Voru aðdragandi og úrslit þingkosninga lýðræðisleg? Tómas Ellert Tómasson skrifar 8. desember 2024 10:00 Jafnan koma upp eftir hverjar og einar Alþingiskosningar á Íslandi umræður hvort að úrslit kosninga hafi uppfyllt skilyrði um lýðræðislegar kosningar. Venjulegast eru úrslit þingkosninga almennt talin lýðræðisleg ef þau endurspegla frjálsar og sanngjarnar kosningar þar sem allir kjósendur hafa jafnan rétt á að kjósa og allir frambjóðendur hafa átt kost á að kynna stefnumál sín. Fyrra skilyrðið er varla hægt að efast um að gildi hér á landi, en það seinna má svo aftur deila um hvort að skili sér til kjósenda þ.e. hvort að frambjóðendur hafi átt kost á því að kynna stefnumál sín fyrir kjósendum. Aurar- og seðlar skipta í því sambandi afar miklu máli. Hlutverk fjölmiðla Íslenskir fjölmiðlar almennt að undanskildu RÚV eru í eigu markaðarins, einkaaðila. Hlutverk RÚV er meðal annars að stuðla að lýðræðislegri umræðu með fjölmiðlaþjónustu í almannaþágu. RÚV stóð svo sem alveg undir því hlutverki sínu fyrir Alþingiskosningarnar þó pólitískir nördar eins og ég og fleiri telji að þeir geti á lesið milli lína um hvar hver og einn starfsmaður RÚV er staðsettur á pólitíska litrófinu og hagi störfum sínum og fréttamennsku samkvæmt því. Fjölmiðlar í eigu einkaaðila „spiluðu“ hinsvegar „leikinn“ með öðrum hætti. Sumir gerðu vel og aðrir gerðu ekki eins vel. Það er nokk vitað í hvaða eigu stærstu fjölmiðlar landsins eru og einnig þeir minni, landsmiðlar sem svæðisbundnir. Á stærstu fjölmiðlunum starfar fólk af allskyns sauðahúsi með allskonar skoðanir á mönnum og málefnum eins og gengur, á þeim minni einnig. Það er þó eins og landsmenn vita flestir mjög áberandi hvar slagsíða Morgunblaðsins liggur. Slagsíðan sú er hvorki til hægri né vinstri á hinu pólitíska litrófi. Slagsíðan liggur hvar hún best liggur við kinn eigenda þess miðils, samanber framboð fyrrverandi forsætisráðherra og líkgöngu hennar síðastliðið sumar. Morgunblaðið er miðill sem þiggur hundruð milljóna úr sameiginlegum sjóðum okkar landsmanna á ári hverju beint úr ríkissjóði, til viðbótar fær það fjármuni sem koma að stofni til frá okkur almenningi, eigendum auðlinda þjóðarinnar. Aðrir stærri fjölmiðlar á einkamarkaði haga sér ólíkt Morgunblaðinu, flestir með annars konar hætti þó einhver smá slagsíða geri vart við sig, við og við. Ástæðan?- ekki með eins ósvífna eigendur. Hlutverk kosningakerfis Kosningakerfi almennt í lýðræðisríkjum eru hönnuð með það í huga að vera sanngjörn (lýðræðisleg). Til eru nokkur kosningakerfi sem miða að því að fá sem sanngjarnasta niðurstöðu kosninga. Einfaldur meirihluti, hlutfallskosning, forgangsröðunarkerfi og blandað kerfi eru dæmi um slík kerfi. Hér á landi búum við það fyrirkomulag að 54 þingmenn eru kjördæmakjörnir þar sem að D´Hondt reglan ræður því hvaða þingmenn eru kjördæmakjörnir í hverju kjördæmi fyrir sig. Þessum sætum er úthlutað á grundvelli fylgis í hverju kjördæmi. Elvar Eyvindsson, odddviti L-lista í Suðurkjördæmi hefði sem dæmi getað fengið úthlutað slíku sæti eins og margt benti til í aðdraganda kosninga, en fékk ekki. Þá kemur að því að úthluta 9 jöfnunarsætum til viðbótar þessum 54 kjördæmakjörnu. Þessum sætum er úthlutað svo „hver stjórnmálsamtök fái þingmannatölu í sem fyllstu samræmi við heildaratkvæðatölu sína“. Einungis þau stjórnmálasamtök sem til greina koma að fá þessi sæti þurfa að minnsta kosti 5% fylgi á landsvísu. Reikniregla þeirrar úthlutunar er hvorki fyrir ljón né búktalarabrúður út í bæ að skilja. Hvað ef? Var niðurstaða kosninganna sanngjörn og lýðræðisleg? Hvað ef kosningakerfið væri uppbyggt með öðrum hætti? Hvað ef það kosningakerfi sem notað er í Færeyjum gilti hér, allt landið eitt kjördæmi? hvað ef þau kosningakerfi sem notuð eru annars staðar á Norðurlöndum væru notuð hér? Hvað ef við íslendingar notuðum annars konar kerfi en við notumst nú við? – Hver hefðu þá verið úrslit þingkosninganna? – Hver græðir og hver tapar? Ég tók saman nokkur dæmi um hvernig að niðurstaða kosninganna hefðu orðið ef við íslendingar notuðumst við annars konar kosningakerfi. Það er „Big time augljóst“ svo slett sé, að stærstu flokkarnir stórgræða á núverandi kosningakerfi. Sanngjarnt og lýðræðislegt? – Hver þjóð velur sína lýðræðislegu og sanngjörnu leið – er þetta kosningakerfið sem við íslendingar viljum búa við? Hér notumst við við D‘Hondt úthlutanarkerfi sem að byggir á því að deila í fjölda atkvæða með rauntölum 1,2,3 osfrv. á meðan að til dæmis á Norðurlöndum er deilitala í atkvæði oddatölur 1,3,5 osfrv.. Einhverstaðar á Norðurlöndunum þarf svo að yfirstiga á þröskuld með hærri deilitölu, til dæmis 1,4 fyrir fyrsta mann kjörinn. Niðurstaða kosninganna var lýðræðisleg og sanngjörn samkvæmt þeim leikreglum sem að við íslendingar höfum sett okkur, á því leikur enginn vafi, en viljum við búa við þetta kosningakerfi? Höfundur er byggingarverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tómas Ellert Tómasson Mest lesið Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Sjá meira
Jafnan koma upp eftir hverjar og einar Alþingiskosningar á Íslandi umræður hvort að úrslit kosninga hafi uppfyllt skilyrði um lýðræðislegar kosningar. Venjulegast eru úrslit þingkosninga almennt talin lýðræðisleg ef þau endurspegla frjálsar og sanngjarnar kosningar þar sem allir kjósendur hafa jafnan rétt á að kjósa og allir frambjóðendur hafa átt kost á að kynna stefnumál sín. Fyrra skilyrðið er varla hægt að efast um að gildi hér á landi, en það seinna má svo aftur deila um hvort að skili sér til kjósenda þ.e. hvort að frambjóðendur hafi átt kost á því að kynna stefnumál sín fyrir kjósendum. Aurar- og seðlar skipta í því sambandi afar miklu máli. Hlutverk fjölmiðla Íslenskir fjölmiðlar almennt að undanskildu RÚV eru í eigu markaðarins, einkaaðila. Hlutverk RÚV er meðal annars að stuðla að lýðræðislegri umræðu með fjölmiðlaþjónustu í almannaþágu. RÚV stóð svo sem alveg undir því hlutverki sínu fyrir Alþingiskosningarnar þó pólitískir nördar eins og ég og fleiri telji að þeir geti á lesið milli lína um hvar hver og einn starfsmaður RÚV er staðsettur á pólitíska litrófinu og hagi störfum sínum og fréttamennsku samkvæmt því. Fjölmiðlar í eigu einkaaðila „spiluðu“ hinsvegar „leikinn“ með öðrum hætti. Sumir gerðu vel og aðrir gerðu ekki eins vel. Það er nokk vitað í hvaða eigu stærstu fjölmiðlar landsins eru og einnig þeir minni, landsmiðlar sem svæðisbundnir. Á stærstu fjölmiðlunum starfar fólk af allskyns sauðahúsi með allskonar skoðanir á mönnum og málefnum eins og gengur, á þeim minni einnig. Það er þó eins og landsmenn vita flestir mjög áberandi hvar slagsíða Morgunblaðsins liggur. Slagsíðan sú er hvorki til hægri né vinstri á hinu pólitíska litrófi. Slagsíðan liggur hvar hún best liggur við kinn eigenda þess miðils, samanber framboð fyrrverandi forsætisráðherra og líkgöngu hennar síðastliðið sumar. Morgunblaðið er miðill sem þiggur hundruð milljóna úr sameiginlegum sjóðum okkar landsmanna á ári hverju beint úr ríkissjóði, til viðbótar fær það fjármuni sem koma að stofni til frá okkur almenningi, eigendum auðlinda þjóðarinnar. Aðrir stærri fjölmiðlar á einkamarkaði haga sér ólíkt Morgunblaðinu, flestir með annars konar hætti þó einhver smá slagsíða geri vart við sig, við og við. Ástæðan?- ekki með eins ósvífna eigendur. Hlutverk kosningakerfis Kosningakerfi almennt í lýðræðisríkjum eru hönnuð með það í huga að vera sanngjörn (lýðræðisleg). Til eru nokkur kosningakerfi sem miða að því að fá sem sanngjarnasta niðurstöðu kosninga. Einfaldur meirihluti, hlutfallskosning, forgangsröðunarkerfi og blandað kerfi eru dæmi um slík kerfi. Hér á landi búum við það fyrirkomulag að 54 þingmenn eru kjördæmakjörnir þar sem að D´Hondt reglan ræður því hvaða þingmenn eru kjördæmakjörnir í hverju kjördæmi fyrir sig. Þessum sætum er úthlutað á grundvelli fylgis í hverju kjördæmi. Elvar Eyvindsson, odddviti L-lista í Suðurkjördæmi hefði sem dæmi getað fengið úthlutað slíku sæti eins og margt benti til í aðdraganda kosninga, en fékk ekki. Þá kemur að því að úthluta 9 jöfnunarsætum til viðbótar þessum 54 kjördæmakjörnu. Þessum sætum er úthlutað svo „hver stjórnmálsamtök fái þingmannatölu í sem fyllstu samræmi við heildaratkvæðatölu sína“. Einungis þau stjórnmálasamtök sem til greina koma að fá þessi sæti þurfa að minnsta kosti 5% fylgi á landsvísu. Reikniregla þeirrar úthlutunar er hvorki fyrir ljón né búktalarabrúður út í bæ að skilja. Hvað ef? Var niðurstaða kosninganna sanngjörn og lýðræðisleg? Hvað ef kosningakerfið væri uppbyggt með öðrum hætti? Hvað ef það kosningakerfi sem notað er í Færeyjum gilti hér, allt landið eitt kjördæmi? hvað ef þau kosningakerfi sem notuð eru annars staðar á Norðurlöndum væru notuð hér? Hvað ef við íslendingar notuðum annars konar kerfi en við notumst nú við? – Hver hefðu þá verið úrslit þingkosninganna? – Hver græðir og hver tapar? Ég tók saman nokkur dæmi um hvernig að niðurstaða kosninganna hefðu orðið ef við íslendingar notuðumst við annars konar kosningakerfi. Það er „Big time augljóst“ svo slett sé, að stærstu flokkarnir stórgræða á núverandi kosningakerfi. Sanngjarnt og lýðræðislegt? – Hver þjóð velur sína lýðræðislegu og sanngjörnu leið – er þetta kosningakerfið sem við íslendingar viljum búa við? Hér notumst við við D‘Hondt úthlutanarkerfi sem að byggir á því að deila í fjölda atkvæða með rauntölum 1,2,3 osfrv. á meðan að til dæmis á Norðurlöndum er deilitala í atkvæði oddatölur 1,3,5 osfrv.. Einhverstaðar á Norðurlöndunum þarf svo að yfirstiga á þröskuld með hærri deilitölu, til dæmis 1,4 fyrir fyrsta mann kjörinn. Niðurstaða kosninganna var lýðræðisleg og sanngjörn samkvæmt þeim leikreglum sem að við íslendingar höfum sett okkur, á því leikur enginn vafi, en viljum við búa við þetta kosningakerfi? Höfundur er byggingarverkfræðingur.
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar