Hagfræðin á Heimildinni Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar 2. maí 2024 10:30 Í samfélagsumræðunni undanfarið hefur það orðið að nokkurs konar samkvæmisleik að halda því fram að ferðaþjónusta eigi sök á flestu sem miður hefur farið í hagkerfinu undanfarin ár. Að sögn sjálfskipaðra sérfræðinga um efnahagsmál er hún orsök almennrar þenslu, verðbólgu, hárra stýrivaxta og framboðsskorts á húsnæðismarkaði. Sumir þessara álitsgjafa og samfélagsrýna hafa sömuleiðis bent á lausnir á þessum vanda, sem einkum felast í einhvers konar skattlagningu til að “hemja” ferðaþjónustu og hamla því að hún vaxi frekar. Það má svo bæta við að þessar lausnir yrðu svo á sama tíma fínasta fjáröflun fyrir fjárfrekan ríkissjóð.Því miður gleymist hins vegar sú hlið mála, hvað slíkar ráðstafanir og aðgerðir hefðu í för með sér. Þórður Snær Júlíusson ritstjóri Heimilidarinnar skrifaði ádrepuna “Elsku ráðherrar, hættið að gefa Ísland” til stjórnvalda þann 26.apríl, með hvatningu til almennrar aukinnar skattlagningar nánast allra atvinnuvega í landinu. Þar segir meðal annars: “Þá er ótalin vangeta okkar sem þjóðar til að innheimta almennt auðlindagjald vegna ferðaþjónustu. Gríðarlegur vöxtur hennar hefur haft mörg jákvæð áhrif. Hagvöxtur hefur verið mikill, yfir tuttugu þúsund störf hafa skapast og gjaldeyrir flæðir inn í landið. Þessi vöxtur er hins vegar ekki sjálfbær. Við ráðum ekki við hann og vöxturinn skapar alls kyns spennu vegna þess að eftirspurn er langt umfram framboð. Mýmörg neikvæð hliðaráhrif verða á samfélagið. Á húsnæðismarkað, alla samgönguinnviði, löggæslu, heilbrigðisþjónustu, menntakerfið, á náttúru og almenn lífsgæði. Ferðaþjónustan býr því til kostnað fyrir þá sem fyrir eru. Fyrir þann kostnað ættu ferðamenn eða ferðaþjónustan að greiða eðlilegt gjald. Í stað þess að leggja slíkt gjald á þá hafa íslensk stjórnvöld frekar vökvað bálið með bensíni með því að innleiða örvandi hvata. Þær aðgerðir eru stór ástæða þess að við erum að glíma við þráláta verðbólgu og þurfum himinháa vexti til að reyna að ná henni niður.” Stefán Ólafsson, ráðgjafi hjá Eflingu stéttarfélagi ritaði grein í Heimildina þann 27. apríl, undir nafninu “Verðbólgan í vítahring Seðlabankans”, þar sem segir: Þá þarf ríkið að tempra vöxt ferðaþjónustunnar sem hefur skapað mikið ójafnvægi gagnvart innviðum í landinu, auk þess sem hinn öri vöxtur ferðamanna og einkaneysla þeirra hefur bein verðbólguáhrif. Til að ná þessu fram mætti setja á komugjöld og draga úr skattaafslætti fyrirtækja í ferðaþjónustu. Fleiri úrræði af svipuðum toga koma til álita.” Ég verð nú að segja að sem betur fer sitja þessir menn ekki í ríkisstjórn og eru ekki ábyrgir fyrir stjórn efnahagsmála á landinu, enda er flest sem þeir bera á borð hér í besta falli umdeilanlegt og versta falli kolrangt. Í þessu samhengi er rétt að hafa eftirfarandi staðreyndir í huga: Ferðaþjónusta er nú þegar skattlögð í bak og fyrir og skilar meira en 150 milljörðum í skatttekjur í sjóði ríkis og sveitarfélaga. Gistináttaskattur var lagður á að nýju um síðustu áramót, hækkaður um 100% og var einnig lagður á skemmtiferðaskip. Ferðaþjónusta skilaði um 600 milljörðum gjaldeyristekna á árinu 2023 og átti stóran þátt í því að gengi krónunnar hefur haldist nokkuð stöðugt og þar með unnið gegn verðbólgu Hlutfall innflytjenda meðal starfsmanna í ferðaþjónustu er vissulega hátt, eða um 44% í svokölluðum “einkennandi greinum ferðaþjónustunnar”. Ekkert launungarmál er að ferðaþjónusta krefst mikils mannafla til að skapa verðmæti. Aftur á móti er hlutfall innflytjenda í öðrum stórum atvinnugreinum sömuleiðis hátt, eða tæp 40% í sjávarútvegi, 35% í byggingariðnaði og rúm 27% í iðnaði almennt og 32% í ýmsri sérhæfðri þjónustu. Um fjórðungur vinnuafls í heild er af erlendu bergi brotinn. Ferðaþjónusta er því alls ekkert einsdæmi hvað þetta varðar. Við Íslendingar gerum kröfu um framúrskarandi lífskjör og áframhaldandi vöxt þeirra. Staðreyndin er einfaldlega sú að við erum ekki nógu mörg til að standa undir þessum kröfum. Í því samhengi er rétt að nefna að náttúruleg fjölgun Íslendinga stendur einungis undir ca. 0,5% hagvexti á ársgrundvelli. Ergo: Við verðum að flytja inn vinnuafl í allar atvinnugreinar. Það er fráleitt að halda því fram að það sé svo einfalt að uppgangur ferðaþjónustunnar eftir heimsfaraldur beri mesta ábyrgð á því ástandi sem við glímum nú við. Samskonar uppgangur átti sér stað á árunum 2015-2018 og varð sá óvænti hvalreki meðal annars til þess að hér fór ekki allt á hvolf út af launahækkunum umfram svigrúm á þeim árum. Á þessu tímabili var verðbólga að meðaltali 1,8%. Fjöldi starfandi í ferðaþjónustu og fjöldi ferðamanna haldast vel í hendur og því er ástæðuna fyrir hærri verðbólgu nú að finna einhvers staðar annars staðar en hjá ferðaþjónustunni. Framlag húsnæðisliðarins til ársverðbólgu tók að aukast löngu áður en sóttvarnartakmörkunum var aflétt, vaxtalækkanir og uppsafnaður sparnaður heimila virðast hafa haft töluvert meiri áhrif. Því má með vissu segja að verðbólguna sem nú geysar, megi að stórum hluta rekja til ýmissa afleiðinga heimsfaraldurs og fleiri þátta. Það er ábyrgðarhluti að láta gamminn geysa um að leggja álögur á atvinnugreinar og þrengja þar með að möguleikum þeirra til verðmætasköpunar. Það má aldrei gleymast að langstærstur hluti ferðaþjónustufyrirtækja eru lítil og meðalstór fjölskyldufyrirtæki með starfsemi um allt land. Þúsundir fjölskyldna eiga lífsafkomu sína undir ferðaþjónustu og mörg byggðalög hafa gengið í endurnýjun lífdaga vegna ferðaþjónustu eftir áralanga hnignun. Mikil einföldun felst í því að telja vanda hagkerfisins falinn í einni atvinnugrein og að hagkerfinu geti á einhvern hátt verið betur borgið með því að draga úr umsvifum hennar. Öllum má vera ljóst að svo er ekki. Það er ástæða fyrir því að ekki hafa verið lögð komugjöld á farþega til Íslands og það er sömuleiðis ástæða fyrir því að virðisaukaskattur á ferðaþjónustu er ekki í hæsta þrepi. Einfalda útskýringin er “samkeppnishæfni”. Á síðasta ári féllu stjórnvöld í Eistlandi til dæmis frá því að hækka virðisaukaskatt á gistiþjónustu í efsta þrep þar sem hagfræðileg úttekt sýndi að það myndi lækka skatttekjur ríkisins af virðisaukaskatti vegna áhrifa hækkunarinnar á eftirspurn. Um þessar mundir er aðgerðaáætlun stefnumótunar í ferðaþjónustu til ársins 2030 í þinglegri meðferð. Um er að ræða samstarfsverkefni atvinnugreinarinnar og stjórnvalda. Þar er meðal annars fjallað um framtíðarskipulag gjaldtöku og álagsstýringar. Eigum við ekki að láta þá sem best til þekkja sjá um þessi mál og leiða þau í þann farveg, sem gagnast greininni og samfélaginu best? Ég hvet alla þá sem kveða sér hljóðs í umræðunni um efnahagsmál til að kynna sér gangverk ferðaþjónustu hér á landi og í alþjóðlegu samhengi á alheimsmörkuðum áður en þeir kasta fram óábyrgum tillögum, án þess að gera grein fyrir afleiðingum þeirra. afleiðingunum. Afleiðingum sem hefðu áhrif á afkomu einstakra starfsmanna, á fjölskyldur, fyrirtæki, fjárfesta, sveitarfélög og ekki síst þjóðarbúið - sem jú eru gerðar ríkar kröfur til, ekki síst um þessar mundir. Bjarnheiður Hallsdóttir, framkvæmdastjóri Kötlu DMI ehf og fyrrverandi formaður Samtaka ferðaþjónustunnar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bjarnheiður Hallsdóttir Ferðamennska á Íslandi Mest lesið Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir Skoðun Skilum skömminni Elín Birna Olsen Skoðun Gekk ég yfir sjó og land og ríkisstofnanir líka Magnús Guðmundsson Skoðun Teppaleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir Skoðun Reynir Samband sveitarfélaga að spilla gerð kennarasamninga? Ragnar Þór Pétursson Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Vaxtahækkanir og brotið traust - hver ber ábyrgð? Sandra B. Franks Skoðun Halldór 23.11.2024 Halldór Skoðun Skoðun Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Gekk ég yfir sjó og land og ríkisstofnanir líka Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar Skoðun Skilum skömminni Elín Birna Olsen skrifar Skoðun Reynir Samband sveitarfélaga að spilla gerð kennarasamninga? Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Hefur sálfræðileg meðferð áhrif á líkamlegt heilbrigði? Rúnar Helgi Andrason skrifar Skoðun Vaxtahækkanir og brotið traust - hver ber ábyrgð? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Rödd friðar þarf að hljóma skærar Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Af skynsemi Vegagerðarinnar Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar Skoðun Nýtt fangelsi – fyrir öruggara samfélag Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar Skoðun Ærin verkefni næstu ár Ásbjörg Kristinsdóttir skrifar Skoðun Kominn tími á öðruvísi stjórnmál Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Furðuleg réttlæting á hækkun verðtryggðra vaxta Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Raforka er ekki eina orkan! Dagur Helgason skrifar Skoðun Miskunnsami nýmarxistinn Kári Allansson skrifar Skoðun Skapandi skattur og skapandi fólk Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Teppaleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Kjósum á næsta kjörtímabili Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Kosningaloforðið sem gleymdist? Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eru aðventan og jólin kvíða- eða tilhlökkunarefni? Guðlaug Helga Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Óframseljanlegt DAGA-kerfi Kári Jónsson skrifar Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Sjá meira
Í samfélagsumræðunni undanfarið hefur það orðið að nokkurs konar samkvæmisleik að halda því fram að ferðaþjónusta eigi sök á flestu sem miður hefur farið í hagkerfinu undanfarin ár. Að sögn sjálfskipaðra sérfræðinga um efnahagsmál er hún orsök almennrar þenslu, verðbólgu, hárra stýrivaxta og framboðsskorts á húsnæðismarkaði. Sumir þessara álitsgjafa og samfélagsrýna hafa sömuleiðis bent á lausnir á þessum vanda, sem einkum felast í einhvers konar skattlagningu til að “hemja” ferðaþjónustu og hamla því að hún vaxi frekar. Það má svo bæta við að þessar lausnir yrðu svo á sama tíma fínasta fjáröflun fyrir fjárfrekan ríkissjóð.Því miður gleymist hins vegar sú hlið mála, hvað slíkar ráðstafanir og aðgerðir hefðu í för með sér. Þórður Snær Júlíusson ritstjóri Heimilidarinnar skrifaði ádrepuna “Elsku ráðherrar, hættið að gefa Ísland” til stjórnvalda þann 26.apríl, með hvatningu til almennrar aukinnar skattlagningar nánast allra atvinnuvega í landinu. Þar segir meðal annars: “Þá er ótalin vangeta okkar sem þjóðar til að innheimta almennt auðlindagjald vegna ferðaþjónustu. Gríðarlegur vöxtur hennar hefur haft mörg jákvæð áhrif. Hagvöxtur hefur verið mikill, yfir tuttugu þúsund störf hafa skapast og gjaldeyrir flæðir inn í landið. Þessi vöxtur er hins vegar ekki sjálfbær. Við ráðum ekki við hann og vöxturinn skapar alls kyns spennu vegna þess að eftirspurn er langt umfram framboð. Mýmörg neikvæð hliðaráhrif verða á samfélagið. Á húsnæðismarkað, alla samgönguinnviði, löggæslu, heilbrigðisþjónustu, menntakerfið, á náttúru og almenn lífsgæði. Ferðaþjónustan býr því til kostnað fyrir þá sem fyrir eru. Fyrir þann kostnað ættu ferðamenn eða ferðaþjónustan að greiða eðlilegt gjald. Í stað þess að leggja slíkt gjald á þá hafa íslensk stjórnvöld frekar vökvað bálið með bensíni með því að innleiða örvandi hvata. Þær aðgerðir eru stór ástæða þess að við erum að glíma við þráláta verðbólgu og þurfum himinháa vexti til að reyna að ná henni niður.” Stefán Ólafsson, ráðgjafi hjá Eflingu stéttarfélagi ritaði grein í Heimildina þann 27. apríl, undir nafninu “Verðbólgan í vítahring Seðlabankans”, þar sem segir: Þá þarf ríkið að tempra vöxt ferðaþjónustunnar sem hefur skapað mikið ójafnvægi gagnvart innviðum í landinu, auk þess sem hinn öri vöxtur ferðamanna og einkaneysla þeirra hefur bein verðbólguáhrif. Til að ná þessu fram mætti setja á komugjöld og draga úr skattaafslætti fyrirtækja í ferðaþjónustu. Fleiri úrræði af svipuðum toga koma til álita.” Ég verð nú að segja að sem betur fer sitja þessir menn ekki í ríkisstjórn og eru ekki ábyrgir fyrir stjórn efnahagsmála á landinu, enda er flest sem þeir bera á borð hér í besta falli umdeilanlegt og versta falli kolrangt. Í þessu samhengi er rétt að hafa eftirfarandi staðreyndir í huga: Ferðaþjónusta er nú þegar skattlögð í bak og fyrir og skilar meira en 150 milljörðum í skatttekjur í sjóði ríkis og sveitarfélaga. Gistináttaskattur var lagður á að nýju um síðustu áramót, hækkaður um 100% og var einnig lagður á skemmtiferðaskip. Ferðaþjónusta skilaði um 600 milljörðum gjaldeyristekna á árinu 2023 og átti stóran þátt í því að gengi krónunnar hefur haldist nokkuð stöðugt og þar með unnið gegn verðbólgu Hlutfall innflytjenda meðal starfsmanna í ferðaþjónustu er vissulega hátt, eða um 44% í svokölluðum “einkennandi greinum ferðaþjónustunnar”. Ekkert launungarmál er að ferðaþjónusta krefst mikils mannafla til að skapa verðmæti. Aftur á móti er hlutfall innflytjenda í öðrum stórum atvinnugreinum sömuleiðis hátt, eða tæp 40% í sjávarútvegi, 35% í byggingariðnaði og rúm 27% í iðnaði almennt og 32% í ýmsri sérhæfðri þjónustu. Um fjórðungur vinnuafls í heild er af erlendu bergi brotinn. Ferðaþjónusta er því alls ekkert einsdæmi hvað þetta varðar. Við Íslendingar gerum kröfu um framúrskarandi lífskjör og áframhaldandi vöxt þeirra. Staðreyndin er einfaldlega sú að við erum ekki nógu mörg til að standa undir þessum kröfum. Í því samhengi er rétt að nefna að náttúruleg fjölgun Íslendinga stendur einungis undir ca. 0,5% hagvexti á ársgrundvelli. Ergo: Við verðum að flytja inn vinnuafl í allar atvinnugreinar. Það er fráleitt að halda því fram að það sé svo einfalt að uppgangur ferðaþjónustunnar eftir heimsfaraldur beri mesta ábyrgð á því ástandi sem við glímum nú við. Samskonar uppgangur átti sér stað á árunum 2015-2018 og varð sá óvænti hvalreki meðal annars til þess að hér fór ekki allt á hvolf út af launahækkunum umfram svigrúm á þeim árum. Á þessu tímabili var verðbólga að meðaltali 1,8%. Fjöldi starfandi í ferðaþjónustu og fjöldi ferðamanna haldast vel í hendur og því er ástæðuna fyrir hærri verðbólgu nú að finna einhvers staðar annars staðar en hjá ferðaþjónustunni. Framlag húsnæðisliðarins til ársverðbólgu tók að aukast löngu áður en sóttvarnartakmörkunum var aflétt, vaxtalækkanir og uppsafnaður sparnaður heimila virðast hafa haft töluvert meiri áhrif. Því má með vissu segja að verðbólguna sem nú geysar, megi að stórum hluta rekja til ýmissa afleiðinga heimsfaraldurs og fleiri þátta. Það er ábyrgðarhluti að láta gamminn geysa um að leggja álögur á atvinnugreinar og þrengja þar með að möguleikum þeirra til verðmætasköpunar. Það má aldrei gleymast að langstærstur hluti ferðaþjónustufyrirtækja eru lítil og meðalstór fjölskyldufyrirtæki með starfsemi um allt land. Þúsundir fjölskyldna eiga lífsafkomu sína undir ferðaþjónustu og mörg byggðalög hafa gengið í endurnýjun lífdaga vegna ferðaþjónustu eftir áralanga hnignun. Mikil einföldun felst í því að telja vanda hagkerfisins falinn í einni atvinnugrein og að hagkerfinu geti á einhvern hátt verið betur borgið með því að draga úr umsvifum hennar. Öllum má vera ljóst að svo er ekki. Það er ástæða fyrir því að ekki hafa verið lögð komugjöld á farþega til Íslands og það er sömuleiðis ástæða fyrir því að virðisaukaskattur á ferðaþjónustu er ekki í hæsta þrepi. Einfalda útskýringin er “samkeppnishæfni”. Á síðasta ári féllu stjórnvöld í Eistlandi til dæmis frá því að hækka virðisaukaskatt á gistiþjónustu í efsta þrep þar sem hagfræðileg úttekt sýndi að það myndi lækka skatttekjur ríkisins af virðisaukaskatti vegna áhrifa hækkunarinnar á eftirspurn. Um þessar mundir er aðgerðaáætlun stefnumótunar í ferðaþjónustu til ársins 2030 í þinglegri meðferð. Um er að ræða samstarfsverkefni atvinnugreinarinnar og stjórnvalda. Þar er meðal annars fjallað um framtíðarskipulag gjaldtöku og álagsstýringar. Eigum við ekki að láta þá sem best til þekkja sjá um þessi mál og leiða þau í þann farveg, sem gagnast greininni og samfélaginu best? Ég hvet alla þá sem kveða sér hljóðs í umræðunni um efnahagsmál til að kynna sér gangverk ferðaþjónustu hér á landi og í alþjóðlegu samhengi á alheimsmörkuðum áður en þeir kasta fram óábyrgum tillögum, án þess að gera grein fyrir afleiðingum þeirra. afleiðingunum. Afleiðingum sem hefðu áhrif á afkomu einstakra starfsmanna, á fjölskyldur, fyrirtæki, fjárfesta, sveitarfélög og ekki síst þjóðarbúið - sem jú eru gerðar ríkar kröfur til, ekki síst um þessar mundir. Bjarnheiður Hallsdóttir, framkvæmdastjóri Kötlu DMI ehf og fyrrverandi formaður Samtaka ferðaþjónustunnar
Skoðun Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar
Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar
Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar