ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar 24. september 2024 12:02 Afsakið beygingar og stafsetningu, en ChatGPT er ekki fullkomin í íslensku. Eitt af grundvallarlögmálum hins svokallaða frjálsa markaðar er að vara seljist á því verði sem kaupandinn getur og vill greiða fyrir hana. En á íslenskum húsnæðismarkaði virðist þetta lögmál ekki virka. Húsnæðisverð hefur hækkað þrisvar sinnum meira en laun frá aldamótum, og draumurinn um eigið húsnæði hefur fjarlægst heilu kynslóðina. Á sama tíma hefur eignarhlutfall Íslendinga hrunið. Um aldamót bjuggu um 90% Íslendinga í eigin húsnæði, en árið 2022 var þessi tala komin niður í um 61%. Færri hafa nú tök á að kaupa, en í staðinn fjölgar leigjendum, sem stuðlar að aukinni eftirspurn á leigumarkaði og þrýstir verðlagi enn hærra upp. Fáir einstaklingar geta keypt íbúðir í dag, enda fer langstærsti hluti þeirra til fjárfesta. Þeir sem þó geta það, þurfa sérstaka aðstoð frá ríkinu. Sérstök hlutdeildarlán hafa orðið nýtt norm, þar sem ríkið leggur fram hluta af kaupverðinu svo fólk eigi möguleika á að komast inn á markaðinn. Þetta er ekki lausn, heldur plástur á djúpan sár. Húsnæðisverðið heldur áfram að hækka, og með því stækkar bilið á milli þeirra sem eiga og þeirra sem aldrei komast inn á markaðinn. Á sama tíma er leigumarkaðurinn sífellt erfiðari þeim sem ekki geta keypt sér eigin húsnæði. Leiga hækkaði t.d. um 137% frá 2011 til 2022, en á sama tíma í Evrópu um 5.3%. Og nú ríða yfir rosalegar hækkanir þar, þar sem algengt verð á 3 herbergja íbúð er farið að slaga vel í 400 þúsund krónur á mánuði. Tæplega helmingur leigjenda á Íslandi fær leigubætur frá ríkinu til að geta staðið undir leigu, sem hljómar á yfirborðinu eins og hjálp. Húsnæðisbætur til leigjenda eru áætlaðar 9,6 milljarðar króna fyrir árið 2023 – skattur á almenning til að viðhalda of háu leiguverði, sem aftur stuðlar að hækkun húsnæðisverðs. Þarna erum við bara að tala um venjulegar húsaleigubætur, ekki félagslegar húsaleigubætur sem sveitarfélögin greiða. Þessi stuðningur hefur reynst lymskuleg lausn, því leiguverð hækkar í takt við þessar bætur. Þegar ríkið gefur meira, hækkar leigan meira. Þannig er markaðurinn ekki stjórnast af framboði og eftirspurn, heldur stjórnast af því hversu mikið ríkið getur niðurgreitt. Þessi vítahringur birtist skýrt í samanburðinum á milli fjölskyldna og fjárfesta. Fjárfestar kaupa íbúðir til að leigja út og greiða ekki fyrir þær sjálfir – leigan borgar afborganirnar. Venjulegar fjölskyldur, hins vegar, reyna að safna fyrir útborgun og þurfa að telja hverja krónu. Þær keppa við fjárfesta sem hafa engar áhyggjur af því hvort þeir geti staðið undir mánaðarlegum greiðslum – því leigutekjurnar sjá um það. Þá er rétt að minnast á annað grundvallarvandamál: Íslendingar hafa lægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Um aldamótin var hlutfallið um 11%, en í dag er það aðeins 3.7%. Þetta þýðir að tekjulágt fólk hefur enn minni möguleika á að komast yfir öruggt og viðráðanlegt húsnæði. Skorturinn á félagslegu húsnæði ýtir enn frekar undir leiguverð og gerir markaðinn að leikvelli fjárfesta. Niðurstaðan er sú að hinn svokallaði frjálsi markaður virkar ekki fyrir alla. Hann er í raun brotinn. Það sem átti að vera lausn fyrir alla – markaður sem stjórnast af framboði og eftirspurn – hefur í staðinn breyst í kerfi sem þjónar fjárfestum og markaðsöflum. Ríkisvaldið hefur reynt að grípa inn með hlutdeildarlánum og leigubótum, en þessar aðgerðir hafa ekki bara viðhaldið vandanum, heldur aukið við hann. Við þetta má síðan bæta að vextir af lánum hér eru margfaldir á við annars staðar í Evrópu, en það er of langt mál að fara út í hér og nú. Skrifað af ChatGPT undir leiðsögn Yngva Ómars Sigvatssonar, varaformanns Leigjendasamtakanna og tölvuleikjahönnuðar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leigumarkaður Mest lesið Halldór 19.10.24 Halldór Kæru vinir og stuðningsfólk Halla Hrund Logadóttir Skoðun Óásættanleg staða fyrir fimleikadeild Keflavíkur: Loforð svikin og framtíð starfseminnar í hættu Berglind Ragnarsdóttir Skoðun Ekki lofa einhverju sem þú ætlar ekki að standa við Ágústa Árnadóttir Skoðun Að taka réttindi af einum til að selja öðrum Vala Árnadóttir Skoðun Sögur ísraelska hermannsins Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Kennarastarfið Ragnheiður Lilja Bjarnadóttir Skoðun Goðsögnin um að fara áfram Matthildur Björnsdóttir Skoðun Hið rándýra bil milli borgar og byggðar - lygileg sjúkrasaga úr sveitinni Jakob Frímann Magnússon Skoðun Að halda niðri launum og lifa á loftinu Þóranna Rósa Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Opið bréf til ríkissaksóknara og forseta Hæstaréttar Guðbjörn Jónsson skrifar Skoðun Það er komið nóg Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Sögur ísraelska hermannsins Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Að taka réttindi af einum til að selja öðrum Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Kæru vinir og stuðningsfólk Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Goðsögnin um að fara áfram Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Ekki lofa einhverju sem þú ætlar ekki að standa við Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Óásættanleg staða fyrir fimleikadeild Keflavíkur: Loforð svikin og framtíð starfseminnar í hættu Berglind Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing kennara eftir fund með borgarstjóra Andrea Sigurjónsdóttir,Eygló Friðriksdóttir,Guðrún Gunnarsdóttir,Jónína Einarsdóttir,Kristín Björnsdóttir,Lilja Margrét Möller,Linda Ósk Sigurðardóttir,Þóranna Rósa Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hið rándýra bil milli borgar og byggðar - lygileg sjúkrasaga úr sveitinni Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Kennarastarfið Ragnheiður Lilja Bjarnadóttir skrifar Skoðun Fullveldi Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Að halda niðri launum og lifa á loftinu Þóranna Rósa Ólafsdóttir skrifar Skoðun Vá! Benedikta Guðrún Svavarsdóttir skrifar Skoðun „Hver sagði þér að heimurinn væri réttlátur?“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Í upphafi kosningabaráttu Heimir Pálsson skrifar Skoðun Ert þú ég eða verð ég þú Júlíus Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Ákall um annars konar hagkerfi Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Lögbrot íslenskrar stjórnsýslu og dómstóla Huginn Þór Grétarsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands styður þjóðarmorð Elí Hörpu og Önundarbur skrifar Skoðun Stjórnvöld bregðist við eggjaskorti með afnámi tolla Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Í hvernig samfélagi viljum við búa í? Ólafur H. Ólafsson skrifar Skoðun Endurhugsum íslenskt skólakerfi: Ný sýn á nám og kennslu Inga Sigrún Atladóttir skrifar Skoðun Þankar um framtíð landsins okkar Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Er Landsvirkjun til sölu? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Þegar pólitík hindrar framför Hjörtur Sveinsson skrifar Skoðun Nú á lýðræðið næsta leik Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Skólinn, sem við kjósum að muna. Samfélagsrýni með rjómabragði Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fær þitt barn kennslu í fjármálalæsi? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Dagur í grunnskóla Hulda María Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Afsakið beygingar og stafsetningu, en ChatGPT er ekki fullkomin í íslensku. Eitt af grundvallarlögmálum hins svokallaða frjálsa markaðar er að vara seljist á því verði sem kaupandinn getur og vill greiða fyrir hana. En á íslenskum húsnæðismarkaði virðist þetta lögmál ekki virka. Húsnæðisverð hefur hækkað þrisvar sinnum meira en laun frá aldamótum, og draumurinn um eigið húsnæði hefur fjarlægst heilu kynslóðina. Á sama tíma hefur eignarhlutfall Íslendinga hrunið. Um aldamót bjuggu um 90% Íslendinga í eigin húsnæði, en árið 2022 var þessi tala komin niður í um 61%. Færri hafa nú tök á að kaupa, en í staðinn fjölgar leigjendum, sem stuðlar að aukinni eftirspurn á leigumarkaði og þrýstir verðlagi enn hærra upp. Fáir einstaklingar geta keypt íbúðir í dag, enda fer langstærsti hluti þeirra til fjárfesta. Þeir sem þó geta það, þurfa sérstaka aðstoð frá ríkinu. Sérstök hlutdeildarlán hafa orðið nýtt norm, þar sem ríkið leggur fram hluta af kaupverðinu svo fólk eigi möguleika á að komast inn á markaðinn. Þetta er ekki lausn, heldur plástur á djúpan sár. Húsnæðisverðið heldur áfram að hækka, og með því stækkar bilið á milli þeirra sem eiga og þeirra sem aldrei komast inn á markaðinn. Á sama tíma er leigumarkaðurinn sífellt erfiðari þeim sem ekki geta keypt sér eigin húsnæði. Leiga hækkaði t.d. um 137% frá 2011 til 2022, en á sama tíma í Evrópu um 5.3%. Og nú ríða yfir rosalegar hækkanir þar, þar sem algengt verð á 3 herbergja íbúð er farið að slaga vel í 400 þúsund krónur á mánuði. Tæplega helmingur leigjenda á Íslandi fær leigubætur frá ríkinu til að geta staðið undir leigu, sem hljómar á yfirborðinu eins og hjálp. Húsnæðisbætur til leigjenda eru áætlaðar 9,6 milljarðar króna fyrir árið 2023 – skattur á almenning til að viðhalda of háu leiguverði, sem aftur stuðlar að hækkun húsnæðisverðs. Þarna erum við bara að tala um venjulegar húsaleigubætur, ekki félagslegar húsaleigubætur sem sveitarfélögin greiða. Þessi stuðningur hefur reynst lymskuleg lausn, því leiguverð hækkar í takt við þessar bætur. Þegar ríkið gefur meira, hækkar leigan meira. Þannig er markaðurinn ekki stjórnast af framboði og eftirspurn, heldur stjórnast af því hversu mikið ríkið getur niðurgreitt. Þessi vítahringur birtist skýrt í samanburðinum á milli fjölskyldna og fjárfesta. Fjárfestar kaupa íbúðir til að leigja út og greiða ekki fyrir þær sjálfir – leigan borgar afborganirnar. Venjulegar fjölskyldur, hins vegar, reyna að safna fyrir útborgun og þurfa að telja hverja krónu. Þær keppa við fjárfesta sem hafa engar áhyggjur af því hvort þeir geti staðið undir mánaðarlegum greiðslum – því leigutekjurnar sjá um það. Þá er rétt að minnast á annað grundvallarvandamál: Íslendingar hafa lægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Um aldamótin var hlutfallið um 11%, en í dag er það aðeins 3.7%. Þetta þýðir að tekjulágt fólk hefur enn minni möguleika á að komast yfir öruggt og viðráðanlegt húsnæði. Skorturinn á félagslegu húsnæði ýtir enn frekar undir leiguverð og gerir markaðinn að leikvelli fjárfesta. Niðurstaðan er sú að hinn svokallaði frjálsi markaður virkar ekki fyrir alla. Hann er í raun brotinn. Það sem átti að vera lausn fyrir alla – markaður sem stjórnast af framboði og eftirspurn – hefur í staðinn breyst í kerfi sem þjónar fjárfestum og markaðsöflum. Ríkisvaldið hefur reynt að grípa inn með hlutdeildarlánum og leigubótum, en þessar aðgerðir hafa ekki bara viðhaldið vandanum, heldur aukið við hann. Við þetta má síðan bæta að vextir af lánum hér eru margfaldir á við annars staðar í Evrópu, en það er of langt mál að fara út í hér og nú. Skrifað af ChatGPT undir leiðsögn Yngva Ómars Sigvatssonar, varaformanns Leigjendasamtakanna og tölvuleikjahönnuðar.
Óásættanleg staða fyrir fimleikadeild Keflavíkur: Loforð svikin og framtíð starfseminnar í hættu Berglind Ragnarsdóttir Skoðun
Hið rándýra bil milli borgar og byggðar - lygileg sjúkrasaga úr sveitinni Jakob Frímann Magnússon Skoðun
Skoðun Óásættanleg staða fyrir fimleikadeild Keflavíkur: Loforð svikin og framtíð starfseminnar í hættu Berglind Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Yfirlýsing kennara eftir fund með borgarstjóra Andrea Sigurjónsdóttir,Eygló Friðriksdóttir,Guðrún Gunnarsdóttir,Jónína Einarsdóttir,Kristín Björnsdóttir,Lilja Margrét Möller,Linda Ósk Sigurðardóttir,Þóranna Rósa Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Hið rándýra bil milli borgar og byggðar - lygileg sjúkrasaga úr sveitinni Jakob Frímann Magnússon skrifar
Skoðun Skólinn, sem við kjósum að muna. Samfélagsrýni með rjómabragði Ragnar Þór Pétursson skrifar
Óásættanleg staða fyrir fimleikadeild Keflavíkur: Loforð svikin og framtíð starfseminnar í hættu Berglind Ragnarsdóttir Skoðun
Hið rándýra bil milli borgar og byggðar - lygileg sjúkrasaga úr sveitinni Jakob Frímann Magnússon Skoðun