Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir, Guðrún Erla Hilmarsdóttir og Elva Björk Bjarnadóttir skrifa 2. júní 2024 09:00 Á undanförnum árum hefur alvarleg átröskun færst í aukana. Fleiri þurfa að leggjast inn á spítala en áður og átröskun meðal barna hefur vaxið. Barna- og unglingageðdeild Landspítala sinnir börnum sem glíma við alvarlega átröskun og nú á alþjóðlegum baráttudegi um átröskun er rétt að staldra við og velta upp ástæðum þessarar fjölgunar barna sem þarfnast sjúkrahúsþjónustu vegna átröskunar. Enn fremur er það samfélagslegt verkefni að leita allra leiða til að sporna gegn átröskun og þar getum við öll sem einstaklingar lagt okkar af mörkum. Þróunin sem greina má hérlendis á sér hliðstæður í öðrum vestrænum ríkjum. Á heimsvísu hefur algengi átröskunar meira en tvöfaldast á síðasta áratug og meðalaldur við greiningu er kominn niður í 12 ár. Ástæðurnar eru vafalaust margþættar og almennt er talið að samfélagbreytingar vegna heimsfaraldurs COVID-19 hafi átt þátt í þessari aukningu. Börn og ungmenni voru einangraðri en áður og skipulagt íþróttastarf lagðist af. Áhrif þess voru bæði þau að börn og ungmenni misstu úr góða og sjálfsstyrkjandi hreyfingu og að metnaðarfull ungmenni lögðu stund á heimaæfingar þar sem fyrirmyndirnar eru sóttar á internetið og félagslegi þátturinn datt út. Enn fremur áttu börn minni tíma með fólki og meiri tíma á samfélagsmiðlum, sem hafa á heildina litið slæm áhrif með óraunhæfum og óheilbrigðum útlitskröfum. Notkun samfélagsmiðla ýtir undir átröskun Á samfélagsmiðlum er oft lögð meiri áhersla á útlit heldur en heilbrigði. Þessi þróun er sérstaklega áberandi meðal unglinga, sem nota í auknum mæli samfélagsmiðla til samskipta og skemmtunar. Rannsóknir hafa m.a. sýnt að aukin notkun samfélagsmiðla tengist marktækt hærri átröskunareinkennum meðal stúlkna, eins og svelti, uppköstum, ofhreyfingu og matarvanda. Einnig er mikið um röng skilaboð á hinum ýmsu miðlum um hvað er heilbrigt og þá sérstaklega í tengslum við mat. Erfitt getur verið að sía út hvað eru réttar og rangar upplýsingar fyrir okkur fullorðna fólkið, hvað þá fyrir börn og unglinga. Mikilvægt er að upplýsingar um mat, hreyfingu og heilbrigði byggist á gagnreyndri þekkingu og að þeim sé komið rétt til skila. Upp á síðkastið hefur til að mynda nokkuð borið á ógagnlegum staðhæfingum um mataræði. Sem dæmi má nefna þær hugmyndir að kolvetni séu ekki góð fyrir okkur, að varast skuli ávexti því þeir hafi áhrif á blóðsykur og að „hreint“ matarræði sé æskilegt. En kolvetni hafa ýmiss hlutverk í líkamanum eins og að sjá okkur fyrir orku ásamt því að innihalda trefjar sem eru mikilvæg fyrir góða meltingu. Þegar við borðum kolvetni brotna þau niður í glúkósa sem að hækkar blóðsykurinn en það er ekki neitt sem að heilbrigður einstaklingur þarf að hafa áhyggjur af því líkaminn er gerður fyrir það og stillir sig sjálfur af með insúlíni. Börn og unglingar eru sérstaklega viðkvæm fyrir fullyrðingum eins og þessum og áróðri og það getur haft alvarlegar afleiðingar í för með sér Fyrirmyndir skipta máli og þú ert fyrirmynd En hvað er til ráða til að bregðast við aukinni tíðni átröskunar? Forvarnir eru gríðarlega mikilvægar og þar getur hvert og eitt okkar lagt sitt af mörkum. Því öll erum við fyrirmyndir og þá sérstaklega þau okkar sem umgangast börn og ungmenni í leik eða starfi. Fyrirmyndir hafa áhrif á okkur öll, þær geta hvatt okkur til dáða en okkur getur líka fundist við ekki standast samanburðinn við þær og upplifað vanmáttarkennd. Oft líta börn og unglingar upp til frægra einstaklinga sem þau sjá jafnvel eingöngu á samfélagsmiðlum þar sem mikið er lagt upp úr útliti og minna úr afrekum. Að skoða fyrirmyndir með börnum getur verið gagnlegt og að draga fram mannlegu þættina, því öll erum við jú mannleg. Almennar ráðleggingar sem gott er að hafa í huga ef þú umgengst börn og unglinga og vilt vera jákvæð fyrirmynd fyrir þau á þeirra mótunarárum: Skoðaðu þín eigin viðhorf, líðan og tilfinningar gagnvart líkama og þyngd. Veltu fyrir þér hvernig þitt eigið álit og þín hegðun, athugasemdir og óyrt viðbrögð geta sent skilaboð til barnsins. Hvettu til heilbrigðra fæðuvenja og hreyfingar. Hafðu í huga að heilbrigðar fæðuvenjur innihalda ekki boð og bönn um að útiloka einhvern fæðuflokk. Talaðu um mismunandi líkamsbyggingu og holdafar og hvernig hægt er að vera heilbrigður og sáttur í eigin skinni óháð holdafari og þyngd. Gerðu ekki athugasemdir við þyngd eða holdarfar þitt, barnsins eða annarra. Sæktu þér fræðslu og ekki hvetja til megrunar. Ef barn/unglingur hefur þroska til, ræddu þá um hættur megrunar. Sýndu barninu ást og umhyggju út frá hver þau eru, ekki út frá hvernig þau líta út. Ekki tala um mat sem „góðan“ og „slæman“. Ekki ætti að nota mat sem verðlaun eða refsingu. Með því að vinna saman að því að vera góðar fyrirmyndir geta sérfræðingar, foreldrar, kennarar, þjálfarar, áhrifavaldar og aðrir hjálpað til við að skapa öruggara og styðjandi umhverfi með heilbrigðum lífsvenjum. Ráðstefna um átröskun barna Barna- og unglingageðdeild Landspítalans mun setja þessi mál á oddinn á sinni næstu árlegu ráðstefnu sem fram fer 31. janúar 2025. Ráðstefnur deildarinnar hafa það að markmiði að efla samvinnu þeirra aðila í heilbrigðis-, félags- og menntakerfinu sem sinna þjónustu fyrir börn og unglinga með geðraskanir. Fyrir börn sem glíma við átröskun og fjölskyldur þeirra er ólýsanlega mikilvægt að gott samstarf takist milli þessara ólíku kerfa svo hægt sé að tryggja öflugar forvarnir, skjóta greiningu og bestu meðferð sem völ er á. Við berum sameiginlega ábyrgð á velferð barna og við skulum rísa undir henni. Karen Daðadóttir, sálfræðingur og teymisstjóri átröskunarteymis, Guðrún Erla Hilmarsdóttir, þroskaþjálfi í átröskunarteymi, Elva Björk Bjarnadóttir næringarfræðingur í átröskunarteymi Höfundar greinar eru fagaðilar í átröskunarteymi barna-og unglingageðdeildar Landspítala. Heimildir: Dondzilo, L., Rodgers, R. F., & Dietel, F. A. (2024). Association between engagement with appearance and eating related TikTok content and eating disorder symptoms via recommended content and appearance comparisons. International Journal of Eating Disorders, 57(2), 458–462. https://doi.org/10.1002/eat.24117 Herpertz-Dahlmann B. Adolescent eating disorders: update on definitions, symptomatology, epidemiology, and comorbidity. Child Adolesc Psychiatr Clin (2015) 24(1):177–96. doi: 10.1016/j.chc.2014.08.003 Wilksch SM, O'Shea A, Ho P, Byrne S, Wade TD. The relationship between social media use and disordered eating in young adolescents. Int J Eating Disord (2020) 53(1):96–106. doi: 10.1002/eat.23198 Nawaz, F. A., Riaz, M. M. A., Banday, N. U. A., Singh, A., Arshad, Z., Derby, H., & Sultan, M. A. (2024). Social media use among adolescents with eating disorders: a double-edged sword. Frontiers in psychiatry, 15, 1300182. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2024.1300182 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Samfélagsmiðlar Mest lesið Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun Vertu ekki að plata mig Helgi Brynjarsson Skoðun Ólögmæt sóun skattfjár Markús Ingólfur Eiríksson Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium Skoðun Skoðun Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Verndum íslenskuna- líka á Alþingi Íslendinga Helga Dögg Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ungt fólk er meira en bara meme og sketsar á TikTok Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson skrifar Skoðun Vertu ekki að plata mig Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun 11.11. - Aldrei aftur stríð Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Sjá meira
Á undanförnum árum hefur alvarleg átröskun færst í aukana. Fleiri þurfa að leggjast inn á spítala en áður og átröskun meðal barna hefur vaxið. Barna- og unglingageðdeild Landspítala sinnir börnum sem glíma við alvarlega átröskun og nú á alþjóðlegum baráttudegi um átröskun er rétt að staldra við og velta upp ástæðum þessarar fjölgunar barna sem þarfnast sjúkrahúsþjónustu vegna átröskunar. Enn fremur er það samfélagslegt verkefni að leita allra leiða til að sporna gegn átröskun og þar getum við öll sem einstaklingar lagt okkar af mörkum. Þróunin sem greina má hérlendis á sér hliðstæður í öðrum vestrænum ríkjum. Á heimsvísu hefur algengi átröskunar meira en tvöfaldast á síðasta áratug og meðalaldur við greiningu er kominn niður í 12 ár. Ástæðurnar eru vafalaust margþættar og almennt er talið að samfélagbreytingar vegna heimsfaraldurs COVID-19 hafi átt þátt í þessari aukningu. Börn og ungmenni voru einangraðri en áður og skipulagt íþróttastarf lagðist af. Áhrif þess voru bæði þau að börn og ungmenni misstu úr góða og sjálfsstyrkjandi hreyfingu og að metnaðarfull ungmenni lögðu stund á heimaæfingar þar sem fyrirmyndirnar eru sóttar á internetið og félagslegi þátturinn datt út. Enn fremur áttu börn minni tíma með fólki og meiri tíma á samfélagsmiðlum, sem hafa á heildina litið slæm áhrif með óraunhæfum og óheilbrigðum útlitskröfum. Notkun samfélagsmiðla ýtir undir átröskun Á samfélagsmiðlum er oft lögð meiri áhersla á útlit heldur en heilbrigði. Þessi þróun er sérstaklega áberandi meðal unglinga, sem nota í auknum mæli samfélagsmiðla til samskipta og skemmtunar. Rannsóknir hafa m.a. sýnt að aukin notkun samfélagsmiðla tengist marktækt hærri átröskunareinkennum meðal stúlkna, eins og svelti, uppköstum, ofhreyfingu og matarvanda. Einnig er mikið um röng skilaboð á hinum ýmsu miðlum um hvað er heilbrigt og þá sérstaklega í tengslum við mat. Erfitt getur verið að sía út hvað eru réttar og rangar upplýsingar fyrir okkur fullorðna fólkið, hvað þá fyrir börn og unglinga. Mikilvægt er að upplýsingar um mat, hreyfingu og heilbrigði byggist á gagnreyndri þekkingu og að þeim sé komið rétt til skila. Upp á síðkastið hefur til að mynda nokkuð borið á ógagnlegum staðhæfingum um mataræði. Sem dæmi má nefna þær hugmyndir að kolvetni séu ekki góð fyrir okkur, að varast skuli ávexti því þeir hafi áhrif á blóðsykur og að „hreint“ matarræði sé æskilegt. En kolvetni hafa ýmiss hlutverk í líkamanum eins og að sjá okkur fyrir orku ásamt því að innihalda trefjar sem eru mikilvæg fyrir góða meltingu. Þegar við borðum kolvetni brotna þau niður í glúkósa sem að hækkar blóðsykurinn en það er ekki neitt sem að heilbrigður einstaklingur þarf að hafa áhyggjur af því líkaminn er gerður fyrir það og stillir sig sjálfur af með insúlíni. Börn og unglingar eru sérstaklega viðkvæm fyrir fullyrðingum eins og þessum og áróðri og það getur haft alvarlegar afleiðingar í för með sér Fyrirmyndir skipta máli og þú ert fyrirmynd En hvað er til ráða til að bregðast við aukinni tíðni átröskunar? Forvarnir eru gríðarlega mikilvægar og þar getur hvert og eitt okkar lagt sitt af mörkum. Því öll erum við fyrirmyndir og þá sérstaklega þau okkar sem umgangast börn og ungmenni í leik eða starfi. Fyrirmyndir hafa áhrif á okkur öll, þær geta hvatt okkur til dáða en okkur getur líka fundist við ekki standast samanburðinn við þær og upplifað vanmáttarkennd. Oft líta börn og unglingar upp til frægra einstaklinga sem þau sjá jafnvel eingöngu á samfélagsmiðlum þar sem mikið er lagt upp úr útliti og minna úr afrekum. Að skoða fyrirmyndir með börnum getur verið gagnlegt og að draga fram mannlegu þættina, því öll erum við jú mannleg. Almennar ráðleggingar sem gott er að hafa í huga ef þú umgengst börn og unglinga og vilt vera jákvæð fyrirmynd fyrir þau á þeirra mótunarárum: Skoðaðu þín eigin viðhorf, líðan og tilfinningar gagnvart líkama og þyngd. Veltu fyrir þér hvernig þitt eigið álit og þín hegðun, athugasemdir og óyrt viðbrögð geta sent skilaboð til barnsins. Hvettu til heilbrigðra fæðuvenja og hreyfingar. Hafðu í huga að heilbrigðar fæðuvenjur innihalda ekki boð og bönn um að útiloka einhvern fæðuflokk. Talaðu um mismunandi líkamsbyggingu og holdafar og hvernig hægt er að vera heilbrigður og sáttur í eigin skinni óháð holdafari og þyngd. Gerðu ekki athugasemdir við þyngd eða holdarfar þitt, barnsins eða annarra. Sæktu þér fræðslu og ekki hvetja til megrunar. Ef barn/unglingur hefur þroska til, ræddu þá um hættur megrunar. Sýndu barninu ást og umhyggju út frá hver þau eru, ekki út frá hvernig þau líta út. Ekki tala um mat sem „góðan“ og „slæman“. Ekki ætti að nota mat sem verðlaun eða refsingu. Með því að vinna saman að því að vera góðar fyrirmyndir geta sérfræðingar, foreldrar, kennarar, þjálfarar, áhrifavaldar og aðrir hjálpað til við að skapa öruggara og styðjandi umhverfi með heilbrigðum lífsvenjum. Ráðstefna um átröskun barna Barna- og unglingageðdeild Landspítalans mun setja þessi mál á oddinn á sinni næstu árlegu ráðstefnu sem fram fer 31. janúar 2025. Ráðstefnur deildarinnar hafa það að markmiði að efla samvinnu þeirra aðila í heilbrigðis-, félags- og menntakerfinu sem sinna þjónustu fyrir börn og unglinga með geðraskanir. Fyrir börn sem glíma við átröskun og fjölskyldur þeirra er ólýsanlega mikilvægt að gott samstarf takist milli þessara ólíku kerfa svo hægt sé að tryggja öflugar forvarnir, skjóta greiningu og bestu meðferð sem völ er á. Við berum sameiginlega ábyrgð á velferð barna og við skulum rísa undir henni. Karen Daðadóttir, sálfræðingur og teymisstjóri átröskunarteymis, Guðrún Erla Hilmarsdóttir, þroskaþjálfi í átröskunarteymi, Elva Björk Bjarnadóttir næringarfræðingur í átröskunarteymi Höfundar greinar eru fagaðilar í átröskunarteymi barna-og unglingageðdeildar Landspítala. Heimildir: Dondzilo, L., Rodgers, R. F., & Dietel, F. A. (2024). Association between engagement with appearance and eating related TikTok content and eating disorder symptoms via recommended content and appearance comparisons. International Journal of Eating Disorders, 57(2), 458–462. https://doi.org/10.1002/eat.24117 Herpertz-Dahlmann B. Adolescent eating disorders: update on definitions, symptomatology, epidemiology, and comorbidity. Child Adolesc Psychiatr Clin (2015) 24(1):177–96. doi: 10.1016/j.chc.2014.08.003 Wilksch SM, O'Shea A, Ho P, Byrne S, Wade TD. The relationship between social media use and disordered eating in young adolescents. Int J Eating Disord (2020) 53(1):96–106. doi: 10.1002/eat.23198 Nawaz, F. A., Riaz, M. M. A., Banday, N. U. A., Singh, A., Arshad, Z., Derby, H., & Sultan, M. A. (2024). Social media use among adolescents with eating disorders: a double-edged sword. Frontiers in psychiatry, 15, 1300182. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2024.1300182
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson skrifar
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun