Við þurfum að ræða um Evrópusambandið Kristján Reykjalín Vigfússon skrifar 14. febrúar 2025 18:31 Ríkisstjórnin er búin að setja aðild að Evrópusambandinu (ESB) á dagskrá og leggur til að þjóðin fái að kjósa um hvort að taka eigi upp og ljúka samningaviðræðum Íslands við ESB og því mikilvægt að sem flestir byrji að kynna sér kosti og galla við inngöngu Íslands í ESB. Ísland fékk formlega stöðu umsóknarríkis (candidate status) í júlí árið 2010 en fyrstu mánuðirnir fóru í að bera saman löggjöf Íslands og ESB löggjöfina (acquis). Í framhaldi hófust formlegar aðildarviðræður. Á því eina og hálfa ári sem viðræðurnar stóðu yfir voru 27 málefnakaflar af þeim 33 sem undir eru í viðræðunum opnaðir og ræddir. Ekki náðist á þessum tíma að byrja að ræða af mikilli alvöru um það sem flestir telja helstu álitamálin; sjávarútveg, gjaldmiðilsmál, landbúnað, byggðastefnu og utanríkismálin. Þess ber að geta að uppygging viðræðanna gerði ráð fyrir að endað yrði á erfiðustu málunum. Í umræðu hér á landi er algengt að ræða um stöðu efnahagsmála innan ESB í heild sinni og vinna þá með meðaltöl allra aðildarríkja sambandsins sem gefur ákveðan mynd af stöðu sambandsins en mjög takmarkaða mynd af stöðu einstakra ríkja innan þess og hvernig þeim farnast í efnahagssamstarfinu. Mun gleggri mynd getur fengist með því að skoða hvernig einstökum smáríkjum gengur að fóta sig í efnahagsumhverfi sambandsins og reyna að draga ályktanir út frá þeirri reynslu og máta Ísland inn í þann veruleika. Flest aðildarrríkin hafa tekið upp evruna (20 ríki) meðan önnur eru tengd evrunni í gegnum sérstakt samkomulag (ERM II, 2 ríki) og þriðji hópurinn annað hvort ætlar ekki að taka upp evruna (1 ríki) eða uppfyllir ekki Maastricht skilyrðin fyrir upptöku evrunnar (4 ríki). Í þessu sambandi er athyglisvert að bera saman nokkur smáríki ESB og stöðuna á nokkrum efnahagsmælikvörðum. Ég hef valið smáríki innan ESB sem eru hvað næst okkur landfræðilega, hvað líkust okkur efnahagslega, menningarlega og út frá stjórnsskipulagi. Fyrst ber að nefna þrjú af sex stofnríkjum sambandsins (1957) Benelúxlöndin, Belgíu, Holland og Lúxemborg (öll með evruna). Þá Danmörku (með krónu tengda evru) og Írland (með evru) sem gengu inn í sambandið í fyrstu bylgju stækkunnar sambandsins árið 1973. Síðan í fjórðu stækkun sambandsins árið 1995 töldu Finnland (með evru), Svíþjóð (með krónu) og Austurríki (með evru) sér best borgið með aðild. Taflan hér að neðan sýnir stöðuna á nokkrum efnahagsmælikvörðum þessara smáríkja auk Íslands í byrjun janúar 2025 (þessar tölur eru birtar með fyrirvara) en ættu að gefa nokkuð rétta mynd af stöðunni. Í fyrsta lagi sker Ísland sig verulega úr að því leiti að verðbólga er hér á landi er mun hærri en í samanburðarríkjunum og hefur líka verið þrálátari. Öll ríkin nema Holland (3.2%) og Belgía (3.1%) eru vel undir verðbólgumarkmiðum Seðlanka Íslands um 2.5% verðbólgu. Í annan stað eru stýrivextir á Íslandi margfalt hærri en í öllum hinum ríkjunum eða yfir 8% á meðan stýrivextir í evruríkjunum eru 2.75% og í Danmörku og Svíþjóð 2.50%, hér munar um ein 6% í vöxtum. Kostnaður almennings og fyrirtækja því mun meiri en í samanburðaríkjunum og samkeppnisstaðan að sama skapi verri. Hvað atvinnuleysi varðar þá er það lægra á Íslandi en hinum ríkjunum sem flestir hafa talið jákvætt fyrir íslenskt samfélag, en þó er lítill munur á atvinnuleysistölum á Íslandi, Hollandi og Írlandi. Hagvöxtur var hærri í flestum þessum ríkjum sambandins hærri en á Íslandi á síðasta ári, en þó voru Finnland, Írland og Austurríki með örlítið lægri hagvöxt en Ísland eins og sést í töflunni. Við sjáum að verg landsframleiðsla á hvern íbúa út frá kaupmáttarjöfnuði er langhæst hjá Írum og í Lúxemborg og gefur til kynna að kaupmáttur almennings sé þar mestur af þessum ríkjum, en hvað lægstur hjá Finnum. Ísland er á svipuðum slóðum og Belgía, Svíþjóð, Danmörk og Holland. Land Stýrivextir (europa.eu, 2024) Verðbólga (europa.eu, 2024) Atvinnuleysi (europa.eu, 2024) Hagvöxtur (Statistica, 2024) Verg landsframleiðsla á mann út frá kaupmáttarjöfnuði (IMF, 2024) Svíþjóð 2.50 1.0 8.0 1.0 72.000 Danmörk 2.50 1.9 6.4 2.0 83.500 Holland 2.75 3.2 3.7 0.6 81.500 Belgía 2.75 3.1 5.5 1.1 73.200 Finnland 2.75 0.7 8.6 0 64.700 Írland 2.75 1.0 4.1 -0.2 127.700 Ísland 8.50 4.6 3.5 0.5 78.800 Lúxemborg 2.75 1.0 5.9 1.2 151.100 Austurríki 2.75 1.9 5.5 -0.6 73.000 Þetta eru ekki einu mælikvarðarnir sem hægt er að nota til að meta efnahagsástand og velferð innan ríkja eða ríkjasambanda. Skuldastaða ríkissjóðs Íslands væri mælikvarði sem kæmi líklega nokkuð vel út í sambanburði við þessi ríki. Einnig er rétt að hafa í huga að þetta er (punktstaða í tíma) en þessi punktstaða segir þó ákveðna sögu. Fróðlegt væri að sjá þessa mælikvarða teygða á síðustu 30 ár fyrir hvert og eitt ríki en ekki var heiglum hent að finna eða taka saman þá tölfræði. Höfundur er háskólakennari í HR og hefur í tæp 20 ár kennt evrópufræði, stefnumótun, samningatækni og rekstur og sjálfbærni í sjávarútvegi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Evrópusambandið Mest lesið Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun Skoðun Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leiðsögundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Sjá meira
Ríkisstjórnin er búin að setja aðild að Evrópusambandinu (ESB) á dagskrá og leggur til að þjóðin fái að kjósa um hvort að taka eigi upp og ljúka samningaviðræðum Íslands við ESB og því mikilvægt að sem flestir byrji að kynna sér kosti og galla við inngöngu Íslands í ESB. Ísland fékk formlega stöðu umsóknarríkis (candidate status) í júlí árið 2010 en fyrstu mánuðirnir fóru í að bera saman löggjöf Íslands og ESB löggjöfina (acquis). Í framhaldi hófust formlegar aðildarviðræður. Á því eina og hálfa ári sem viðræðurnar stóðu yfir voru 27 málefnakaflar af þeim 33 sem undir eru í viðræðunum opnaðir og ræddir. Ekki náðist á þessum tíma að byrja að ræða af mikilli alvöru um það sem flestir telja helstu álitamálin; sjávarútveg, gjaldmiðilsmál, landbúnað, byggðastefnu og utanríkismálin. Þess ber að geta að uppygging viðræðanna gerði ráð fyrir að endað yrði á erfiðustu málunum. Í umræðu hér á landi er algengt að ræða um stöðu efnahagsmála innan ESB í heild sinni og vinna þá með meðaltöl allra aðildarríkja sambandsins sem gefur ákveðan mynd af stöðu sambandsins en mjög takmarkaða mynd af stöðu einstakra ríkja innan þess og hvernig þeim farnast í efnahagssamstarfinu. Mun gleggri mynd getur fengist með því að skoða hvernig einstökum smáríkjum gengur að fóta sig í efnahagsumhverfi sambandsins og reyna að draga ályktanir út frá þeirri reynslu og máta Ísland inn í þann veruleika. Flest aðildarrríkin hafa tekið upp evruna (20 ríki) meðan önnur eru tengd evrunni í gegnum sérstakt samkomulag (ERM II, 2 ríki) og þriðji hópurinn annað hvort ætlar ekki að taka upp evruna (1 ríki) eða uppfyllir ekki Maastricht skilyrðin fyrir upptöku evrunnar (4 ríki). Í þessu sambandi er athyglisvert að bera saman nokkur smáríki ESB og stöðuna á nokkrum efnahagsmælikvörðum. Ég hef valið smáríki innan ESB sem eru hvað næst okkur landfræðilega, hvað líkust okkur efnahagslega, menningarlega og út frá stjórnsskipulagi. Fyrst ber að nefna þrjú af sex stofnríkjum sambandsins (1957) Benelúxlöndin, Belgíu, Holland og Lúxemborg (öll með evruna). Þá Danmörku (með krónu tengda evru) og Írland (með evru) sem gengu inn í sambandið í fyrstu bylgju stækkunnar sambandsins árið 1973. Síðan í fjórðu stækkun sambandsins árið 1995 töldu Finnland (með evru), Svíþjóð (með krónu) og Austurríki (með evru) sér best borgið með aðild. Taflan hér að neðan sýnir stöðuna á nokkrum efnahagsmælikvörðum þessara smáríkja auk Íslands í byrjun janúar 2025 (þessar tölur eru birtar með fyrirvara) en ættu að gefa nokkuð rétta mynd af stöðunni. Í fyrsta lagi sker Ísland sig verulega úr að því leiti að verðbólga er hér á landi er mun hærri en í samanburðarríkjunum og hefur líka verið þrálátari. Öll ríkin nema Holland (3.2%) og Belgía (3.1%) eru vel undir verðbólgumarkmiðum Seðlanka Íslands um 2.5% verðbólgu. Í annan stað eru stýrivextir á Íslandi margfalt hærri en í öllum hinum ríkjunum eða yfir 8% á meðan stýrivextir í evruríkjunum eru 2.75% og í Danmörku og Svíþjóð 2.50%, hér munar um ein 6% í vöxtum. Kostnaður almennings og fyrirtækja því mun meiri en í samanburðaríkjunum og samkeppnisstaðan að sama skapi verri. Hvað atvinnuleysi varðar þá er það lægra á Íslandi en hinum ríkjunum sem flestir hafa talið jákvætt fyrir íslenskt samfélag, en þó er lítill munur á atvinnuleysistölum á Íslandi, Hollandi og Írlandi. Hagvöxtur var hærri í flestum þessum ríkjum sambandins hærri en á Íslandi á síðasta ári, en þó voru Finnland, Írland og Austurríki með örlítið lægri hagvöxt en Ísland eins og sést í töflunni. Við sjáum að verg landsframleiðsla á hvern íbúa út frá kaupmáttarjöfnuði er langhæst hjá Írum og í Lúxemborg og gefur til kynna að kaupmáttur almennings sé þar mestur af þessum ríkjum, en hvað lægstur hjá Finnum. Ísland er á svipuðum slóðum og Belgía, Svíþjóð, Danmörk og Holland. Land Stýrivextir (europa.eu, 2024) Verðbólga (europa.eu, 2024) Atvinnuleysi (europa.eu, 2024) Hagvöxtur (Statistica, 2024) Verg landsframleiðsla á mann út frá kaupmáttarjöfnuði (IMF, 2024) Svíþjóð 2.50 1.0 8.0 1.0 72.000 Danmörk 2.50 1.9 6.4 2.0 83.500 Holland 2.75 3.2 3.7 0.6 81.500 Belgía 2.75 3.1 5.5 1.1 73.200 Finnland 2.75 0.7 8.6 0 64.700 Írland 2.75 1.0 4.1 -0.2 127.700 Ísland 8.50 4.6 3.5 0.5 78.800 Lúxemborg 2.75 1.0 5.9 1.2 151.100 Austurríki 2.75 1.9 5.5 -0.6 73.000 Þetta eru ekki einu mælikvarðarnir sem hægt er að nota til að meta efnahagsástand og velferð innan ríkja eða ríkjasambanda. Skuldastaða ríkissjóðs Íslands væri mælikvarði sem kæmi líklega nokkuð vel út í sambanburði við þessi ríki. Einnig er rétt að hafa í huga að þetta er (punktstaða í tíma) en þessi punktstaða segir þó ákveðna sögu. Fróðlegt væri að sjá þessa mælikvarða teygða á síðustu 30 ár fyrir hvert og eitt ríki en ekki var heiglum hent að finna eða taka saman þá tölfræði. Höfundur er háskólakennari í HR og hefur í tæp 20 ár kennt evrópufræði, stefnumótun, samningatækni og rekstur og sjálfbærni í sjávarútvegi.
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun
Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun