Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar 4. nóvember 2024 15:45 Heilsugæslur eru einn af burðarásum íslensks heilbrigðiskerfis og í flestum tilvikum fyrsti viðkomustaður einstaklinga sem takast á við heilsufarstengd vandamál. Vandamál heilsugæsluþjónustu hafa verið ítrekað til umræðu síðastliðin ár, og þá einkum er kemur að álagi, mönnun og löngum biðtíma eftir þjónustu. Þessi staða hefur svo þau áhrif að álag á aðrar stoðir kerfisins eykst, svo sem bráðamóttöku og aðrar deildir sjúkrahúsa og heilbrigðisstofnana. En hvað ef hluti lausnarinnar við álagi á heilsugæslur landsins er nú þegar til staðar ? Ljóst er að stór hluti þeirra sem leita til heilsugæslna gera slíkt vegna verkja og annarra stoðkerfiseinkenna. Gögn frá Bretlandi og Noregi benda til þess að um þriðjungur þeirra sem leita aðstoðar á heilsugæslum gera svo vegna stoðkerfiseinkenna. Ekki er til staðar tölfræði um algengi þessa hér á Íslandi en gera má ráð fyrir að sambærilegar áskoranir séu hér og í nágrannalöndum okkar. Samkvæmt ársskýrslu Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins voru ríflega 440.000 heimsóknir/komur á heilsugæslustöðvar stofnunarinnar árið 2023. Miðað við hlutfall stoðkerfisvandamála í nágrannalöndum okkar og að teknu tilliti til fjölbreytileika þjónustunnar þá má ætla að komur vegna stoðkerfistengdra einkenna hafi verið á bilinu 100.00–110.000 á höfuðborgarsvæðinu einu saman, og því til viðbótar svipað hlutfall á landsbyggðinni. Hvaða lausnir eru til staðar? Lausnin er einföld og liggur í sterkari aðkomu fleiri heilbrigðisstétta sem fyrsta meðferðaraðila innan heilsugæslunnar og heilbrigðiskerfisins. Í tengslum við greiningu og ráðleggingar vegna stoðkerfiseinkenna er æskilegt að nýta með betri hætti sérfræðiþekkingu sjúkraþjálfara. Slík lausn myndi hafa fjölþætt áhrif á starfsemina. Biðtími sjúklinga myndi styttast, betri nýting væri á starfsfólki, læknar fengju aukið svigrúm til að nýta sérfræðiþekkingu sína í þjónustu við skjólstæðinga á sama tíma og gæði þjónustunnar væru tryggð. Þetta er m.a. hægt að gera með eftirfarandi hætti: Að styrkja mönnun og hlutverk sjúkraþjálfara innan heilsugæslukerfisins Að tryggja betra aðgengi að þjónustu sjúkraþjálfara án kröfu um tilvísun Þess má geta að mikill fjöldi beiðna í sjúkraþjálfun er skrifaður út á hverju ári og telja læknar að umfangið nemi 5 heilum stöðugildum heimilislækna. Myndu breytingar á fyrirkomulaginu því draga úr álagi á lækna og óljósu hlutverki þeirra þegar kemur að hliðvörslu í aðra heilbrigðisþjónustu, með tilvísanagerð og óþarfa pappírsvinnu. Heilsugæsluþjónusta er einn af mikilvægustu innviðum íslensks heilbrigðiskerfis og mikilvægt er að þegar lagðar eru tilbreytingar á kerfinu, sé það gert út frá rannsóknum og þekkingu. Nýlegar rannsóknir frá Bretlandi og Noregi benda til þess að með því að efla aðgengi og þjónustu sjúkraþjálfara á heilsugæslustöðvum, þá sé hægt að minnka álag á heimilislækna á sama tíma og öryggi og árangur þjónustunnar er tryggður. Rannsóknirnar sýndu aðsjúklingar með stoðkerfiseinkenni voru fljótari að ná bata með beinni þjónustu sjúkraþjálfara, lyfjanotkun minnkaði, myndgreiningum fækkaði og kostnaður drógst saman á sama tíma. Einnig voru mun færri sem þurftu að sækja sér endurtekna þjónustu vegna stoðkerfiseinkenna af þeim sem sóttu fyrst þjónustu sjúkraþjálfara samanborið við aðrar þjónustuleiðir eða eingöngu um 8% samanborið við 30%. Hefur þetta jákvæð áhrif á möguleika til atvinnuþátttöku og lífsgæði fólks til skemmri og lengri tíma. Hvernig stöndum við í dag? Á síðastliðnum árum hafa verið tekin jákvæð skref hvað varðar aðkomu sjúkraþjálfara að heilsugæslum. Með tilkomu „stoðkerfismóttakna“ gefst sjúklingum með stoðkerfisvandamál nú tækifæri til að hitta sjúkraþjálfara sem fyrsta meðferðaraðila. Hann tekur sögu, greinir og ráðleggur auk þess að hafa heimild til að skrifa beiðnir ef talið er að einstaklingur þurfi frekari meðferð vegna stoðkerfiseinkenna eða vísar í aðra viðeigandi þjónustu. Einnig sinna sjúkraþjálfarar á heilsugæslum sjúklingum þar sem uppáskrifuð meðferð er í formi hreyfingar undir merkjum „hreyfiseðils“. Enn er þó langt í land þegar horft er til mönnunar sjúkraþjálfara sem koma að greiningum og þjónustu vegna stoðkerfiseinkenna. Ekki er nema tæpt stöðugildi (85%) samanlagt á öllu höfuðborgarsvæðinu sem á að sinna stoðkerfisvandamálum, á meðan heildartilfelli þeirra sem leita til heilsugæslunar vegna stoðkerfiseinkenna eru áætluð á bilinu 100.000–110.000 miðað við árið 2023. Áskoranir kerfisins eru með þeim hætti að við höfum ekki efni á því að halda áfram á sömu braut. Lausnirnar eru til staðar. Við þurfum að styrkja aðkomu sjúkraþjálfara og annara heilbrigðisstétta að grunnhlutverki heilsugæslunar. Samhliða þurfum við að tryggja að þau verkefni sem heilbrigðisstarfsfólk sinnir séu að mestu í beinni þjónustu með hag sjúklinga að leiðarljósi í stað hliðvörslu og tilvísanagerð. Með breyttri aldurssamsetningu þjóðarinnar má ætla að hlutfallslegum tilfellum vegna stoðkerfiseinkenna miðað við mannfjölda muni fjölga á komandi árum. Því er mikilvægt að leita allra leiða til að bæta þjónustu og létta á álagi á sama tíma og sérfræðiþekking hverrar stéttar er nýtt skjólstæðingum til hagsbóta. Sterk merki eru um að bætt aðgengi að þjónustu sjúkraþjálfara geti verið lykilskref í því að létta á álagi í heilbrigðiskerfinu, og ekki síst álagi á heimilislæka sem fá þá tækifæri til að nýta sérfræðiþekkingu sína til að sinna öðrum og fjölþættum læknisfræðilegum vandamálum. Sameiginlegt markmið okkar allra á að vera efling á þverfaglegu starfi innan heilbrigðiskerfisins. Höfundur er formaður Félags sjúkraþjálfara. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gunnlaugur Már Briem Heilbrigðismál Heilsugæsla Mest lesið Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun Skoðun Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leiðsögundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Sjá meira
Heilsugæslur eru einn af burðarásum íslensks heilbrigðiskerfis og í flestum tilvikum fyrsti viðkomustaður einstaklinga sem takast á við heilsufarstengd vandamál. Vandamál heilsugæsluþjónustu hafa verið ítrekað til umræðu síðastliðin ár, og þá einkum er kemur að álagi, mönnun og löngum biðtíma eftir þjónustu. Þessi staða hefur svo þau áhrif að álag á aðrar stoðir kerfisins eykst, svo sem bráðamóttöku og aðrar deildir sjúkrahúsa og heilbrigðisstofnana. En hvað ef hluti lausnarinnar við álagi á heilsugæslur landsins er nú þegar til staðar ? Ljóst er að stór hluti þeirra sem leita til heilsugæslna gera slíkt vegna verkja og annarra stoðkerfiseinkenna. Gögn frá Bretlandi og Noregi benda til þess að um þriðjungur þeirra sem leita aðstoðar á heilsugæslum gera svo vegna stoðkerfiseinkenna. Ekki er til staðar tölfræði um algengi þessa hér á Íslandi en gera má ráð fyrir að sambærilegar áskoranir séu hér og í nágrannalöndum okkar. Samkvæmt ársskýrslu Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins voru ríflega 440.000 heimsóknir/komur á heilsugæslustöðvar stofnunarinnar árið 2023. Miðað við hlutfall stoðkerfisvandamála í nágrannalöndum okkar og að teknu tilliti til fjölbreytileika þjónustunnar þá má ætla að komur vegna stoðkerfistengdra einkenna hafi verið á bilinu 100.00–110.000 á höfuðborgarsvæðinu einu saman, og því til viðbótar svipað hlutfall á landsbyggðinni. Hvaða lausnir eru til staðar? Lausnin er einföld og liggur í sterkari aðkomu fleiri heilbrigðisstétta sem fyrsta meðferðaraðila innan heilsugæslunnar og heilbrigðiskerfisins. Í tengslum við greiningu og ráðleggingar vegna stoðkerfiseinkenna er æskilegt að nýta með betri hætti sérfræðiþekkingu sjúkraþjálfara. Slík lausn myndi hafa fjölþætt áhrif á starfsemina. Biðtími sjúklinga myndi styttast, betri nýting væri á starfsfólki, læknar fengju aukið svigrúm til að nýta sérfræðiþekkingu sína í þjónustu við skjólstæðinga á sama tíma og gæði þjónustunnar væru tryggð. Þetta er m.a. hægt að gera með eftirfarandi hætti: Að styrkja mönnun og hlutverk sjúkraþjálfara innan heilsugæslukerfisins Að tryggja betra aðgengi að þjónustu sjúkraþjálfara án kröfu um tilvísun Þess má geta að mikill fjöldi beiðna í sjúkraþjálfun er skrifaður út á hverju ári og telja læknar að umfangið nemi 5 heilum stöðugildum heimilislækna. Myndu breytingar á fyrirkomulaginu því draga úr álagi á lækna og óljósu hlutverki þeirra þegar kemur að hliðvörslu í aðra heilbrigðisþjónustu, með tilvísanagerð og óþarfa pappírsvinnu. Heilsugæsluþjónusta er einn af mikilvægustu innviðum íslensks heilbrigðiskerfis og mikilvægt er að þegar lagðar eru tilbreytingar á kerfinu, sé það gert út frá rannsóknum og þekkingu. Nýlegar rannsóknir frá Bretlandi og Noregi benda til þess að með því að efla aðgengi og þjónustu sjúkraþjálfara á heilsugæslustöðvum, þá sé hægt að minnka álag á heimilislækna á sama tíma og öryggi og árangur þjónustunnar er tryggður. Rannsóknirnar sýndu aðsjúklingar með stoðkerfiseinkenni voru fljótari að ná bata með beinni þjónustu sjúkraþjálfara, lyfjanotkun minnkaði, myndgreiningum fækkaði og kostnaður drógst saman á sama tíma. Einnig voru mun færri sem þurftu að sækja sér endurtekna þjónustu vegna stoðkerfiseinkenna af þeim sem sóttu fyrst þjónustu sjúkraþjálfara samanborið við aðrar þjónustuleiðir eða eingöngu um 8% samanborið við 30%. Hefur þetta jákvæð áhrif á möguleika til atvinnuþátttöku og lífsgæði fólks til skemmri og lengri tíma. Hvernig stöndum við í dag? Á síðastliðnum árum hafa verið tekin jákvæð skref hvað varðar aðkomu sjúkraþjálfara að heilsugæslum. Með tilkomu „stoðkerfismóttakna“ gefst sjúklingum með stoðkerfisvandamál nú tækifæri til að hitta sjúkraþjálfara sem fyrsta meðferðaraðila. Hann tekur sögu, greinir og ráðleggur auk þess að hafa heimild til að skrifa beiðnir ef talið er að einstaklingur þurfi frekari meðferð vegna stoðkerfiseinkenna eða vísar í aðra viðeigandi þjónustu. Einnig sinna sjúkraþjálfarar á heilsugæslum sjúklingum þar sem uppáskrifuð meðferð er í formi hreyfingar undir merkjum „hreyfiseðils“. Enn er þó langt í land þegar horft er til mönnunar sjúkraþjálfara sem koma að greiningum og þjónustu vegna stoðkerfiseinkenna. Ekki er nema tæpt stöðugildi (85%) samanlagt á öllu höfuðborgarsvæðinu sem á að sinna stoðkerfisvandamálum, á meðan heildartilfelli þeirra sem leita til heilsugæslunar vegna stoðkerfiseinkenna eru áætluð á bilinu 100.000–110.000 miðað við árið 2023. Áskoranir kerfisins eru með þeim hætti að við höfum ekki efni á því að halda áfram á sömu braut. Lausnirnar eru til staðar. Við þurfum að styrkja aðkomu sjúkraþjálfara og annara heilbrigðisstétta að grunnhlutverki heilsugæslunar. Samhliða þurfum við að tryggja að þau verkefni sem heilbrigðisstarfsfólk sinnir séu að mestu í beinni þjónustu með hag sjúklinga að leiðarljósi í stað hliðvörslu og tilvísanagerð. Með breyttri aldurssamsetningu þjóðarinnar má ætla að hlutfallslegum tilfellum vegna stoðkerfiseinkenna miðað við mannfjölda muni fjölga á komandi árum. Því er mikilvægt að leita allra leiða til að bæta þjónustu og létta á álagi á sama tíma og sérfræðiþekking hverrar stéttar er nýtt skjólstæðingum til hagsbóta. Sterk merki eru um að bætt aðgengi að þjónustu sjúkraþjálfara geti verið lykilskref í því að létta á álagi í heilbrigðiskerfinu, og ekki síst álagi á heimilislæka sem fá þá tækifæri til að nýta sérfræðiþekkingu sína til að sinna öðrum og fjölþættum læknisfræðilegum vandamálum. Sameiginlegt markmið okkar allra á að vera efling á þverfaglegu starfi innan heilbrigðiskerfisins. Höfundur er formaður Félags sjúkraþjálfara.
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun
Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun