Strandveiðar - stórlega styrktur atvinnuvegur Ingvar Þóroddsson skrifar 14. ágúst 2024 13:01 Höfundur hefur í sumar ekki orðið varhluta af umfjöllun um hinar svokölluðu strandveiðar og háværar kröfur um að aukið sé verulega við aflaheimildir sem úthlutað er til strandveiða, að þær skuli jafnvel bara gefnar alveg frjálsar. Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, matvælaráðherra, brást við með því að bæta tvö þúsund tonnum af þorski við strandveiðipottinn, en þó er ekki við öðru að búast en að áfram verði krafist þess að sífellt stærri hluti heildaraflans verði úthlutað til strandveiða. Sjálfum hefur mér þótt umræðan vera nokkuð einhliða og þegar ýmsum fullyrðingum um að strandveiðar séu þjóðhagslega hagkvæmar er fleygt fram og ekki svarað, verður auðvelt fyrir stjórnmálamenn að slá sig upp til riddara með því að verða við þessum kröfum. Sjálfur er ég langt í frá sannfærður um ágæti þess og lít svo á að verið sé að fórna verðmætum í þágu styrkts atvinnuvegar sem strandveiðarnar svo sannarlega eru. Ríkisstyrkurinn Allar fiskveiðar innan íslensku lögsögunnar fara fram samkvæmt aflamarkskerfinu sem í daglegu máli er kallað kvótakerfið. Kjarni þess kerfis er að til að vernda fiskistofna frá ofveiði er settur leyfilegur hámarksafli fyrir allar helstu fisktegundir og þeir sem vilja veiða í atvinnuskyni verða að hafa til þess aflamark (kvóta). Þar sem fiskveiðar í þessu kerfi eru afar arðbærar er markaðsvirði þessa aflamarks hátt og hafa flestar útgerðir í kvótakerfinu keypt varanlegar aflaheimildir sem gefa þeim rétt á aflamarki á hverju fiskveiðiári. Strandveiðarnar aftur á móti eru utan kvótakerfisins og sjávarútvegsráðherra tekur áætlaðan strandveiðiafla út úr leyfilegum heildarafla hvers árs. Þetta aflamagn geta strandveiðibátar síðan veitt án þess að greiða sama kostnað við kvóta og aðilar í kvótakerfinu verða að gera. Þessi afsláttur frá venjulegum útgerðarkostnaði er því ekkert annað en styrkur til strandveiðiútgerðanna. Hversu hár er styrkurinn? Á yfirstandandi ári hefur sjávarútvegsráðherra ákveðið að taka 12 þúsund tonn af leyfilegum hámarksafla þorsks til handa strandveiðiflotans. Markaðsverð þorskaflamarks, einnig kallað leiguverð, hefur á yfirstandandi ári gjarnan verið á bilinu 400-500 krónur á kg, sem með öðrum orðum er sú upphæð sem hinn hluti flotans, sá sem veiðir innan aflamarkskerfisins, myndi vilja greiða fyrir eitt kg af þorskkvóta til viðbótar. Heimild til strandveiðiflotans að veiða 12 þúsund tonn af þorski án þess að hafa til þess aflamark samsvarar því rekstrarstyrk til þessa útgerðarforms upp á 4,8 til 6 milljarða króna. Hver borgar styrkinn? Þó um sé að ræða tvö kerfi þá höfum við bara einn hámarksafla til skiptanna sem ákvarðaður er með hliðsjón af ráðgjöf Hafrannsóknarstofnunar. Það segir sig því sjálft að ef aukið er við aflan sem ráðstafað er til strandveiða þá minnkar hlutdeild annarra útgerða á móti. Útgerða sem eru reiðubúnar að kaupa veiðiheimildir dýrum dómi einmitt vegna þess að þeim hefur tekist að byggja upp arðbærar einingar sem búa til mikil verðmæti úr þeim fisk sem veiddur er og með minni kostnaði en þeir aðilar sem á styrknum þurfa að halda. Samfélagið allt verður af verðmætum þegar aflaheimildir eru teknar út úr arðbæra hluta kerfisins og færðar annað, en það eru fyrst og fremst áhafnirnar á aflamarksskipunum og starfsmenn útgerðanna sem borga þorrann af styrknum til strandveiðanna. Sé miðað við að hlutur áhafnar í aflaverðmæti aflamarksskipanna sé um þriðjungur, er ekki fjarri lagi að tekjutap þeirra vegna strandveiðanna nemi a.m.k. tveimur milljörðum króna. Freistnivandi stjórnmálamannanna Þar sem þorrinn af styrknum til strandveiðanna er greiddur af öðrum útgerðarformum en ekki beint úr ríkissjóði fá stjórnmálamenn þetta prýðisfína tækifæri til að skora ódýr stig með því að hygla háværum sérhagsmunahópum á kostnað annarra skattgreiðenda, í þessu tilfelli útgerða í aflmarkskerfinu og þeirra starfsmanna. Okkur Íslendingum hefur lukkast til að byggja upp háþróaðan og tæknivæddan sjávarútveg sem skilar umtalsverðum verðmætum í þjóðarbúið í stað þess að vera ríkisstyrktur atvinnuvegur. Við megum ekki taka því sem sjálfsögðum hlut og í blindni taka skref til baka í átt að þeirri stöðu sem gerði það nauðsynlegt að koma á aflamarkskerfi til að byrja með. Ef umræðan fær áfram að einskorðast við nostalgískt lof um ágæti smábáta og handfæraveiða er ekki annars að vænta en að hlutdeild strandveiðanna í leyfilegum þorskafla einfaldlega haldi áfram að vaxa, sérhagsmunahópnum til mikillar ánægju en landi og þjóð til óheilla. Höfundur kennir í framhaldsskóla og er áhugamaður um ýmislegt. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Ingvar Þóroddsson Mest lesið Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson Skoðun „Þessu er alltaf lofað fyrir kosningar en alltaf svikið“ Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Skoðun Vaka stendur með Menntavísindasviði í verki Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson skrifar Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar Skoðun Að standa við stóru orðin Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar Skoðun Ég virði þig og þín mörk, virðir þú mig og mín mörk ? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun „Þessu er alltaf lofað fyrir kosningar en alltaf svikið“ Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þjóðaröryggi að vera aðildarríki að Evrópusambandinu Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Fullvalda utan sambandsríkja Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar - Salómonsdómur, lög og ólög Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Sjálfstæðir grunnskólar í hættu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Borgaralegur vígbúnaður Dr. Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Áskoranir og tækni í heilbrigðisþjónustu Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Ósunginn óður til doktorsnema Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Frjáls umræða ekki lengur leyfð í USA – Skoðanafrelsi í hættu – Amerískt Gestapo í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Tannhjól í mulningsvél? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Fækkum kennurum um 90% Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Uppsagnarbréf til góða fólksins Daníel Freyr Jónsson skrifar Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson skrifar Sjá meira
Höfundur hefur í sumar ekki orðið varhluta af umfjöllun um hinar svokölluðu strandveiðar og háværar kröfur um að aukið sé verulega við aflaheimildir sem úthlutað er til strandveiða, að þær skuli jafnvel bara gefnar alveg frjálsar. Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, matvælaráðherra, brást við með því að bæta tvö þúsund tonnum af þorski við strandveiðipottinn, en þó er ekki við öðru að búast en að áfram verði krafist þess að sífellt stærri hluti heildaraflans verði úthlutað til strandveiða. Sjálfum hefur mér þótt umræðan vera nokkuð einhliða og þegar ýmsum fullyrðingum um að strandveiðar séu þjóðhagslega hagkvæmar er fleygt fram og ekki svarað, verður auðvelt fyrir stjórnmálamenn að slá sig upp til riddara með því að verða við þessum kröfum. Sjálfur er ég langt í frá sannfærður um ágæti þess og lít svo á að verið sé að fórna verðmætum í þágu styrkts atvinnuvegar sem strandveiðarnar svo sannarlega eru. Ríkisstyrkurinn Allar fiskveiðar innan íslensku lögsögunnar fara fram samkvæmt aflamarkskerfinu sem í daglegu máli er kallað kvótakerfið. Kjarni þess kerfis er að til að vernda fiskistofna frá ofveiði er settur leyfilegur hámarksafli fyrir allar helstu fisktegundir og þeir sem vilja veiða í atvinnuskyni verða að hafa til þess aflamark (kvóta). Þar sem fiskveiðar í þessu kerfi eru afar arðbærar er markaðsvirði þessa aflamarks hátt og hafa flestar útgerðir í kvótakerfinu keypt varanlegar aflaheimildir sem gefa þeim rétt á aflamarki á hverju fiskveiðiári. Strandveiðarnar aftur á móti eru utan kvótakerfisins og sjávarútvegsráðherra tekur áætlaðan strandveiðiafla út úr leyfilegum heildarafla hvers árs. Þetta aflamagn geta strandveiðibátar síðan veitt án þess að greiða sama kostnað við kvóta og aðilar í kvótakerfinu verða að gera. Þessi afsláttur frá venjulegum útgerðarkostnaði er því ekkert annað en styrkur til strandveiðiútgerðanna. Hversu hár er styrkurinn? Á yfirstandandi ári hefur sjávarútvegsráðherra ákveðið að taka 12 þúsund tonn af leyfilegum hámarksafla þorsks til handa strandveiðiflotans. Markaðsverð þorskaflamarks, einnig kallað leiguverð, hefur á yfirstandandi ári gjarnan verið á bilinu 400-500 krónur á kg, sem með öðrum orðum er sú upphæð sem hinn hluti flotans, sá sem veiðir innan aflamarkskerfisins, myndi vilja greiða fyrir eitt kg af þorskkvóta til viðbótar. Heimild til strandveiðiflotans að veiða 12 þúsund tonn af þorski án þess að hafa til þess aflamark samsvarar því rekstrarstyrk til þessa útgerðarforms upp á 4,8 til 6 milljarða króna. Hver borgar styrkinn? Þó um sé að ræða tvö kerfi þá höfum við bara einn hámarksafla til skiptanna sem ákvarðaður er með hliðsjón af ráðgjöf Hafrannsóknarstofnunar. Það segir sig því sjálft að ef aukið er við aflan sem ráðstafað er til strandveiða þá minnkar hlutdeild annarra útgerða á móti. Útgerða sem eru reiðubúnar að kaupa veiðiheimildir dýrum dómi einmitt vegna þess að þeim hefur tekist að byggja upp arðbærar einingar sem búa til mikil verðmæti úr þeim fisk sem veiddur er og með minni kostnaði en þeir aðilar sem á styrknum þurfa að halda. Samfélagið allt verður af verðmætum þegar aflaheimildir eru teknar út úr arðbæra hluta kerfisins og færðar annað, en það eru fyrst og fremst áhafnirnar á aflamarksskipunum og starfsmenn útgerðanna sem borga þorrann af styrknum til strandveiðanna. Sé miðað við að hlutur áhafnar í aflaverðmæti aflamarksskipanna sé um þriðjungur, er ekki fjarri lagi að tekjutap þeirra vegna strandveiðanna nemi a.m.k. tveimur milljörðum króna. Freistnivandi stjórnmálamannanna Þar sem þorrinn af styrknum til strandveiðanna er greiddur af öðrum útgerðarformum en ekki beint úr ríkissjóði fá stjórnmálamenn þetta prýðisfína tækifæri til að skora ódýr stig með því að hygla háværum sérhagsmunahópum á kostnað annarra skattgreiðenda, í þessu tilfelli útgerða í aflmarkskerfinu og þeirra starfsmanna. Okkur Íslendingum hefur lukkast til að byggja upp háþróaðan og tæknivæddan sjávarútveg sem skilar umtalsverðum verðmætum í þjóðarbúið í stað þess að vera ríkisstyrktur atvinnuvegur. Við megum ekki taka því sem sjálfsögðum hlut og í blindni taka skref til baka í átt að þeirri stöðu sem gerði það nauðsynlegt að koma á aflamarkskerfi til að byrja með. Ef umræðan fær áfram að einskorðast við nostalgískt lof um ágæti smábáta og handfæraveiða er ekki annars að vænta en að hlutdeild strandveiðanna í leyfilegum þorskafla einfaldlega haldi áfram að vaxa, sérhagsmunahópnum til mikillar ánægju en landi og þjóð til óheilla. Höfundur kennir í framhaldsskóla og er áhugamaður um ýmislegt.
Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun
Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir Skoðun
Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum Skoðun
Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson Skoðun
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar
Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar
Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar
Skoðun Frjáls umræða ekki lengur leyfð í USA – Skoðanafrelsi í hættu – Amerískt Gestapo í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt skrifar
Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun
Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir Skoðun
Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum Skoðun
Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson Skoðun