neyslu. Alþjóðaheilbrigðisstofnunin áætlar að áfengi tengist 12% krabbameina. Vitað er að áfengisneysla eykur áhættu á krabbameini í ristli og endaþarmi, brjóstum, munni, vélinda, lifur, hálsi, barkakýli og munnholi. Þar fyrir utan tengist áfengi samtals 200 sjúkdómsgreiningum og er leiðandi áhættuþáttur í heiminum fyrir slæma heilsu og ótímabær dauðsföll, sérstaklega í aldurshópnum 25-59 ára. Sem betur fer hefur dregið úr reykingum hérlendis en fólk sem neytir bæði áfengis og tóbaks er fimm sinnum líklegra til að fá krabbamein í munnholi, koki, barkakýli og vélinda, samanborið við þá sem neyta eingöngu áfengis eða eingöngu tóbaks. Fyrir þá sem drekka mikið áfengi að staðaldri er áhættan allt að 30 sinnum hærri. Bætum mætingu í skimun Innan forvarna er snemmgreining krabbameina mikilvæg; annars vegar með fræðslu um einkenni krabbameina (t.d.breytingum á hægðum og þvaglátum, óvenjulegum blæðingum, þykkildum og hnútum, sárum sem ekki gróa og óútskýrðu þyngdartapi) og greiðu aðgengi að heilbrigðisþjónustu og hins vegar snemmgreiningu í gegnum lýðgrundaðar skimanir. Til að lýðgrunduð skimun sé réttlætanleg þarf að uppfylla margvísleg og ströng skilyrði er kemur að vísindalegri þekkingu, skipulagi, framkvæmd og eftirfylgd. Hér á landi er skimað fyrir krabbameini í brjóstum og í leghálsi auk þess sem loksins hillir undir að skimun fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi hefjist. Til að krabbameinsskimun skili væntum ávinningi í að minnka sjúkdómsbyrði og fækka dauðsföllum þarf mæting að uppfylla ákveðin viðmið. Því miður hefur mæting kvenna í krabbameinsskimun farið heldur minnkandi um árabil. Þó eru ákveðnar vísbendingar og væntingar að úr rætist. Í skýrslum sem embætti landlæknis er að leggja lokahönd á, kemur fram að mæting kvenna af erlendum uppruna er miklum mun lakari en íslenskra kvenna. Það þarf því að skoða sérstaklega hvernig betur er hægt að ná til kvenna af erlendum uppruna. Hjálpumst að við að upplýsa og leiðbeina hverri annarri um mikilvægi þess að mæta í skimun þegar boð berst. Á heimasíðu landlæknis er að finna leiðbeiningar á pólsku (brjóst, legháls) og ensku (brjóst, legháls). Leggjum okkar af mörkum Við erum allt of mörg sem höfum þurft að sjá á eftir ástvinum í kjölfar krabbameins. Heilbrigðir lifnaðarhættir og mæting í skimun eru mikilvæg forvörn. Leggjum það sem við getum af mörkum til að lágmarka áhættuna á krabbameini, okkur sem einstaklingum og samfélaginu öllu til heilla. Vissulega hafa orðið stórstígar framfarir í meðferð krabbmeina en hér gildir svo sannarlega að betra er heilt en vel gróið. Höfundur er landlæknir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Krabbamein Alma D. Möller Heilbrigðismál Mest lesið Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Ævintýralegar eftiráskýringar Hildur Sverrisdóttir Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson Skoðun Loftslagskvíði Sjálfstæðisflokksins Gunnar Bragi Sveinsson Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Lifað með reisn - Frá starfslokum til æviloka Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Viðreisn, evran og Finnland Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Heildræn sýn á sköpunina Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Sjá meira
Alþjóðadagur gegn krabbameini Í dag, 4. febrúar, er alþjóðadagur gegn krabbameini en markmiðið er að vekja athygli á þeim mikla vágesti og hvað þurfi að gera til að verjast. Vert er að staldra við og huga að þeim áskorunum sem blasa við þegar krabbamein eru annars vegar. Einsýnt er að vegna hækkandi aldurs og fjölgunar íbúa mun einstaklingum sem greinast með krabbamein fjölga verulega á næstu árum og áratugum. Aukning í greiningum krabbameina hér á landi gæti orðið ríflega 50% til ársins 2040. Auk þess mun, og sem betur fer, þeim fjölga sem lifa lengur með sjúkdóminn í krafti framfara í greiningum og meðferð. Byrði krabbameins í samfélaginu mun því aukast mjög og það er okkar allra að horfast í augu við og yfirstíga þá áskorun. En aukning krabbameina eru ekki það eina sem þarf að glíma við því við stöndum frammi fyrir því að eftirspurn eftir heilbrigðisþjónustu og kostnaður vex vegna hækkandi lífaldurs og fjölgunar þeirra sem hafa langvinna sjúkdóma. Samfara eru erfiðleikar við mönnun og hlutfallsleg fækkun vinnufærra eins og við skilgreinum í dag. Þá verður meðferð sífellt flóknari, kostnaðarsamar nýjungar koma fram og kröfur og væntingar aukast. Auk þess eru á sjóndeildarhringnum risavaxin mál eins og vaxandi sýklalyfjaónæmi og mikil áhrif loftslagsbreytinga á heilsu og hagsæld. Því þurfum við að mæta þessum áskorunum með margvíslegum hætti. Við þurfum að finna nýjar leiðir til að nýta heilbrigðisþjónustu og fjármuni með sem skilvirkustum hætti en einnig að efla lýðheilsu, með heilsueflingu og forvörnum, og minnka þannig eða seinka eftirspurn eftir heilbrigðisþjónustu. Mikilvægi heilsueflingar og forvarna Sú vísindalega þekking sem orðið hefur til á undanförnum áratugum, veitir okkur tækifæri til að vinna gegn aukningu í nýgengi krabbameina, fátt er svo með öllu illt. Við þekkjum áhættuþættina; tóbaksnotkun, áfengi, óhollt mataræði, ónóg hreyfing, loftmengun, mengandi efni, útfjólubláir geislar og sýkingar, allt eru þetta sterkar breytur sem auka líkur á krabbameini og mörgum öðrum sjúkdómum. Talið er að unnt sé að koma í veg fyrir 30% til 50% krabbameina í heiminum með því að vinna gegn áhættuþáttum og með því að innleiða forvarnir sem byggja á gagnreyndri þekkingu. Vonandi munu svo tækni og framfarir í erfðavísindum hjálpa okkur enn frekar. Fræðsla, heilsuefling og forvarnir munu skipta sköpum í þessari baráttu. Vandaðar upplýsingar um forvarnir og krabbamein er til dæmis að finna á heimasíðu krabbameinsfélagsins, krabb.is og á heilsuvera.is. Það sem við getum gert hvert og eitt til að minnka áhættu á krabbameini er að borða hollan og fjölbreyttan mat í hæfilegu magni. Rannsóknir embættis landlæknis sýna að flest þyrftu að borða meira af grænmeti, ávöxtum, fiski, baunum og heilkornavörum og að borða minna af rauðu kjöti, sætindum og unnum matvælum, sjá leiðbeiningar. Að stunda hreyfingu reglulega dregur úr líkum á krabbameini í ristli og endaþarmi, brjóstum og legi. Þar eru sömuleiðis sóknarfæri fyrir mörg okkar og bent á að hreyfiátakið Lífshlaupiðhefst þann 7. febrúar næstkomandi. Þá er nægur svefn undirstaða heilsu og vellíðunar en athuganir embættis landlæknis benda til að um fjórðungur fullorðinna fái ekki nægan svefn og er hlutfallið enn hærra hjá ungu fólki. Áfengi er krabbameinsvaldandi Sérstök ástæða er til að vekja athygli á sambandi áfengisneyslu og tilurð krabbameina en það eru margir sem ekki vita að áfengi er þekktur krabbameinsvaldur. Jafnvel lítið magn eykur áhættu á krabbameinum og eru þannig engin örugg mörk varðandi neyslu áfengis en áhættan eykst eftir því sem notkunin er meiri. Þetta á líka við um bjór og léttvín, ekki einungis sterkt vín. Áhyggjuefni er að neysla áfengis fer vaxandi hérlendis þrátt fyrir að mikill heilsufarslegur ávinningur myndi fylgja minni neyslu. Alþjóðaheilbrigðisstofnunin áætlar að áfengi tengist 12% krabbameina. Vitað er að áfengisneysla eykur áhættu á krabbameini í ristli og endaþarmi, brjóstum, munni, vélinda, lifur, hálsi, barkakýli og munnholi. Þar fyrir utan tengist áfengi samtals 200 sjúkdómsgreiningum og er leiðandi áhættuþáttur í heiminum fyrir slæma heilsu og ótímabær dauðsföll, sérstaklega í aldurshópnum 25-59 ára. Sem betur fer hefur dregið úr reykingum hérlendis en fólk sem neytir bæði áfengis og tóbaks er fimm sinnum líklegra til að fá krabbamein í munnholi, koki, barkakýli og vélinda, samanborið við þá sem neyta eingöngu áfengis eða eingöngu tóbaks. Fyrir þá sem drekka mikið áfengi að staðaldri er áhættan allt að 30 sinnum hærri. Bætum mætingu í skimun Innan forvarna er snemmgreining krabbameina mikilvæg; annars vegar með fræðslu um einkenni krabbameina (t.d.breytingum á hægðum og þvaglátum, óvenjulegum blæðingum, þykkildum og hnútum, sárum sem ekki gróa og óútskýrðu þyngdartapi) og greiðu aðgengi að heilbrigðisþjónustu og hins vegar snemmgreiningu í gegnum lýðgrundaðar skimanir. Til að lýðgrunduð skimun sé réttlætanleg þarf að uppfylla margvísleg og ströng skilyrði er kemur að vísindalegri þekkingu, skipulagi, framkvæmd og eftirfylgd. Hér á landi er skimað fyrir krabbameini í brjóstum og í leghálsi auk þess sem loksins hillir undir að skimun fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi hefjist. Til að krabbameinsskimun skili væntum ávinningi í að minnka sjúkdómsbyrði og fækka dauðsföllum þarf mæting að uppfylla ákveðin viðmið. Því miður hefur mæting kvenna í krabbameinsskimun farið heldur minnkandi um árabil. Þó eru ákveðnar vísbendingar og væntingar að úr rætist. Í skýrslum sem embætti landlæknis er að leggja lokahönd á, kemur fram að mæting kvenna af erlendum uppruna er miklum mun lakari en íslenskra kvenna. Það þarf því að skoða sérstaklega hvernig betur er hægt að ná til kvenna af erlendum uppruna. Hjálpumst að við að upplýsa og leiðbeina hverri annarri um mikilvægi þess að mæta í skimun þegar boð berst. Á heimasíðu landlæknis er að finna leiðbeiningar á pólsku (brjóst, legháls) og ensku (brjóst, legháls). Leggjum okkar af mörkum Við erum allt of mörg sem höfum þurft að sjá á eftir ástvinum í kjölfar krabbameins. Heilbrigðir lifnaðarhættir og mæting í skimun eru mikilvæg forvörn. Leggjum það sem við getum af mörkum til að lágmarka áhættuna á krabbameini, okkur sem einstaklingum og samfélaginu öllu til heilla. Vissulega hafa orðið stórstígar framfarir í meðferð krabbmeina en hér gildir svo sannarlega að betra er heilt en vel gróið. Höfundur er landlæknir.
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar
Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun