Af hverju skjólshús? Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar 22. maí 2024 13:01 Það er hálf öld síðan að svokölluð „Safehouses“ hófu starfsemi í Bandaríkjunum og Evrópu, hér nefnd skjólshús. Úrræði sem sköpuð voru af fólki sem hafði reynslu af geðheilbrigðisþjónustunni og vildi eiga val. Rannsóknir hafa sýnt að þessi úrræði gefa hefðbundinni nálgun ekkert eftir hvað varðar árangur. Úrræði byggð á bata- og notendarannsóknum fer fjölgandi. Hér heima bera nokkur úrræði nöfn þessu tengdu s.s. Batamiðstöðin, Bataskólinn og Batahúsið. Fyrstu skrif um skjólshús á Íslandi (þá nefnt griðarstaður) var grein Margrétar Bárðardóttur sálfræðings sem birtist í Geðhjálparblaðinu árið 1989. Frá þeim tíma hefur reglulega verið talað um möguleikana á skjólshúsi hér á landi og sérstaklega síðasta áratuginn eða svo. Slíkt úrræði er í takt við áherslur WHO, Samnings sameinuðu þjóðanna, stefnu stjórnvalda og Geðhjálpar um að hefja notendaáherslur til vegs og virðingar. Mental Health Europe hefur sett á oddinn mikilvægi samvinnu og nýsköpunar byggða á sömu áherslum. Stjórnvöld hafa kallað eftir umbótum í geðheilbrigðisþjónustunni sem inniber breytta hugmyndafræði. Geðdeildir eru afar mikilvæg þjónusta en henta alls ekki öllum. Í skjólshúsi þarf t.d. enga sjúkdómsgreiningu með tilheyrandi inngripum. Aðaláherslan er lögð á samveru og tengsl meðan viðkomandi er að átta sig og komast áfram með eigið líf. Starfsmenn eru allir með notendareynslu eða jafningjar eins og það er kallað í dag. Traustur kjarni eru samtök sem halda utan um námskeið og fræðslu fyrir nýja stétt jafningjastarfsmanna í geðheilbrigðiskerfinu. Samtökin voru tilnefnd til lýðheilsuverðlauna forseta Íslands í apríl og fengu þar verðskuldaða athygli og nokkra umfjöllun. Traustur kjarni hefur staðið fyrir jafningjastarfsmannanámskeiðum síðustu tvö árin og hafa 90 einstaklingar útskrifast. Félagasamtökin hafa það að markmiði að skapa verðmæti úr lífsreynslu og að auka atvinnuþátttöku fólks sem hefur átt erfitt að fóta sig á vinnumarkaði. Samtökin hafa sl. misseri einnig haft það á stefnuskrá sinni að koma hér upp skjólshúsi að erlendri fyrirmynd og að leitað fanga víða til þess að þetta megi takast sem best. Traustur kjarni er m.a. í samstarfi við Intentional Peer Support Workers, alþjóðasamtök notenda sem standa fyrir jafningjastarfsnámskeiðum víðs vegar í heiminum, veita handleiðslu og halda utan um námshópa. Úrræði í þriðja geiranum hafa fyrir löngu séð verðmæti í jafningjastarfsmönnum og það er fagnaðarefni að geðsvið Landspítalans og geðheilsugæslan ráði nú jafningjastarfsmenn. Jafningjastarfsmenn eru mikilvægir í félags- og geðheilbrigðisþjónustunni því að sérfræðiþekking í samskiptum hefur því miður oft verið beitt á kostnað mennskunnar. Lyfjamiðuð nálgun sem hentar best fyrir tiltekin hóp í meðferð er oft á kostnað virkrar hlustunar og því miður eru alltaf hópur sem slík meðferð gerir ekkert gagn fyrir og jafnvel bara illt verra. Persónulegar upplifanir sem ekki falla að raunveruleika þess sem aldrei hefur upplifað slíkt fá ekki áheyrn og er þannig ýtt út af borðinu í meðferðinni. Sérfræðingavæðingin getur ýtt undir forræðishyggju sem hindrar fólk að finna eigin leiðir út úr vandanum. Geðrof er þannig ekkert endilega sjúkdómseinkenni heldur geta verið viðbragð manneskjunnar við erfiðum aðstæðum, áföllum eða lífskrísum. Að ná bata án greininga, viðeigandi lyfja og meðferðar er ekki í takt við hefðbundin viðhorf. Þessu þarf að breyta. Skjólshús er ekki sett til höfuðs þess sem fyrir er heldur sem val fyrir þá sem það kjósa og koma að eigin frumkvæði vitandi að hefðbundin læknisfræðileg meðferð er ekki í boði. Þegar eru til dagsúrræði sem byggja á sömu hugmyndafræði og gætu stutt við starfsemi Skjólshúss. Félags- og vinnumarkaðsráðuneytið og Reykjavíkurborg styrkja þegar þessi úrræði. Þau deila lykilþáttum hugmyndafræði skjólshúsa og áhugavert væri að skoða mögulega samstarfsfleti í framtíðinni. Jafningjastarfmenn ættu að vinna þvert á þessa staði. Það fyrirkomulag myndi auka samstarf og samfellu á milli staða sem stjórnvöld hafa lengi óskað eftir. Það væri mikið framfaraskref að bæta við slíku sólarhringsúrræði sem rekið væri sem tilraunaverkefni til nokkra ára. Allt sem til þarf er vilji til samstarfs og hugsjón um að breyta þurfi og breyta megi staðnaðri nálgun okkar á geðheilbrigðismál. Þannig fengjum við raunverulegan og öflugan valkost við það sem nú er. Það græða allir og ekki síst þeir notendur kerfisins sem svo sárlega þurfa á annars konar þjónustu að halda. Höfundur er iðjuþjálfi og varaformaður Geðhjálpar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Elín Ebba Ásmundsdóttir Geðheilbrigði Mest lesið Skaðinn í leyndri meðferð á heimilum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson Skoðun 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt Skoðun Af glyðrugangi eftirlitsstofnana Ester Hilmarsdóttir Skoðun Það er hægt Ragna Sigurðardóttir Skoðun Linnulaus þjáning íbúa á Gaza Hrafnhildur Sverrisdóttir Skoðun Bóluefni eða veirur Ágúst Kvaran Skoðun Snjallsímar og geðveiki meðal barna og unglinga Atli Harðarson Skoðun Svifhrifavaldar Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Halldór 13.07.2024 Halldór Baldursson Halldór Skoðun Skoðun Bóluefni eða veirur Ágúst Kvaran skrifar Skoðun Skaðinn í leyndri meðferð á heimilum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af glyðrugangi eftirlitsstofnana Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Linnulaus þjáning íbúa á Gaza Hrafnhildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Munurinn á þjóðerniskennd versus sálernis þarfar upplifun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Svifhrifavaldar Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Hvernig og hvenær en ekki hvort Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tilfinningalegur athyglisbrestur og heilbrigt tilfinningalíf Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Reglurnar eru óumsemjanlegar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ber endurhæfing ávöxt? skrifar Skoðun Heimur á heljarþröm skrifar Skoðun Foreldrar á 4. vaktinni Sara Rós Kristinsdóttir,Lóa Ólafsdóttir skrifar Skoðun Norður-Kórea er víða Ingvar Smári Birgisson skrifar Skoðun Það getur verið gott að búa til steind Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Uppskeruhátíð öldrunarfræða á Norðurlöndum Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifar Skoðun Gullverðlaun í mengun Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Gen og glæpir Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun 10 tæknilegir yfirburðir rafbíla Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Land, borgir og samgöngur Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Coda Terminal: Verndum náttúru, umhverfi og leiðréttum mýtur Edda Sif Aradóttir skrifar Skoðun Kveikjum áhugann – Kveikjum neistann Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ekki gera þessi mistök í sumarfríinu! Ólafía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Þau vilja ekki leysa vandann Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Það er hálf öld síðan að svokölluð „Safehouses“ hófu starfsemi í Bandaríkjunum og Evrópu, hér nefnd skjólshús. Úrræði sem sköpuð voru af fólki sem hafði reynslu af geðheilbrigðisþjónustunni og vildi eiga val. Rannsóknir hafa sýnt að þessi úrræði gefa hefðbundinni nálgun ekkert eftir hvað varðar árangur. Úrræði byggð á bata- og notendarannsóknum fer fjölgandi. Hér heima bera nokkur úrræði nöfn þessu tengdu s.s. Batamiðstöðin, Bataskólinn og Batahúsið. Fyrstu skrif um skjólshús á Íslandi (þá nefnt griðarstaður) var grein Margrétar Bárðardóttur sálfræðings sem birtist í Geðhjálparblaðinu árið 1989. Frá þeim tíma hefur reglulega verið talað um möguleikana á skjólshúsi hér á landi og sérstaklega síðasta áratuginn eða svo. Slíkt úrræði er í takt við áherslur WHO, Samnings sameinuðu þjóðanna, stefnu stjórnvalda og Geðhjálpar um að hefja notendaáherslur til vegs og virðingar. Mental Health Europe hefur sett á oddinn mikilvægi samvinnu og nýsköpunar byggða á sömu áherslum. Stjórnvöld hafa kallað eftir umbótum í geðheilbrigðisþjónustunni sem inniber breytta hugmyndafræði. Geðdeildir eru afar mikilvæg þjónusta en henta alls ekki öllum. Í skjólshúsi þarf t.d. enga sjúkdómsgreiningu með tilheyrandi inngripum. Aðaláherslan er lögð á samveru og tengsl meðan viðkomandi er að átta sig og komast áfram með eigið líf. Starfsmenn eru allir með notendareynslu eða jafningjar eins og það er kallað í dag. Traustur kjarni eru samtök sem halda utan um námskeið og fræðslu fyrir nýja stétt jafningjastarfsmanna í geðheilbrigðiskerfinu. Samtökin voru tilnefnd til lýðheilsuverðlauna forseta Íslands í apríl og fengu þar verðskuldaða athygli og nokkra umfjöllun. Traustur kjarni hefur staðið fyrir jafningjastarfsmannanámskeiðum síðustu tvö árin og hafa 90 einstaklingar útskrifast. Félagasamtökin hafa það að markmiði að skapa verðmæti úr lífsreynslu og að auka atvinnuþátttöku fólks sem hefur átt erfitt að fóta sig á vinnumarkaði. Samtökin hafa sl. misseri einnig haft það á stefnuskrá sinni að koma hér upp skjólshúsi að erlendri fyrirmynd og að leitað fanga víða til þess að þetta megi takast sem best. Traustur kjarni er m.a. í samstarfi við Intentional Peer Support Workers, alþjóðasamtök notenda sem standa fyrir jafningjastarfsnámskeiðum víðs vegar í heiminum, veita handleiðslu og halda utan um námshópa. Úrræði í þriðja geiranum hafa fyrir löngu séð verðmæti í jafningjastarfsmönnum og það er fagnaðarefni að geðsvið Landspítalans og geðheilsugæslan ráði nú jafningjastarfsmenn. Jafningjastarfsmenn eru mikilvægir í félags- og geðheilbrigðisþjónustunni því að sérfræðiþekking í samskiptum hefur því miður oft verið beitt á kostnað mennskunnar. Lyfjamiðuð nálgun sem hentar best fyrir tiltekin hóp í meðferð er oft á kostnað virkrar hlustunar og því miður eru alltaf hópur sem slík meðferð gerir ekkert gagn fyrir og jafnvel bara illt verra. Persónulegar upplifanir sem ekki falla að raunveruleika þess sem aldrei hefur upplifað slíkt fá ekki áheyrn og er þannig ýtt út af borðinu í meðferðinni. Sérfræðingavæðingin getur ýtt undir forræðishyggju sem hindrar fólk að finna eigin leiðir út úr vandanum. Geðrof er þannig ekkert endilega sjúkdómseinkenni heldur geta verið viðbragð manneskjunnar við erfiðum aðstæðum, áföllum eða lífskrísum. Að ná bata án greininga, viðeigandi lyfja og meðferðar er ekki í takt við hefðbundin viðhorf. Þessu þarf að breyta. Skjólshús er ekki sett til höfuðs þess sem fyrir er heldur sem val fyrir þá sem það kjósa og koma að eigin frumkvæði vitandi að hefðbundin læknisfræðileg meðferð er ekki í boði. Þegar eru til dagsúrræði sem byggja á sömu hugmyndafræði og gætu stutt við starfsemi Skjólshúss. Félags- og vinnumarkaðsráðuneytið og Reykjavíkurborg styrkja þegar þessi úrræði. Þau deila lykilþáttum hugmyndafræði skjólshúsa og áhugavert væri að skoða mögulega samstarfsfleti í framtíðinni. Jafningjastarfmenn ættu að vinna þvert á þessa staði. Það fyrirkomulag myndi auka samstarf og samfellu á milli staða sem stjórnvöld hafa lengi óskað eftir. Það væri mikið framfaraskref að bæta við slíku sólarhringsúrræði sem rekið væri sem tilraunaverkefni til nokkra ára. Allt sem til þarf er vilji til samstarfs og hugsjón um að breyta þurfi og breyta megi staðnaðri nálgun okkar á geðheilbrigðismál. Þannig fengjum við raunverulegan og öflugan valkost við það sem nú er. Það græða allir og ekki síst þeir notendur kerfisins sem svo sárlega þurfa á annars konar þjónustu að halda. Höfundur er iðjuþjálfi og varaformaður Geðhjálpar.
Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar