Stígamót í 35 ár Drífa Snædal skrifar 5. mars 2025 08:00 Stígamót eru afsprengi kvennabaráttunnar sem reis hátt á áttunda og níunda áratug síðustu aldar, en í þessari viku fagna Stígamót 35 ára afmæli. Það er reyndar undarlegt að tala um að fagna einhverju sem ætti ekki að þurfa að vera til í okkar samfélagi. Engu að síður ber að fagna því að brotaþolar hafi getað leitað skjóls og aðstoðar og að barátta Stígamóta fyrir betra samfélagi hafi skilað nokkrum árangri. Að stofnun Stígamóta árið 1990 stóðu eftirfarandi samtök: Barnahópur Kvennaathvarfs, Ráðgjafahópur um nauðgunarmál, KFUK í Reykjavík, Menningar- og friðarsamtök íslenskra kvenna, Vinnuhópur gegn sifjaspellum, Sjálfstæðiskvennafélagið Hvöt, Kvenréttindafélag Íslands, Kvennaráðgjöfin, Fóstrufélag Íslands, Þroskaþjálfafélag Íslands, Kvenfélagasamband Íslands, Hið íslenska kennarafélag, LFK, Starfsmannafélag ríkisstofnana og Félag háskólamenntaðra hjúkrunarfræðinga. Þetta var því breiðfylking kvennasamtaka sem þekkti þörfina fyrir þjónustu eins og Stígamót veittu, ýmist á eigin skinni eða í gegnum störf sín. Að öðrum ólöstuðum er líka vert að minnast á dr. Guðrúnu Jónsdóttur, félagsráðgjafa sem var driffjöðurin í stofnun og upphafsárum Stígamóta. Fyrir rúmu ári síðan kom út ævisaga hennar, Ég verð aldrei ungfrú meðfærileg, eftir Ingibjörgu Döggu Kjartansdóttur. Fyrstu árin var á brattann að sækja enda hin opinbera barátta gegn kynbundnu ofbeldi nýhafin. Áður börðust konur gegn ofbeldi með því að berjast gegn áfengisneyslu karla, berjast fyrir fjárhagslegu sjálfstæði kvenna, þungunarrofum og fleiru. Það var ekki fyrr en í kringum 1980 sem kynbundið ofbeldi varð að baráttumáli opinberlega, að talað var um það í heyranda hljóði. Fyrstu ár Kvennaathvarfsins og svo Stígamóta fóru enda í að réttlæta tilveru sína, að ofbeldi væri það algengt að nauðsynlegt væri fyrir konur og börn að eiga skjól og að baráttan gegn ofbeldi ætti heima á hinu pólitíska sviði. Setningar eins og “karlar þora ekki lengur að faðma börnin sín” voru algengar á þessum árum, eins og Stígamót væri að tortryggja allt og alla þegar markmiðið var að opna umræðu um kynferðisbrot gegn börnum og konum. Við erum sem betur fer á öðrum stað í dag, við viðurkennum vandann en okkur hefur ekki tekist neitt sérstaklega vel að vinna gegn rótum hans. Eins og samfélagið allt hafa Stígamót tekið miklum breytingum frá stofnun. Á upphafsmetrum starfsins var lítil sérfræðiþekking til og starfið byggðist mest á að konur hlustuðu, trúðu og studdu aðrar konur. Það var til dæmis ekki viðurkennt að börn sem verða fyrir ofbeldi geti hermt ofbeldið uppá önnur börn í kringum sig. Þannig var fólk hólfað niður eftir því hvort það var þolandi eða gerandi og ef það hafði sýnt af sér gerendahegðun sem barn gat það ekki sótt stuðning til Stígamóta. Í dag vitum við að málið er flóknara en svo og á Stígamótum fá brotaþolar aðstoð í dag nánast óháð eigin hegðun. Þá skal það viðurkennt að mikið af þeirri þekkingu sem er viðurkennd í dag um kynferðisofbeldi og afleiðingar þess hefur einmitt orðið til inni á Stígamótum, í samtölum við brotaþola og greiningu á komuskýrslum sem Stígamót hafa alltaf tekið saman og miðlað inn í samfélagsumræðuna. Eitt af því sem hefur verið í umræðunni er aðstoð við karlkyns brotaþola og hvernig það samræmist starfi Stígamóta sem eru stofnuð af konum fyrir konur. Hugmyndafræðin er feminísk og viðurkennir að ofbeldið er kynbundið og skýringanna á ofbeldi er fyrst og fremst leitað í samfélagsgerðinni, þ.e. í valda- og stöðumismun. Karlar eru oftar en ekki í valdastöðu gagnvart konum og börnum, ófatlað fólk í valdastöðu gagnvart fötluðu fólki, innlendir gagnvart fólki af erlendum uppruna o.s.frv. Þessi hugmyndafræði fellur best að reynslu þeirra sem beitt hafa verið kynferðisofbeldi og skýra jafnframt þá staðreynd að það eru í miklum mæli karlar sem beita konur og börn kynferðisofbeldi. Samkvæmt þessum hugmyndum er kynferðisofbeldi ógnvænlegasta form kynjamisréttis. Það þarf hins vegar ekki að þýða að karlar geti ekki orðið fyrir ofbeldi eða að konur geti ekki beitt ofbeldi. Hitt er bara miklu algengara (90% brotaþola eru konur og 95% gerenda eru karlar skv. gögnum Stígamóta). Karlkyns brotaþolar eru hins vegar oft á tíðum að takast á við skaðlegar kynjaðir ranghugmyndir sem tefja að þeir leiti sér hjálpar. Þeir eru hjartanlega velkomnir á Stígamót eins og brotaþolar af öðrum kynjum en á Stígamótum hafa í rúm 20 ár verið sérstakir hópar fyrir karlkyns brotaþola og síðastliðinn 10 ára hafa verið sérstök fræðslukvöld fyrir karlkyns brotaþola undir handleiðslu karlkyns ráðgjafa. Stígamót hafa lært og samfélagið hefur lært en það er samt ótrúlegt að við höfum ekki komist lengra þrátt fyrir alla baráttuna. Við höfum náð svo miklum árangri á svo mörgum sviðum jafnréttisbaráttunnar en kynbundið ofbeldi þrífst enn, og það sem meira er, það þrífst enn á meðal unga fólksins. Það eru fáar vísbendingar um að það sé á undanhaldi. Og það litar alla tilveruna að beita og vera beitt ofbeldi sem ung manneskja. Ef þú sem ungur karlmaður nauðgar konu og það hefur engar afleiðingar fyrir þig þá ferð þú út í lífið með þau skilaboð að þú getir beitt valdi til að ná þínu fram. Unga konan sem þú nauðgaðir fær að sama skapi skilaboð um að það megi koma fram við hana hvernig sem er án þess að það hafi afleiðingar. Þegar kynbundið ofbeldi er ekki tekið alvarlega fá allir drengir þessi skilaboð og allar stelpur og stálp. Þannig litar þetta fullorðinsárin og samfélagið allt. Það að berjast gegn og taka á kynferðisofbeldi er því forsenda kynjajafnréttis. Þessi hugmyndafræði hefur alltaf verið hornsteinn Stígamóta og heldur áfram að vera það. Síðustu ár hafa Stígamót í samstarfi við ríki og borg einbeitt sér að forvarnarstarfi gagnvart ungu fólki undir heitinu Sjúkást. Stígamót reka einnig netspjall þar sem ungmenni geta reifað allt milli himins og jarðar í skjóli nafnleyndar. Sjúktspjall er opið þrjú kvöld í viku og hefur reynst mörgum vel en við fáum líka vitneskju um þann vanda sem ungt fólk glímir við og getum því sniðið fræðsluna að þeirra þörfum. Kynferðislegt og kynbundið ofbeldi er enn til og það er sorgleg staðreynd. Þetta er hins vegar menningarbundið og það þýðir að við getum breytt því. Við verðum að trúa að það sé hægt að útrýma kynbundnu og kynferðislegu ofbeldi rétt eins og við höfum náð að breyta alls konar hegðun í gegnum tíðina með samstilltu átaki. Stígamót eru tilbúin til allra þeirra verka sem eru líkleg til árangurs, með 35 ára þekkingu og reynslu í farteskinu, ótal hugmyndir að bættu samfélagi og með vilja og þor til að skora á hólm ríkjandi menningu. Ert þú með? Sjáumst á málþingi Stígamóta „Útrýmum kynferðisofbeldi“ fimmtudaginn 6. mars kl. 16 í Veröld – húsi Vigdísar. Höfundur er talskona Stígamóta Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Drífa Snædal Kynferðisofbeldi Kynbundið ofbeldi Félagasamtök Jafnréttismál Mest lesið Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Halldór 26.04.2025 Halldór „Þessu er alltaf lofað fyrir kosningar en alltaf svikið“ Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś Skoðun Skoðun Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Sjá meira
Stígamót eru afsprengi kvennabaráttunnar sem reis hátt á áttunda og níunda áratug síðustu aldar, en í þessari viku fagna Stígamót 35 ára afmæli. Það er reyndar undarlegt að tala um að fagna einhverju sem ætti ekki að þurfa að vera til í okkar samfélagi. Engu að síður ber að fagna því að brotaþolar hafi getað leitað skjóls og aðstoðar og að barátta Stígamóta fyrir betra samfélagi hafi skilað nokkrum árangri. Að stofnun Stígamóta árið 1990 stóðu eftirfarandi samtök: Barnahópur Kvennaathvarfs, Ráðgjafahópur um nauðgunarmál, KFUK í Reykjavík, Menningar- og friðarsamtök íslenskra kvenna, Vinnuhópur gegn sifjaspellum, Sjálfstæðiskvennafélagið Hvöt, Kvenréttindafélag Íslands, Kvennaráðgjöfin, Fóstrufélag Íslands, Þroskaþjálfafélag Íslands, Kvenfélagasamband Íslands, Hið íslenska kennarafélag, LFK, Starfsmannafélag ríkisstofnana og Félag háskólamenntaðra hjúkrunarfræðinga. Þetta var því breiðfylking kvennasamtaka sem þekkti þörfina fyrir þjónustu eins og Stígamót veittu, ýmist á eigin skinni eða í gegnum störf sín. Að öðrum ólöstuðum er líka vert að minnast á dr. Guðrúnu Jónsdóttur, félagsráðgjafa sem var driffjöðurin í stofnun og upphafsárum Stígamóta. Fyrir rúmu ári síðan kom út ævisaga hennar, Ég verð aldrei ungfrú meðfærileg, eftir Ingibjörgu Döggu Kjartansdóttur. Fyrstu árin var á brattann að sækja enda hin opinbera barátta gegn kynbundnu ofbeldi nýhafin. Áður börðust konur gegn ofbeldi með því að berjast gegn áfengisneyslu karla, berjast fyrir fjárhagslegu sjálfstæði kvenna, þungunarrofum og fleiru. Það var ekki fyrr en í kringum 1980 sem kynbundið ofbeldi varð að baráttumáli opinberlega, að talað var um það í heyranda hljóði. Fyrstu ár Kvennaathvarfsins og svo Stígamóta fóru enda í að réttlæta tilveru sína, að ofbeldi væri það algengt að nauðsynlegt væri fyrir konur og börn að eiga skjól og að baráttan gegn ofbeldi ætti heima á hinu pólitíska sviði. Setningar eins og “karlar þora ekki lengur að faðma börnin sín” voru algengar á þessum árum, eins og Stígamót væri að tortryggja allt og alla þegar markmiðið var að opna umræðu um kynferðisbrot gegn börnum og konum. Við erum sem betur fer á öðrum stað í dag, við viðurkennum vandann en okkur hefur ekki tekist neitt sérstaklega vel að vinna gegn rótum hans. Eins og samfélagið allt hafa Stígamót tekið miklum breytingum frá stofnun. Á upphafsmetrum starfsins var lítil sérfræðiþekking til og starfið byggðist mest á að konur hlustuðu, trúðu og studdu aðrar konur. Það var til dæmis ekki viðurkennt að börn sem verða fyrir ofbeldi geti hermt ofbeldið uppá önnur börn í kringum sig. Þannig var fólk hólfað niður eftir því hvort það var þolandi eða gerandi og ef það hafði sýnt af sér gerendahegðun sem barn gat það ekki sótt stuðning til Stígamóta. Í dag vitum við að málið er flóknara en svo og á Stígamótum fá brotaþolar aðstoð í dag nánast óháð eigin hegðun. Þá skal það viðurkennt að mikið af þeirri þekkingu sem er viðurkennd í dag um kynferðisofbeldi og afleiðingar þess hefur einmitt orðið til inni á Stígamótum, í samtölum við brotaþola og greiningu á komuskýrslum sem Stígamót hafa alltaf tekið saman og miðlað inn í samfélagsumræðuna. Eitt af því sem hefur verið í umræðunni er aðstoð við karlkyns brotaþola og hvernig það samræmist starfi Stígamóta sem eru stofnuð af konum fyrir konur. Hugmyndafræðin er feminísk og viðurkennir að ofbeldið er kynbundið og skýringanna á ofbeldi er fyrst og fremst leitað í samfélagsgerðinni, þ.e. í valda- og stöðumismun. Karlar eru oftar en ekki í valdastöðu gagnvart konum og börnum, ófatlað fólk í valdastöðu gagnvart fötluðu fólki, innlendir gagnvart fólki af erlendum uppruna o.s.frv. Þessi hugmyndafræði fellur best að reynslu þeirra sem beitt hafa verið kynferðisofbeldi og skýra jafnframt þá staðreynd að það eru í miklum mæli karlar sem beita konur og börn kynferðisofbeldi. Samkvæmt þessum hugmyndum er kynferðisofbeldi ógnvænlegasta form kynjamisréttis. Það þarf hins vegar ekki að þýða að karlar geti ekki orðið fyrir ofbeldi eða að konur geti ekki beitt ofbeldi. Hitt er bara miklu algengara (90% brotaþola eru konur og 95% gerenda eru karlar skv. gögnum Stígamóta). Karlkyns brotaþolar eru hins vegar oft á tíðum að takast á við skaðlegar kynjaðir ranghugmyndir sem tefja að þeir leiti sér hjálpar. Þeir eru hjartanlega velkomnir á Stígamót eins og brotaþolar af öðrum kynjum en á Stígamótum hafa í rúm 20 ár verið sérstakir hópar fyrir karlkyns brotaþola og síðastliðinn 10 ára hafa verið sérstök fræðslukvöld fyrir karlkyns brotaþola undir handleiðslu karlkyns ráðgjafa. Stígamót hafa lært og samfélagið hefur lært en það er samt ótrúlegt að við höfum ekki komist lengra þrátt fyrir alla baráttuna. Við höfum náð svo miklum árangri á svo mörgum sviðum jafnréttisbaráttunnar en kynbundið ofbeldi þrífst enn, og það sem meira er, það þrífst enn á meðal unga fólksins. Það eru fáar vísbendingar um að það sé á undanhaldi. Og það litar alla tilveruna að beita og vera beitt ofbeldi sem ung manneskja. Ef þú sem ungur karlmaður nauðgar konu og það hefur engar afleiðingar fyrir þig þá ferð þú út í lífið með þau skilaboð að þú getir beitt valdi til að ná þínu fram. Unga konan sem þú nauðgaðir fær að sama skapi skilaboð um að það megi koma fram við hana hvernig sem er án þess að það hafi afleiðingar. Þegar kynbundið ofbeldi er ekki tekið alvarlega fá allir drengir þessi skilaboð og allar stelpur og stálp. Þannig litar þetta fullorðinsárin og samfélagið allt. Það að berjast gegn og taka á kynferðisofbeldi er því forsenda kynjajafnréttis. Þessi hugmyndafræði hefur alltaf verið hornsteinn Stígamóta og heldur áfram að vera það. Síðustu ár hafa Stígamót í samstarfi við ríki og borg einbeitt sér að forvarnarstarfi gagnvart ungu fólki undir heitinu Sjúkást. Stígamót reka einnig netspjall þar sem ungmenni geta reifað allt milli himins og jarðar í skjóli nafnleyndar. Sjúktspjall er opið þrjú kvöld í viku og hefur reynst mörgum vel en við fáum líka vitneskju um þann vanda sem ungt fólk glímir við og getum því sniðið fræðsluna að þeirra þörfum. Kynferðislegt og kynbundið ofbeldi er enn til og það er sorgleg staðreynd. Þetta er hins vegar menningarbundið og það þýðir að við getum breytt því. Við verðum að trúa að það sé hægt að útrýma kynbundnu og kynferðislegu ofbeldi rétt eins og við höfum náð að breyta alls konar hegðun í gegnum tíðina með samstilltu átaki. Stígamót eru tilbúin til allra þeirra verka sem eru líkleg til árangurs, með 35 ára þekkingu og reynslu í farteskinu, ótal hugmyndir að bættu samfélagi og með vilja og þor til að skora á hólm ríkjandi menningu. Ert þú með? Sjáumst á málþingi Stígamóta „Útrýmum kynferðisofbeldi“ fimmtudaginn 6. mars kl. 16 í Veröld – húsi Vigdísar. Höfundur er talskona Stígamóta
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar