Við erum á allt öðrum stað Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 10. október 2024 08:33 Verðbólga á evrusvæðinu náði hámarki í október 2022 miðað við samræmda vísitölu neyzluverðs á Evrópska efnahagssvæðinu og mældist þá 10,6%. Á sama tíma var verðbólga á Íslandi á sama mælikvarða 6,4%. Eftir það fór verðbólga á evrusvæðinu minnkandi en byrjaði ekki að minnka hér á landi fyrr en í febrúar 2023. Ástæðan er sú að verðbólgan hér hefur verið nokkrum mánuðum á eftir stöðu mála innan svæðisins. Verðbólgan fór með öðrum orðum fyrr upp á evrusvæðinu en hér á landi og fyrir vikið er hún seinni niður hér. Með öðrum orðum er Ísland einfaldlega ekki á sama stað og flest önnur ríki í Evrópu þegar verðbólga er annars vegar. Fyrir vikið skilar það ekki réttri niðurstöðu að bera saman verðbólguna hér á landi við verðbólguna í flestum öðrum Evrópuríkjum á sama tíma. Ástæðan er ekki sízt sú að umtalsverður hluti verðbólgunnar hefur verið fluttur inn frá öðrum Evrópuríkjum enda mest flutt inn þaðan. Meiri framleiðslukostnaður þar, einkum vegna hærra orkuverðs, hefur leitt til hærra verðlags sem síðan hefur skilað sér hingað. Hærra orkuverð innan Evrópusambandsins hefur fyrst og fremst verið afleiðing þess hversu háð ófá ríki þess voru orðin rússneskri orku vegna dómgreindarleysis forystumanna sambandsins og ríkjanna um langt árabil. Draga þurfti úr því í kjölfar innrásarinnar í Úkraínu með tilheyrandi afleiðingum fyrir efnahagslíf þeirra. Ekki sízt Þýzkaland. Nokkuð sem snerti Ísland ekki með beinum hætti enda landið ekki háð erlendri raforku og orkukerfi þess ekki tengt öðrum Evrópuríkjum. Hins vegar voru áhrifin hér óbein sem fyrr segir. Fjármagna enn hernað Rússlands Forystumenn Evrópusambandsins sáu sér ekki annað fært í kjölfar innrásarinnar en að viðurkenna að sambandið og ríki þess hefðu þannig fjármagnað hernaðaruppbyggingu rússneskra stjórnvalda og síðan hernaðaraðgerðir þeirra í Úkraínu. Til að mynda kom það fram í ræðu sem Joseps Borrell, utanríkismálastjóra Evrópusambandsins, flutti á þingi þess 9. marz 2022. Sagði hann enn fremur að eftir innlimun Rússlands á Krímsskaga árið 2014 hefði innflutningur á rússneskri orku haldið áfram að aukast þrátt fyrir ítrekuð varnaðarorð. „Við héldum að með þessu yrði komið í veg fyrir stríð,“ sagði Sanna Marin, þáverandi forsætisráðherra Finnlands, á fundi sem skipulagður var af hugveitunni Lowy Institute í Sydney í Ástralíu 2. desember 2022 og vísaði þar til þeirrar stefnu að nánari efnahagsleg tengsl við Rússland væru til þess fallin að varðveita friðinn. Sú stefna hefði hins vegar beðið algert skipbrot. Rússneskum stjórnvöldum væri í raun sama um slíkt. Þýzkir forystumenn hafa að sama skapi gengizt við því að þeim hafi orðið á mjög alvarleg mistök í þeim efnum. Tveimur og hálfu ári eftir innrásina streyma enn tugir milljarða evra til Rússlands frá ríkjum Evrópusambandsins sem greiðsla fyrir rússneska orku. Þrátt fyrir að dregið hafi verið úr innflutningi á þarlendri orku eru ríkin eftir sem áður stærsti kaupandi hennar. Talsvert af rússneskri orku, ekki sízt gasi, er flutt inn í gegnum önnur ríki og skráð sem framleiðsla í þeim. Þá hefur hækkandi orkuverð orðið til þess að tekjur Rússlands af orkusölu hafa ekki dregizt eins mikið saman og annars hefði orðið þrátt fyrir minni sölu til Evrópuríkja. Viðvarandi efnahagsleg stöðnun Viss kaldhæðni felst óneitanlega í því að á sama tíma og talsmenn inngöngu Íslands í Evrópusambandið hafa kallað eftir því að tekin verði skref í þá átt vegna verðbólgunnar hér á landi liggur fyrir að umtalsverður hluti hennar hefur verið fluttur inn frá ríkjum sambandsins. Hið sama á við um tal þeirra um aukið efnahagsöryggi með inngöngu í Evrópusambandið í ljósi þeirrar staðreyndar að verðbólgan innan þess hefur einkum verið afleiðing ábyrgðarlausra ákvarðana forystumanna sambandsins og ríkja þess í efnahagsmálum. Hvað efnahagsmálin annars varðar er langur vegur frá því að ábyrgðarleysi forystumanna Evrópusambandsins og ríkja þess í þeim efnum sé þar með upptalið. Til að mynda hefur þannig ríkt viðvarandi efnahagsleg stöðnun á evrusvæðinu nánast frá því að evran var tekin í notkun fyrir um aldarfjórðungi síðan með tilheyrandi litlum sem engum hagvexti, viðvarandi miklu atvinnuleysi, lítilli framleiðni og takmarkaðri nýsköpun víðast hvar innan þess. Lágir vextir hafa verið ein birtingarmynd þessa ástands sem sumir kalla stöðugleika. Tilgangurinn með lágum vöxtum er einu sinni iðulega fyrst og fremst sá að reyna að koma hjólum efnahagslífsins aftur af stað. Ekki hefur veitt af því víðast hvar á evrusvæðinu á undanförnum árum og áratugum. Hlutdeild Evrópusambandsins í landsframleiðslu á heimsvísu með tilliti til kaupmáttar hefur þannig til dæmis farið jafnt og þétt lækkandi og nemur nú einungis 14,5% samanborið við 20% við upphaf aldarinnar. Hefur sambandið dregizt aftur úr öðrum mörkuðum í þeim efnum og sér ekki fyrir endann á þeirri þróun. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjörtur J. Guðmundsson Mest lesið Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson skrifar Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Sjá meira
Verðbólga á evrusvæðinu náði hámarki í október 2022 miðað við samræmda vísitölu neyzluverðs á Evrópska efnahagssvæðinu og mældist þá 10,6%. Á sama tíma var verðbólga á Íslandi á sama mælikvarða 6,4%. Eftir það fór verðbólga á evrusvæðinu minnkandi en byrjaði ekki að minnka hér á landi fyrr en í febrúar 2023. Ástæðan er sú að verðbólgan hér hefur verið nokkrum mánuðum á eftir stöðu mála innan svæðisins. Verðbólgan fór með öðrum orðum fyrr upp á evrusvæðinu en hér á landi og fyrir vikið er hún seinni niður hér. Með öðrum orðum er Ísland einfaldlega ekki á sama stað og flest önnur ríki í Evrópu þegar verðbólga er annars vegar. Fyrir vikið skilar það ekki réttri niðurstöðu að bera saman verðbólguna hér á landi við verðbólguna í flestum öðrum Evrópuríkjum á sama tíma. Ástæðan er ekki sízt sú að umtalsverður hluti verðbólgunnar hefur verið fluttur inn frá öðrum Evrópuríkjum enda mest flutt inn þaðan. Meiri framleiðslukostnaður þar, einkum vegna hærra orkuverðs, hefur leitt til hærra verðlags sem síðan hefur skilað sér hingað. Hærra orkuverð innan Evrópusambandsins hefur fyrst og fremst verið afleiðing þess hversu háð ófá ríki þess voru orðin rússneskri orku vegna dómgreindarleysis forystumanna sambandsins og ríkjanna um langt árabil. Draga þurfti úr því í kjölfar innrásarinnar í Úkraínu með tilheyrandi afleiðingum fyrir efnahagslíf þeirra. Ekki sízt Þýzkaland. Nokkuð sem snerti Ísland ekki með beinum hætti enda landið ekki háð erlendri raforku og orkukerfi þess ekki tengt öðrum Evrópuríkjum. Hins vegar voru áhrifin hér óbein sem fyrr segir. Fjármagna enn hernað Rússlands Forystumenn Evrópusambandsins sáu sér ekki annað fært í kjölfar innrásarinnar en að viðurkenna að sambandið og ríki þess hefðu þannig fjármagnað hernaðaruppbyggingu rússneskra stjórnvalda og síðan hernaðaraðgerðir þeirra í Úkraínu. Til að mynda kom það fram í ræðu sem Joseps Borrell, utanríkismálastjóra Evrópusambandsins, flutti á þingi þess 9. marz 2022. Sagði hann enn fremur að eftir innlimun Rússlands á Krímsskaga árið 2014 hefði innflutningur á rússneskri orku haldið áfram að aukast þrátt fyrir ítrekuð varnaðarorð. „Við héldum að með þessu yrði komið í veg fyrir stríð,“ sagði Sanna Marin, þáverandi forsætisráðherra Finnlands, á fundi sem skipulagður var af hugveitunni Lowy Institute í Sydney í Ástralíu 2. desember 2022 og vísaði þar til þeirrar stefnu að nánari efnahagsleg tengsl við Rússland væru til þess fallin að varðveita friðinn. Sú stefna hefði hins vegar beðið algert skipbrot. Rússneskum stjórnvöldum væri í raun sama um slíkt. Þýzkir forystumenn hafa að sama skapi gengizt við því að þeim hafi orðið á mjög alvarleg mistök í þeim efnum. Tveimur og hálfu ári eftir innrásina streyma enn tugir milljarða evra til Rússlands frá ríkjum Evrópusambandsins sem greiðsla fyrir rússneska orku. Þrátt fyrir að dregið hafi verið úr innflutningi á þarlendri orku eru ríkin eftir sem áður stærsti kaupandi hennar. Talsvert af rússneskri orku, ekki sízt gasi, er flutt inn í gegnum önnur ríki og skráð sem framleiðsla í þeim. Þá hefur hækkandi orkuverð orðið til þess að tekjur Rússlands af orkusölu hafa ekki dregizt eins mikið saman og annars hefði orðið þrátt fyrir minni sölu til Evrópuríkja. Viðvarandi efnahagsleg stöðnun Viss kaldhæðni felst óneitanlega í því að á sama tíma og talsmenn inngöngu Íslands í Evrópusambandið hafa kallað eftir því að tekin verði skref í þá átt vegna verðbólgunnar hér á landi liggur fyrir að umtalsverður hluti hennar hefur verið fluttur inn frá ríkjum sambandsins. Hið sama á við um tal þeirra um aukið efnahagsöryggi með inngöngu í Evrópusambandið í ljósi þeirrar staðreyndar að verðbólgan innan þess hefur einkum verið afleiðing ábyrgðarlausra ákvarðana forystumanna sambandsins og ríkja þess í efnahagsmálum. Hvað efnahagsmálin annars varðar er langur vegur frá því að ábyrgðarleysi forystumanna Evrópusambandsins og ríkja þess í þeim efnum sé þar með upptalið. Til að mynda hefur þannig ríkt viðvarandi efnahagsleg stöðnun á evrusvæðinu nánast frá því að evran var tekin í notkun fyrir um aldarfjórðungi síðan með tilheyrandi litlum sem engum hagvexti, viðvarandi miklu atvinnuleysi, lítilli framleiðni og takmarkaðri nýsköpun víðast hvar innan þess. Lágir vextir hafa verið ein birtingarmynd þessa ástands sem sumir kalla stöðugleika. Tilgangurinn með lágum vöxtum er einu sinni iðulega fyrst og fremst sá að reyna að koma hjólum efnahagslífsins aftur af stað. Ekki hefur veitt af því víðast hvar á evrusvæðinu á undanförnum árum og áratugum. Hlutdeild Evrópusambandsins í landsframleiðslu á heimsvísu með tilliti til kaupmáttar hefur þannig til dæmis farið jafnt og þétt lækkandi og nemur nú einungis 14,5% samanborið við 20% við upphaf aldarinnar. Hefur sambandið dregizt aftur úr öðrum mörkuðum í þeim efnum og sér ekki fyrir endann á þeirri þróun. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar