Hver er ábyrgð barna? Anna Laufey Stefánsdóttir skrifar 5. febrúar 2025 11:02 Í umræðunni um skjá- og samfélagsmiðlanotkun barna erum við fullorðnu einstaklingarnir oft dugleg að benda á hvert annað og varpa ábyrgðinni frá okkur. Foreldrar þurfa að taka sig á, skólar verða að vera símalausir, og stjórnvöld þurfa að setja miðlæg lög um símanotkun í skólum og hærra aldurstakmark á samfélagsmiðla. En ég heyri líka oft frá bæði foreldrum og kennurum að tæknin sé komin til að vera og að börn verði að eiga sinn eigin snjallsíma fyrir skólastarf og í leik. Þau verði að læra að nota tæknina strax, annars verða þau eftirá í lífi og starfi. Einnig er þetta öryggistæki, svo börnin geti alltaf fundið sína leið og hringt í foreldra sína ef eitthvað kemur upp á. Síminn er oft borinn saman við aðrar byltingakenndar tæknibreytingar, eins og bækur, útvarp eða sjónvarp. Og það er rétt, þegar þessar tæknibreytingar komu fram var hrópað að þetta væri hræðileg nýjung fyrir börn og ungt fólk, sem ætti frekar að nýta tíma sinn til vinnu. Velkomin á 21. öldina, risaeðlan þín. Ég held hins vegar að við séum að berja hausinn í stein með því að bera saman útvarp og snjallsíma. Með snjallsímanum erum við í fyrsta sinn með „tívolí“ í vasanum. Hann inniheldur alla heimsins skemmtun og afþreyingu, og þú færð alltaf nýtt efni sem kitlar í dópamínstöðvar heilans. Þú hefur aðgang að öllum heimsins upplýsingum, góðum og slæmum, réttum og röngum. Þú getur lært hvað sem þér sýnist: sögu, forritun, næringu, stærðfræði — en bara ef þú hefur agan til að halda þig við efnið, því dópamínið kallar. Þú getur tengst hópum með sameiginleg áhugamál og eignast ævilanga vini, en þú getur líka tengst glæpagengjum, eiturlyfjasölum, barnaperrum eða fest þig í bergmálshelli. Það er hægt að horfa á skemmtileg og fræðandi myndbönd, en einnig á stríðsátök, klám, útskúfun, neteinelti og jafnvel morð í beinni útsendingu. Og þetta allt er aðgengilegt án þess að leita sérstaklega, þar sem algrímið sér um að vísa á efnið. Það er löngu vitað að smáforritin í símanum eru hönnuð á sama hátt og spilakassar. Fyrirtækin sem hanna og forrita leikina og samfélagsmiðlana eru með heil teymi hegðunarfræðinga, sálfræðinga, hönnuða, gagnagreinasérfræðinga, markaðsfræðinga og sérfræðinga í leikjafræðum sem vinna linnulaust, á háum launum, við það að gera forritið eins notendavænt, skemmtilegt og ávanabindandi og mögulegt er. Og á hverjum degi spyrja þau sig: „Hvernig fáum við fleiri notendur til að nota forritið meira í dag en í gær?“ Við fullorðna fólkið, þessi með fullþroskaða framheila, eigum líka erfitt með að slíta okkur frá öllu því sem snjallsímar, netið og samfélagsmiðlar hafa uppá að bjóða. Við getum ekki hugsað okkur að skilja símann eftir heima, loka á samfélagsmiðla, hætta að spila símaleiki eða jafnvel að haga okkur fallega við náungann á netinu. Við fullorðna fólkið erum sjálf háð þessum tækjum, og öllum rifrildunum, fjárhættuspilunum og kláminu sem er aðgengilegt í þeim. Reykjavíkurborg gortar sig af því að 70% skólanna í Reykjavík séu „símalausir“. En hvað þýðir að vera símalaus? Eftir að hafa talað við skólastjórnendur og kennara í nokkrum skólum á höfuðborgarsvæðinu kemur í ljós að þótt skóli sé „símalaus“, þá hefur það ekki raunveruleg áhrif. Samkvæmt reglum skólans á að vera slökkt á símanum yfir daginn og hann á að vera geymdur í tösku eða skáp. En kennarar hafa ekki tíma né þrek í að leika lögguleik í skólanum, og það má ekki leita á börnum. Þetta þýðir að flest öll börn eru með síma, stilltan á titring, í vasanum eða skólatöskunni allan daginn. Og þar titrar hann með tilkynningum, mörgum sinnum á dag. Barnið má ekki vera í símanum í tímum, en það þýðir samt ekki að síminn sé ekki að trufla það alla kennslustundina. Og auðvitað leitar barnið síðan í símann, undir borði, inni á klósetti eða í frímínútum. En hver er ábyrgð barna? Börnin eiga að sjálfsögðu að hafa þann þroska og geta sýnt þá ábyrgð að láta símann í friði yfir skóladaginn og ekki leyfa honum að trufla sig. Þau eiga að hafa vit fyrir því að slökkva á símanum og ekki stelast í hann inn á klósetti. Er það ekki? Nei. Þegar við erum að tala um tæki jafn ávanabindandi og snjallsímar og öppin sem koma með þeim, þá getum við ekki sett þessa ábyrgð á börnin. Rétt eins og það er ekki á þeirra ábyrgð að meðhöndla áfengi, sígarettur og spilakassa af skynsemi. Snjallsímar og samfélagsmiðlar eru ekki eins og útvarpið. Þeir eru meira eins og bíllinn. Gagnast vel, en það verða alltaf ákveðið mörg bílslys á ári. Og börn eiga ekki að fá að keyra bíl. Börn eiga ekki að vera alnetinu í fremstu víglínu, með ekkert nema sína eigin skynsemi og rökhugsun að vopni. Við þurfum miðlægar skólareglur sem banna síma í öllum grunnskólum landsins. Síminn á ekki að koma inn fyrir veggi skólans, nema í algjörum undantekningum, og þá helst takkasími. Við þurfum að frelsa börnin frá trufluninni sem kemur frá snjallsímum. Við þurfum læst box þar sem nemendur geta geymt símana sína yfir daginn og sótt þá aftur í lok skóladags. Hættum að kalla skóla „símalausa“ sem eru augljóslega ekki símalausir. Og við foreldrar verðum að standa saman og hætta að gefa börnunum okkar snjallsíma og aðgang að samfélagsmiðlum. Það er ekki erfitt ef allir standa saman. Við kennum börnum ekki að keyra með því að rétta þeim bíllyklana, við kennum þeim umferðarreglur, og þegar þau hafa þroska til, þá kennum við þeim að keyra. Hættum að rétta börnum snjallsíma í nafni þess að kenna þeim að nota nýja tækni. Kennum þeim frekar upplýsingatækni, rökhugsun og samkennd, og þegar þau hafa þroska til, þá geta þau nýtt það sem þau hafa lært með sínum eigin snjalltækjum. Gefum börnum ábyrgð í raunheimum sem passar við þeirra þroska og aldur. Ekki gefa þeim þá ábyrgð að verjast alnetinu og mest ávanabindandi tækjum sem uppi hafa verið. Ekki setja þá ábyrgð á þau að varast óvinveitta einstaklinga á netinu, sem reyna að tæla eða svíkja þau. Það á ekki að vera á ábyrgð barnanna að setja sér mörk á samfélagsmiðlum eða dópamínvæddum tölvuleikjum, mörk sem við kunnum ekki að setja okkur sjálf. Ábyrgðin er okkar allra. Okkar fullorðnu með þroskaða framheila. Hvort sem við erum foreldrar, kennarar eða sitjum í ríkisstjórn, þá er ábyrgðin okkar, ekki barnanna. Höfundur er tölvunarfræðingur, móðir og þáttastjórnandi hlaðvarpsins Kvíðakynslóðin. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kennaraverkfall 2024-25 Börn og uppeldi Símanotkun barna Mest lesið Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun Hvernig talar maður við tölvur og hafa vélar rökhugsun? Henning Arnór Úlfarsson Skoðun Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Verkin sem ríkisstjórnin verður dæmd af Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar Skoðun Vilji til að rjúfa kyrrstöðu í húsnæðiskreppunni Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson skrifar Skoðun Veit sem sagt Grímur betur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig talar maður við tölvur og hafa vélar rökhugsun? Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Verkin sem ríkisstjórnin verður dæmd af Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn gegn fjölskyldusameiningum? Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lýðræðið deyr í myrkrinu Heiðar Örn Sigurfinnsson skrifar Skoðun Færni til framtíðar Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ofbeldi Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lestu Gaza Móheiður Hlíf Geirlaugsdóttir skrifar Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar Skoðun 10 ár og bull í lokin Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Opið bréf til atvinnuvegaráðherra: 48 daga, nei takk Gísli Gunnar Marteinsson skrifar Skoðun Á nú að opinbera það að ég veit í rauninni ekki neitt? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Háskóli Höfuðborgarinnar, ekki Íslands Arent Orri Claessen,Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Iftar, agape og Eid: Kristnir og múslimar við sama borð Hilal Kücükakin Kizilkaya,Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Bætt skipulag fyrir stúdenta Aðalsteinn Haukur Sverrisson ,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Frá sögulegum minjum til sviðsettrar upplifunar: Um sanngildi og Disneyvæðingu Sólheimasands Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Staðan á húsnæðismarkaði: Offramboð af röngu meðaltali Egill Lúðvíksson skrifar Sjá meira
Í umræðunni um skjá- og samfélagsmiðlanotkun barna erum við fullorðnu einstaklingarnir oft dugleg að benda á hvert annað og varpa ábyrgðinni frá okkur. Foreldrar þurfa að taka sig á, skólar verða að vera símalausir, og stjórnvöld þurfa að setja miðlæg lög um símanotkun í skólum og hærra aldurstakmark á samfélagsmiðla. En ég heyri líka oft frá bæði foreldrum og kennurum að tæknin sé komin til að vera og að börn verði að eiga sinn eigin snjallsíma fyrir skólastarf og í leik. Þau verði að læra að nota tæknina strax, annars verða þau eftirá í lífi og starfi. Einnig er þetta öryggistæki, svo börnin geti alltaf fundið sína leið og hringt í foreldra sína ef eitthvað kemur upp á. Síminn er oft borinn saman við aðrar byltingakenndar tæknibreytingar, eins og bækur, útvarp eða sjónvarp. Og það er rétt, þegar þessar tæknibreytingar komu fram var hrópað að þetta væri hræðileg nýjung fyrir börn og ungt fólk, sem ætti frekar að nýta tíma sinn til vinnu. Velkomin á 21. öldina, risaeðlan þín. Ég held hins vegar að við séum að berja hausinn í stein með því að bera saman útvarp og snjallsíma. Með snjallsímanum erum við í fyrsta sinn með „tívolí“ í vasanum. Hann inniheldur alla heimsins skemmtun og afþreyingu, og þú færð alltaf nýtt efni sem kitlar í dópamínstöðvar heilans. Þú hefur aðgang að öllum heimsins upplýsingum, góðum og slæmum, réttum og röngum. Þú getur lært hvað sem þér sýnist: sögu, forritun, næringu, stærðfræði — en bara ef þú hefur agan til að halda þig við efnið, því dópamínið kallar. Þú getur tengst hópum með sameiginleg áhugamál og eignast ævilanga vini, en þú getur líka tengst glæpagengjum, eiturlyfjasölum, barnaperrum eða fest þig í bergmálshelli. Það er hægt að horfa á skemmtileg og fræðandi myndbönd, en einnig á stríðsátök, klám, útskúfun, neteinelti og jafnvel morð í beinni útsendingu. Og þetta allt er aðgengilegt án þess að leita sérstaklega, þar sem algrímið sér um að vísa á efnið. Það er löngu vitað að smáforritin í símanum eru hönnuð á sama hátt og spilakassar. Fyrirtækin sem hanna og forrita leikina og samfélagsmiðlana eru með heil teymi hegðunarfræðinga, sálfræðinga, hönnuða, gagnagreinasérfræðinga, markaðsfræðinga og sérfræðinga í leikjafræðum sem vinna linnulaust, á háum launum, við það að gera forritið eins notendavænt, skemmtilegt og ávanabindandi og mögulegt er. Og á hverjum degi spyrja þau sig: „Hvernig fáum við fleiri notendur til að nota forritið meira í dag en í gær?“ Við fullorðna fólkið, þessi með fullþroskaða framheila, eigum líka erfitt með að slíta okkur frá öllu því sem snjallsímar, netið og samfélagsmiðlar hafa uppá að bjóða. Við getum ekki hugsað okkur að skilja símann eftir heima, loka á samfélagsmiðla, hætta að spila símaleiki eða jafnvel að haga okkur fallega við náungann á netinu. Við fullorðna fólkið erum sjálf háð þessum tækjum, og öllum rifrildunum, fjárhættuspilunum og kláminu sem er aðgengilegt í þeim. Reykjavíkurborg gortar sig af því að 70% skólanna í Reykjavík séu „símalausir“. En hvað þýðir að vera símalaus? Eftir að hafa talað við skólastjórnendur og kennara í nokkrum skólum á höfuðborgarsvæðinu kemur í ljós að þótt skóli sé „símalaus“, þá hefur það ekki raunveruleg áhrif. Samkvæmt reglum skólans á að vera slökkt á símanum yfir daginn og hann á að vera geymdur í tösku eða skáp. En kennarar hafa ekki tíma né þrek í að leika lögguleik í skólanum, og það má ekki leita á börnum. Þetta þýðir að flest öll börn eru með síma, stilltan á titring, í vasanum eða skólatöskunni allan daginn. Og þar titrar hann með tilkynningum, mörgum sinnum á dag. Barnið má ekki vera í símanum í tímum, en það þýðir samt ekki að síminn sé ekki að trufla það alla kennslustundina. Og auðvitað leitar barnið síðan í símann, undir borði, inni á klósetti eða í frímínútum. En hver er ábyrgð barna? Börnin eiga að sjálfsögðu að hafa þann þroska og geta sýnt þá ábyrgð að láta símann í friði yfir skóladaginn og ekki leyfa honum að trufla sig. Þau eiga að hafa vit fyrir því að slökkva á símanum og ekki stelast í hann inn á klósetti. Er það ekki? Nei. Þegar við erum að tala um tæki jafn ávanabindandi og snjallsímar og öppin sem koma með þeim, þá getum við ekki sett þessa ábyrgð á börnin. Rétt eins og það er ekki á þeirra ábyrgð að meðhöndla áfengi, sígarettur og spilakassa af skynsemi. Snjallsímar og samfélagsmiðlar eru ekki eins og útvarpið. Þeir eru meira eins og bíllinn. Gagnast vel, en það verða alltaf ákveðið mörg bílslys á ári. Og börn eiga ekki að fá að keyra bíl. Börn eiga ekki að vera alnetinu í fremstu víglínu, með ekkert nema sína eigin skynsemi og rökhugsun að vopni. Við þurfum miðlægar skólareglur sem banna síma í öllum grunnskólum landsins. Síminn á ekki að koma inn fyrir veggi skólans, nema í algjörum undantekningum, og þá helst takkasími. Við þurfum að frelsa börnin frá trufluninni sem kemur frá snjallsímum. Við þurfum læst box þar sem nemendur geta geymt símana sína yfir daginn og sótt þá aftur í lok skóladags. Hættum að kalla skóla „símalausa“ sem eru augljóslega ekki símalausir. Og við foreldrar verðum að standa saman og hætta að gefa börnunum okkar snjallsíma og aðgang að samfélagsmiðlum. Það er ekki erfitt ef allir standa saman. Við kennum börnum ekki að keyra með því að rétta þeim bíllyklana, við kennum þeim umferðarreglur, og þegar þau hafa þroska til, þá kennum við þeim að keyra. Hættum að rétta börnum snjallsíma í nafni þess að kenna þeim að nota nýja tækni. Kennum þeim frekar upplýsingatækni, rökhugsun og samkennd, og þegar þau hafa þroska til, þá geta þau nýtt það sem þau hafa lært með sínum eigin snjalltækjum. Gefum börnum ábyrgð í raunheimum sem passar við þeirra þroska og aldur. Ekki gefa þeim þá ábyrgð að verjast alnetinu og mest ávanabindandi tækjum sem uppi hafa verið. Ekki setja þá ábyrgð á þau að varast óvinveitta einstaklinga á netinu, sem reyna að tæla eða svíkja þau. Það á ekki að vera á ábyrgð barnanna að setja sér mörk á samfélagsmiðlum eða dópamínvæddum tölvuleikjum, mörk sem við kunnum ekki að setja okkur sjálf. Ábyrgðin er okkar allra. Okkar fullorðnu með þroskaða framheila. Hvort sem við erum foreldrar, kennarar eða sitjum í ríkisstjórn, þá er ábyrgðin okkar, ekki barnanna. Höfundur er tölvunarfræðingur, móðir og þáttastjórnandi hlaðvarpsins Kvíðakynslóðin.
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar
Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar
Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar
Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar
Skoðun Iftar, agape og Eid: Kristnir og múslimar við sama borð Hilal Kücükakin Kizilkaya,Sigurvin Lárus Jónsson skrifar
Skoðun Frá sögulegum minjum til sviðsettrar upplifunar: Um sanngildi og Disneyvæðingu Sólheimasands Guðmundur Björnsson skrifar
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun