Vaskir grísir og vondar nornir Gunnar Theodór Eggertsson skrifar 16. desember 2024 17:02 „Ég mun aldrei fyrirgefa þér þessa mynd,“ sagði áhyggjufull móðir við leikara í vinsælli fjölskyldumynd sem kom út fyrir tæpum þremur áratugum. „Nú, hvers vegna ekki?“ spurði leikarinn. „Vegna þess að ástsæl dóttir mín kom að máli við mig eftir myndina og tilkynnti að hún væri hér með alfarið hætt að leggja sér dýr til munns – og ég lýsi þig ábyrgan!“ Leikarinn hló og bað kærlega að heilsa stúlkunni, enda gerðist hann sjálfur grænkeri eftir tökur á myndinni, en hafði áður verið grænmetisæta í tuttugu ár. Árið var 1995, myndin var Babe – eða Vaski grísinn Baddi, eins og hún hét í íslenskri þýðingu – og leikarinn James Cromwell, sem lék Hoggett bónda, eiganda söguhetjunnar smáu. Vafalaust heyra margir rödd hans fyrir sér mæla hinn tímalausa frasa – „that’ll do, pig, that’ll do“– eftir að Baddi litli heillar alla upp úr skónum í sögulok. Ég hef hugsað mikið til Badda upp á síðkastið, í aðdraganda jólanna, enda áttu það jú að verða örlög litla gríssins að fara í jólamatinn. En svo kom í ljós hvað hann var merkilegur lítill grís – grís sem gat hagað sér eins og fjárhundur! Nema hvað, Baddi var ekkert merkilegur grís. Hann var bara eins og hver annar grís. Grísir eru nefnilega stórmerkileg dýr og það kemur líka skýrt í ljós í yfirstandandi herferð á vegum SDÍ – Samtaka um dýravelferð á Íslandi – sem ber nafnið „Enginn á að vera hryggur um jólin“ og hefur vonandi ekki farið framhjá neinum. Um er að ræða vitundarvakningu um slæma meðferð á svínum hér á landi og jafnframt tilraun til að breyta skynjun fólks á lífum svína, ögra gamalgrónum staðalímyndum þessarar heillandi dýrategundar. Á vef SDÍ (www.dyravelferd.is) má lesa bæði ljóta hluti um aðstæður svína í þauleldi verksmiðjubúa, en einnig fallega hluti um hegðun og einkenni svína, hvað þau eru greind og skemmtileg dýr, félagslynd og tilfinninganæm, með fjölbreytta skapgerð og margvísleg persónueinkenni. Það er ekki að ástæðulausu að vaski grísinn Baddi slær í gegn í sögunni þegar hann byrjar að haga sér eins og fjárhundur. Samlíkingin um svín og hunda er nefnilega afar viðeigandi og svín eru jafnvel talin snjallari en hundar. Baddi er vissulega skálduð sögupersóna sem er talsett af manneskju í leikinni kvikmynd, en þótt hann sé látinn tala mannamál hagar hann sér fyrst og fremst sem grís innan söguheimsins. Mannamálið er frásagnarleið sem tengir okkur sem áhorfendur við líf dýrsins. Baddi litli er myndlíking fyrir alla þá raunverulegu grísi sem eru alveg jafnmerkilegir og áhugaverðir og blessaðir fjárhundarnir. Þeir eru dýr með sálarlíf og tilfinningar sem þjást og pínast ekki síður en gæludýrin okkar – „bleikir hvolpar“ eins og segir í grein Rósu Lífar Darradóttur og Darra Gunnarssonar sem birtist hér á Vísi fyrr í mánuðinum. Í dýrasiðfræðinni er notuð einföld æfing til að velta fyrir sér fordómum hvað varðar ákveðnar dýrategundir: skiptið út einni tegund fyrir aðra svipaða og athugið hvernig það breytir dæminu. Myndum við hugsa öðruvísi um hvolpa í búrum, sem aldrei fengju að hlaupa um frjálsir, fara út undir bert loft, eða lifa dýrsæmandi lífi? Síðasta kjötið sem ég lagði mér til munns var hamborgarhryggur, jólin 2003. Kannski hafði Baddi þar einhver áhrif, ég tengdi allavega of mikið við dýrin á disknum – tengdi dýrin við diskinn – og ákvað á endanum að hætta að borða þau. Á hverjum jólum eftir það eldaði ég mitt sérfæði á aðfangadagskvöld. Svo gerðist það að málefni svína rötuðu inn í almenna umræðu fyrir rúmum áratug og veruleiki verksmiðjubúskapar og geldinga án deyfinga hneykslaði marga, þar á meðal föður minn, sem hafði annars álitið hamborgarhrygginn heilaga hefð. Honum varð nóg boðið og neitaði hryggnum þau jól og önnur þar á eftir. Hann gerðist þó ekki grænmetisæta, skipti einfaldlega einu dýri út fyrir annað í jólamatinn, en það er svo sem ekki aðalmálið. Hann sýndi viðbrögð og það er alltaf ákveðinn sigur fyrir dýrin. Að láta ekki eins og ljót meðferð sé eðlileg. Að horfast í augu við grísina og líta ekki undan. Að láta ekki hefðina eina og sér ráða för þegar óréttlæti er annars vegar. Nú á dögum er vaski grísinn Baddi kannski ekki ofarlega í huga margra en við þurfum heldur ekki að fara þrjátíu ár aftur í tímann til að sjá vinsælar bíómyndir gera sér mat úr meðferð dýra. Wicked, ein vinsælasta mynd heims um þessar mundir, gerir einmitt kúgun dýra að meginþræði, þar sem markvisst er verið að ræna dýrin röddum sínum og læsa þau inni í búrum, til að svipta þau sjálfstæðinu og geta betur stjórnað þeim. Jú, vissulega er sögusviðið ævintýralegt með meiru – sjálft ævintýralandið Oz – en boðskapurinn endurómar um öll úttroðin búr í okkar samtíma og ég tel mig stoltur með vondu vestannorninni í liði! Brjótum búrin, gefum dýrunum rödd, hlustum á þau, og bregðumst við kalli þeirra. Sleppið hryggnum. Horfið frekar á Vaska grísinn Badda. Hún er til á leigunni. Ég á hana líka á DVD, ég get alveg lánað ykkur hana. Hver einasti grís er vaskur grís. Hver einasti grís er Baddi. Höfundur er rithöfundur og dýravinur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dýr Mest lesið Halldór 29.03.2025 Halldór Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson Skoðun Uppsagnarbréf til góða fólksins Daníel Freyr Jónsson Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Uppsagnarbréf til góða fólksins Daníel Freyr Jónsson skrifar Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar Skoðun Vilji til að rjúfa kyrrstöðu í húsnæðiskreppunni Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson skrifar Skoðun Veit sem sagt Grímur betur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig talar maður við tölvur og hafa vélar rökhugsun? Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Verkin sem ríkisstjórnin verður dæmd af Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn gegn fjölskyldusameiningum? Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lýðræðið deyr í myrkrinu Heiðar Örn Sigurfinnsson skrifar Skoðun Færni til framtíðar Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ofbeldi Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lestu Gaza Móheiður Hlíf Geirlaugsdóttir skrifar Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar Skoðun 10 ár og bull í lokin Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Opið bréf til atvinnuvegaráðherra: 48 daga, nei takk Gísli Gunnar Marteinsson skrifar Skoðun Á nú að opinbera það að ég veit í rauninni ekki neitt? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Háskóli Höfuðborgarinnar, ekki Íslands Arent Orri Claessen,Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson skrifar Sjá meira
„Ég mun aldrei fyrirgefa þér þessa mynd,“ sagði áhyggjufull móðir við leikara í vinsælli fjölskyldumynd sem kom út fyrir tæpum þremur áratugum. „Nú, hvers vegna ekki?“ spurði leikarinn. „Vegna þess að ástsæl dóttir mín kom að máli við mig eftir myndina og tilkynnti að hún væri hér með alfarið hætt að leggja sér dýr til munns – og ég lýsi þig ábyrgan!“ Leikarinn hló og bað kærlega að heilsa stúlkunni, enda gerðist hann sjálfur grænkeri eftir tökur á myndinni, en hafði áður verið grænmetisæta í tuttugu ár. Árið var 1995, myndin var Babe – eða Vaski grísinn Baddi, eins og hún hét í íslenskri þýðingu – og leikarinn James Cromwell, sem lék Hoggett bónda, eiganda söguhetjunnar smáu. Vafalaust heyra margir rödd hans fyrir sér mæla hinn tímalausa frasa – „that’ll do, pig, that’ll do“– eftir að Baddi litli heillar alla upp úr skónum í sögulok. Ég hef hugsað mikið til Badda upp á síðkastið, í aðdraganda jólanna, enda áttu það jú að verða örlög litla gríssins að fara í jólamatinn. En svo kom í ljós hvað hann var merkilegur lítill grís – grís sem gat hagað sér eins og fjárhundur! Nema hvað, Baddi var ekkert merkilegur grís. Hann var bara eins og hver annar grís. Grísir eru nefnilega stórmerkileg dýr og það kemur líka skýrt í ljós í yfirstandandi herferð á vegum SDÍ – Samtaka um dýravelferð á Íslandi – sem ber nafnið „Enginn á að vera hryggur um jólin“ og hefur vonandi ekki farið framhjá neinum. Um er að ræða vitundarvakningu um slæma meðferð á svínum hér á landi og jafnframt tilraun til að breyta skynjun fólks á lífum svína, ögra gamalgrónum staðalímyndum þessarar heillandi dýrategundar. Á vef SDÍ (www.dyravelferd.is) má lesa bæði ljóta hluti um aðstæður svína í þauleldi verksmiðjubúa, en einnig fallega hluti um hegðun og einkenni svína, hvað þau eru greind og skemmtileg dýr, félagslynd og tilfinninganæm, með fjölbreytta skapgerð og margvísleg persónueinkenni. Það er ekki að ástæðulausu að vaski grísinn Baddi slær í gegn í sögunni þegar hann byrjar að haga sér eins og fjárhundur. Samlíkingin um svín og hunda er nefnilega afar viðeigandi og svín eru jafnvel talin snjallari en hundar. Baddi er vissulega skálduð sögupersóna sem er talsett af manneskju í leikinni kvikmynd, en þótt hann sé látinn tala mannamál hagar hann sér fyrst og fremst sem grís innan söguheimsins. Mannamálið er frásagnarleið sem tengir okkur sem áhorfendur við líf dýrsins. Baddi litli er myndlíking fyrir alla þá raunverulegu grísi sem eru alveg jafnmerkilegir og áhugaverðir og blessaðir fjárhundarnir. Þeir eru dýr með sálarlíf og tilfinningar sem þjást og pínast ekki síður en gæludýrin okkar – „bleikir hvolpar“ eins og segir í grein Rósu Lífar Darradóttur og Darra Gunnarssonar sem birtist hér á Vísi fyrr í mánuðinum. Í dýrasiðfræðinni er notuð einföld æfing til að velta fyrir sér fordómum hvað varðar ákveðnar dýrategundir: skiptið út einni tegund fyrir aðra svipaða og athugið hvernig það breytir dæminu. Myndum við hugsa öðruvísi um hvolpa í búrum, sem aldrei fengju að hlaupa um frjálsir, fara út undir bert loft, eða lifa dýrsæmandi lífi? Síðasta kjötið sem ég lagði mér til munns var hamborgarhryggur, jólin 2003. Kannski hafði Baddi þar einhver áhrif, ég tengdi allavega of mikið við dýrin á disknum – tengdi dýrin við diskinn – og ákvað á endanum að hætta að borða þau. Á hverjum jólum eftir það eldaði ég mitt sérfæði á aðfangadagskvöld. Svo gerðist það að málefni svína rötuðu inn í almenna umræðu fyrir rúmum áratug og veruleiki verksmiðjubúskapar og geldinga án deyfinga hneykslaði marga, þar á meðal föður minn, sem hafði annars álitið hamborgarhrygginn heilaga hefð. Honum varð nóg boðið og neitaði hryggnum þau jól og önnur þar á eftir. Hann gerðist þó ekki grænmetisæta, skipti einfaldlega einu dýri út fyrir annað í jólamatinn, en það er svo sem ekki aðalmálið. Hann sýndi viðbrögð og það er alltaf ákveðinn sigur fyrir dýrin. Að láta ekki eins og ljót meðferð sé eðlileg. Að horfast í augu við grísina og líta ekki undan. Að láta ekki hefðina eina og sér ráða för þegar óréttlæti er annars vegar. Nú á dögum er vaski grísinn Baddi kannski ekki ofarlega í huga margra en við þurfum heldur ekki að fara þrjátíu ár aftur í tímann til að sjá vinsælar bíómyndir gera sér mat úr meðferð dýra. Wicked, ein vinsælasta mynd heims um þessar mundir, gerir einmitt kúgun dýra að meginþræði, þar sem markvisst er verið að ræna dýrin röddum sínum og læsa þau inni í búrum, til að svipta þau sjálfstæðinu og geta betur stjórnað þeim. Jú, vissulega er sögusviðið ævintýralegt með meiru – sjálft ævintýralandið Oz – en boðskapurinn endurómar um öll úttroðin búr í okkar samtíma og ég tel mig stoltur með vondu vestannorninni í liði! Brjótum búrin, gefum dýrunum rödd, hlustum á þau, og bregðumst við kalli þeirra. Sleppið hryggnum. Horfið frekar á Vaska grísinn Badda. Hún er til á leigunni. Ég á hana líka á DVD, ég get alveg lánað ykkur hana. Hver einasti grís er vaskur grís. Hver einasti grís er Baddi. Höfundur er rithöfundur og dýravinur.
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun
Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar
Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar
Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar
Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun