Sagnaarfur Biblíunnar – Móse og boðorðin 10 Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 27. febrúar 2025 10:01 Fáar frásagnir Biblíunnar eru þekktari og umdeildari en sagan af Móse og boðorðunum 10. Í 2. Mósebók er för þeirra sem flúðu undan þrælahaldi í Egyptalandi lýst sem eyðimerkurgöngu er varði í 40 ár. Við upphaf þeirrar göngu, þegar mannfjöldinn gekk inn í Sínaíeyðimörkina, setti hópurinn upp búðir sínar „gegnt fjallinu [Sínaí] en Móse gekk upp til Guðs“, þar sem honum voru gefin boðorðin. Guð talaði orð sín ofan af fjallinu, og það „urðu þrumur og eldingar. Þykkur skýsorti var yfir fjallinu og mjög öflugur hornablástur heyrðist.“ „Þegar Drottinn hafði talað við Móse, á Sínaífjalli fékk hann honum báðar sáttmálstöflurnar, steintöflur, skráðar með fingri Guðs.“ Sagan er myndræn og hefur verið innblástur listaverka og kvikmynda í gegnum aldirnar, frá Rembrandt og Michelangelo til túlkunar Charlton Heston í kvikmynd DeMille. Boðorðin 10 eiga sér merkilega viðtökusögu og hluti þeirrar sögu snýst um röðun og inntak boðorðanna. Með nokkurri einföldun má segja að tvær meginhefðir séu um röðun þeirra, sú fyrri telur myndbannið svokallaða sem sér boðorð, en það gera gyðingar sjálfir og kirkjudeildir á borð við rétttrúnaðarkirkjur og kalvínista, og hin er að skipta boðinu um að girnast ekki í tvennt, en það gerir kaþólska kirkjan, sem og okkar lúterska hefð. Munur þessi byggir á ólíkri framsetningu boðorðanna í Mósebókum. Boðorðin hafa verið umdeild í gegnum mannkynssöguna og á 20. öldinni snérust deilur annarsvegar um trúarlegt inntak þeirra og hinsvegar um gyðinglegan uppruna. Í Sovétríkjunum var guðleysi upphafið sem eina leiðin til siðferðisþroska og trúarlegum kennisetningum hafnað, en þrátt fyrir það nutu bBooðorðin 10 töluverðrar virðingar. Hitler taldi boðorðin úrkynjun („eine Perversion unserer gesundesten Instinkte“) og líkti þeim við svipu þrælahaldarans. Í Bandaríkjunum voru tugþúsundir minnisvarða reistir með Boðorðunum í skólum og við opinberar byggingar og þessir minnisvarðar hafa orðið vígvöllur í menningardeiglunni vestanhafs. Boðorðin sem Móse tók við á fjallinu eru ekki eiginleg lög, heldur sáttmáli á milli Guðs og þeirra sem vilja fylgja honum. Fyrstu boðorðin eru trúarlegs eðlis, þau lýsa þeim Guði sem „leiddi þig út af Egyptalandi, út úr þrælahúsinu“, Guði sem á frumkvæði að samfélagi og sáttmála við okkur. Einum Guði, sem ekki er hægt að smætta í skurðgoð, ekki skal tala um af hégóma og taka skal frá tíma til að rækta samfélag við. Eingyðistrúarbrögðin þrjú byggja öll á þessari kröfu um trúfesti og það er hin trúarlega tryggðarkrafa, sem hefur staðið í valdshöfum frá fornöld til okkar daga. Í Rómaveldi neituðu t.d. kristnir menn að viðurkenna keisarann sem Guð og uppskáru ofsóknir fyrir vikið, og kirkjufeður beittu þá fyrsta boðorðinu fyrir sig, Guð einn skyldi dýrka. Í sögu trúarstofnana hafa leiðtogar ekki síður tekið sér vald sem gengur gegn fyrsta boðorðinu, guðræði klerkastéttar er hjáguðadýrkun til jafns við valdatilkall einræðisherra, en áminning fyrstu boðorðanna er um að guðlegt vald skuli aldrei vera gefið veraldlegum valdshöfum. Boðorðin sem fylgja fjalla síðan um samfélag manna, hið fjórða um samhengi kynslóðanna og fimmta til áttunda um samskipti manna á milli. Fjórða boðorðið sker sig úr að því leiti að vera það eina sem fylgir fyrirheiti. Það hljómar: „Heiðra föður þinn og móður svo að þú verðir langlífur í landinu“. Fjölmargar rannsóknir hafa staðfest mikilvægi farsælla fjölskyldutengsla fyrir velferð einstaklinga og samfélaga. Siðfræðingar hafa verið uppteknir af því hvort fimmta til áttunda boðorðin séu algild og sett upp siðklemmur því til prófunar. Þekkt dæmi er bannið við lygi, þar sem Kant taldi það ófrávíkjanlega kröfu, meira að segja þegar morðingjar knýja dyra, en John Stuart Mill setti nyt ofar siðaboðum og Nietzsche sagði lygina megi nota sér til framdráttar. Mikilvægari en siðfræði og ímyndaðar siðklemmur eru þó inntak orðanna og í því ljósi hafa boðorðin aldrei verið brýnni. Enn er mannkynið að fórna mannslífum, jafnvel lífum barna og kvenna, í þágu eiginhagsmuna, „þú skalt ekki morð fremja“, og sannleikurinn er alltaf fyrsta fórnarlamb stríðsátaka – það þarf „ljúgvitni gegn náunga þínum“ til að réttlæta það að fórna þurfi mannslífum. Þú skalt ekki stela segir sig sjálft, en arðrán er undanfari átaka, og þar hafa Vesturlönd ekki síður svarta samvisku en aðrar þjóðir í samtímanum. Loks eru sárustu málin sem meðferðaraðilar fá á borð til sín, þau þegar hjón hafa virt að vettugi boðorðið „þú skalt ekki drýgja hór“. Líkt og fyrstu boðorðin eru áttaviti fyrir mannkynið um að taka sér ekki guðlegt vald yfir öðrum, lýkur boðorðunum á uppsprettu alls þess illa sem á undan er lýst. Girnd og öfund eru ljótustu tilfinningar sem búa innra með fullorðnu fólki og þó mantra níunda áratugarins hafi verið „græðgi er góð“, þá er það græðgi sem valdið hefur öllum stríðsátökum mannkyns, sem og þeim vistkerfisvanda sem við stöndum frammi fyrir. „Þú skalt ekki girnast“ þýðir að við lifum í sátt – sátt við Guð, sátt við okkur sjálf og hvar við erum stödd í lífinu hverju sinni, og sátt við það samferðafólk sem við ferðumst með í gegnum lífið. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Trúmál Mest lesið Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa Skoðun Skoðun Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Skoðun Vaka stendur með Menntavísindasviði í verki Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson skrifar Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar Skoðun Að standa við stóru orðin Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar Skoðun Ég virði þig og þín mörk, virðir þú mig og mín mörk ? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Sjá meira
Fáar frásagnir Biblíunnar eru þekktari og umdeildari en sagan af Móse og boðorðunum 10. Í 2. Mósebók er för þeirra sem flúðu undan þrælahaldi í Egyptalandi lýst sem eyðimerkurgöngu er varði í 40 ár. Við upphaf þeirrar göngu, þegar mannfjöldinn gekk inn í Sínaíeyðimörkina, setti hópurinn upp búðir sínar „gegnt fjallinu [Sínaí] en Móse gekk upp til Guðs“, þar sem honum voru gefin boðorðin. Guð talaði orð sín ofan af fjallinu, og það „urðu þrumur og eldingar. Þykkur skýsorti var yfir fjallinu og mjög öflugur hornablástur heyrðist.“ „Þegar Drottinn hafði talað við Móse, á Sínaífjalli fékk hann honum báðar sáttmálstöflurnar, steintöflur, skráðar með fingri Guðs.“ Sagan er myndræn og hefur verið innblástur listaverka og kvikmynda í gegnum aldirnar, frá Rembrandt og Michelangelo til túlkunar Charlton Heston í kvikmynd DeMille. Boðorðin 10 eiga sér merkilega viðtökusögu og hluti þeirrar sögu snýst um röðun og inntak boðorðanna. Með nokkurri einföldun má segja að tvær meginhefðir séu um röðun þeirra, sú fyrri telur myndbannið svokallaða sem sér boðorð, en það gera gyðingar sjálfir og kirkjudeildir á borð við rétttrúnaðarkirkjur og kalvínista, og hin er að skipta boðinu um að girnast ekki í tvennt, en það gerir kaþólska kirkjan, sem og okkar lúterska hefð. Munur þessi byggir á ólíkri framsetningu boðorðanna í Mósebókum. Boðorðin hafa verið umdeild í gegnum mannkynssöguna og á 20. öldinni snérust deilur annarsvegar um trúarlegt inntak þeirra og hinsvegar um gyðinglegan uppruna. Í Sovétríkjunum var guðleysi upphafið sem eina leiðin til siðferðisþroska og trúarlegum kennisetningum hafnað, en þrátt fyrir það nutu bBooðorðin 10 töluverðrar virðingar. Hitler taldi boðorðin úrkynjun („eine Perversion unserer gesundesten Instinkte“) og líkti þeim við svipu þrælahaldarans. Í Bandaríkjunum voru tugþúsundir minnisvarða reistir með Boðorðunum í skólum og við opinberar byggingar og þessir minnisvarðar hafa orðið vígvöllur í menningardeiglunni vestanhafs. Boðorðin sem Móse tók við á fjallinu eru ekki eiginleg lög, heldur sáttmáli á milli Guðs og þeirra sem vilja fylgja honum. Fyrstu boðorðin eru trúarlegs eðlis, þau lýsa þeim Guði sem „leiddi þig út af Egyptalandi, út úr þrælahúsinu“, Guði sem á frumkvæði að samfélagi og sáttmála við okkur. Einum Guði, sem ekki er hægt að smætta í skurðgoð, ekki skal tala um af hégóma og taka skal frá tíma til að rækta samfélag við. Eingyðistrúarbrögðin þrjú byggja öll á þessari kröfu um trúfesti og það er hin trúarlega tryggðarkrafa, sem hefur staðið í valdshöfum frá fornöld til okkar daga. Í Rómaveldi neituðu t.d. kristnir menn að viðurkenna keisarann sem Guð og uppskáru ofsóknir fyrir vikið, og kirkjufeður beittu þá fyrsta boðorðinu fyrir sig, Guð einn skyldi dýrka. Í sögu trúarstofnana hafa leiðtogar ekki síður tekið sér vald sem gengur gegn fyrsta boðorðinu, guðræði klerkastéttar er hjáguðadýrkun til jafns við valdatilkall einræðisherra, en áminning fyrstu boðorðanna er um að guðlegt vald skuli aldrei vera gefið veraldlegum valdshöfum. Boðorðin sem fylgja fjalla síðan um samfélag manna, hið fjórða um samhengi kynslóðanna og fimmta til áttunda um samskipti manna á milli. Fjórða boðorðið sker sig úr að því leiti að vera það eina sem fylgir fyrirheiti. Það hljómar: „Heiðra föður þinn og móður svo að þú verðir langlífur í landinu“. Fjölmargar rannsóknir hafa staðfest mikilvægi farsælla fjölskyldutengsla fyrir velferð einstaklinga og samfélaga. Siðfræðingar hafa verið uppteknir af því hvort fimmta til áttunda boðorðin séu algild og sett upp siðklemmur því til prófunar. Þekkt dæmi er bannið við lygi, þar sem Kant taldi það ófrávíkjanlega kröfu, meira að segja þegar morðingjar knýja dyra, en John Stuart Mill setti nyt ofar siðaboðum og Nietzsche sagði lygina megi nota sér til framdráttar. Mikilvægari en siðfræði og ímyndaðar siðklemmur eru þó inntak orðanna og í því ljósi hafa boðorðin aldrei verið brýnni. Enn er mannkynið að fórna mannslífum, jafnvel lífum barna og kvenna, í þágu eiginhagsmuna, „þú skalt ekki morð fremja“, og sannleikurinn er alltaf fyrsta fórnarlamb stríðsátaka – það þarf „ljúgvitni gegn náunga þínum“ til að réttlæta það að fórna þurfi mannslífum. Þú skalt ekki stela segir sig sjálft, en arðrán er undanfari átaka, og þar hafa Vesturlönd ekki síður svarta samvisku en aðrar þjóðir í samtímanum. Loks eru sárustu málin sem meðferðaraðilar fá á borð til sín, þau þegar hjón hafa virt að vettugi boðorðið „þú skalt ekki drýgja hór“. Líkt og fyrstu boðorðin eru áttaviti fyrir mannkynið um að taka sér ekki guðlegt vald yfir öðrum, lýkur boðorðunum á uppsprettu alls þess illa sem á undan er lýst. Girnd og öfund eru ljótustu tilfinningar sem búa innra með fullorðnu fólki og þó mantra níunda áratugarins hafi verið „græðgi er góð“, þá er það græðgi sem valdið hefur öllum stríðsátökum mannkyns, sem og þeim vistkerfisvanda sem við stöndum frammi fyrir. „Þú skalt ekki girnast“ þýðir að við lifum í sátt – sátt við Guð, sátt við okkur sjálf og hvar við erum stödd í lífinu hverju sinni, og sátt við það samferðafólk sem við ferðumst með í gegnum lífið. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ.
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar
Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar
Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun