Bjartar brostnar vonir Eygló Harðardóttir skrifar 21. október 2011 15:45 Þann 6. október 2008 sat ég ásamt manni mínum í sófanum heima og hlustaði á ávarp Geirs H. Haarde. Eftir að orðunum Guð blessi Ísland sleppti sátum við og horfðum hvort á annað og veltum fyrir okkur hvað maðurinn átti eiginlega við. Hvað var að gerast? Öll vitum við hvað gerðist í framhaldinu. Hrunið var staðreynd. Um 95% af íslenska bankakerfinu fór í þrot, 60% af fyrirtækjum landsins og þriðjungur íslenskra heimila þurftu á fjárhagslegri endurskipulagningu að halda og íslenska ríkið varð að leita á náðir Alþjóðagjaldeyrissjóðsins til að geta staðið við skuldbindingar sínar. Íslenskur almenningur sat eftir í brunarústum óhefts kapítalisma. Hin ósýnilega hönd hins frjálsa markaðar var eftir allt saman ekkert ósýnileg, hún var hreinlega ekki til. Sýnin um að sífellt væri hægt að stækka kökuna með því að ýta undir græðgi einstaklinganna reyndist vera tálsýn, fals eitt þar sem engin raunveruleg verðmæti voru sköpuð. Þetta eru staðreyndir sem munu hafa áhrif á okkur öll um ókomna framtíð. Um mánuði síðar var ég orðin alþingismaður og var þar með kastað inn í hringiðu daglegra mótmæla Búsáhaldabyltingarinnar á Austurvelli, þar sem kallað var eftir nýju Íslandi. Íslandi þar sem allt skyldi vera upp á borðum, spillingu væri úthýst og réttlæti og lýðræði virt. Ríkisstjórnin yrði að víkja og boða þyrfti til kosninga. Ríkisstjórn Samfylkingar og Sjálfstæðisflokks féll undan þrýstingi fólksins og við tók minnihlutastjórn Samfylkingar og Vinstri Grænna sem studd var með hlutleysi Framsóknarmanna. Skilyrði Framsóknarmanna fyrir stuðningi var að strax yrði farið í aðgerðir til varnar heimilum og fyrirtækjum, komið yrði á stjórnlagaþingi til að breyta stjórnarskránni og að boðað yrði til kosninga. Kosningarnar urðu 29. apríl og allir stjórnmálaflokkar lofuðu bót og betrun og að tekið yrði af festu á vanda heimila og fyrirtækja. Mikil endurnýjun varð meðal þingmanna og fyrsta hreina vinstri stjórnin tók við völdum undir forystu Jóhönnu Sigurðardóttur. Nú skyldi svo sannarlega tekið til. Nýtt Ísland? Af hverju er almenningur þá enn þá að mótmæla? Getur verið að ástæðan sé að fátt eitt hafi í raun breyst? Að í stað þess að nýtt Íslandi risi eins og fuglinn Fönix úr brunarústunum hafi stjórnvöld einhent sér í að endurreisa frekar gamla Ísland? Út um allan heim er fólk að mótmæla. Það er að mótmæla sömu hlutunum og við mótmæltum í Búsáhaldabyltingunni og mótmælum enn ósanngirni, óréttlæti og ójöfnuði. Fyrir hrun hrósuðu við okkur af því að hér þrifist engin spilling og bentum á erlendar rannsóknir því til stuðnings. Síðustu mánuðir og ár hafa berlega sýnt hversu illa við blekktum okkur sjálf. Daglega hafa komið fram nýjar upplýsingar um starfshætti íslensku bankanna og útrásarvíkinga sem sýna hvernig þræðirnir liggja út um allt samfélagið og inn í stjórnkerfið. Rætur spillingar eru oftast taldar fjórar. Í fyrsta lagi þarf tækifæri. Í öðru lagi verða að vera litlar líkur á að upp komist vegna lélegs eftirlits og lítils gagnsæis. Í þriðja lagi þarf að vera ávinningur af spillingunni og í fjórða lagi þurfa aðstæður og almennt viðhorf að hvetja venjulegt fólk til að hunsa lög og reglur. Þessar aðstæður voru til staðar fyrir hrun og virðast því miður enn vera til staðar. Ef eitthvað er, þá er ljóst að sú upplausn sem ríkt hefur í samfélaginu getur verið jafnvel enn meiri gróðrastía spillingar og vinargreiða en var fyrir hrun. Þannig hefur fólki ofboðið þegar tugmilljarða skuldir útrásarvíkinga eru felldar niður með einu pennastriki án þess að hróflað sé við lífstíl þeirra á meðan fulltrúar skilanefndanna og nýju bankanna segja okkur að þetta komi okkur ekkert við. Ósanngirnin og ójöfnuðurinn eru sláandi. Fólk sem gerði ekkert nema reyna að koma sér þaki yfir höfuðið er sagt hafa farið „óvarlega" í fjármálum og keypt of mikið af flatskjám. Einu úrræðin sem þessu fólki eru boðin eru 110% leiðin eða sértæk félagsleg greiðsluaðlögun hjá Umboðsmanni skuldara. En er hrunið almenningi að kenna? Ekki segja tölurnar okkur það. Vandamálið var ekki of mikil einkaneysla á lúxusvarningi hjá íslenskum almenningi. Það voru einhverjir aðrir sem sáu um það. Opinberar tölur um neysluhlutföll sýna að þættir líkt og Fatnaður, Hótel og veitingastaðir og Raftæki stóðu nánast í stað eða drógust jafnvel saman. Liðurinn Húsnæði, hiti og rafmagn jókst hins vegar umtalsvert, en hann fór úr því að vera um 21,3% af útgjöldum heimilanna árið 2002 í 28% árið 2007. Kreditkortaskuldir jukust einnig mikið. Á sama tíma urðu skuldir heimilanna við lánakerfið 124% af vergum þjóðartekjum, en almennt er hagkerfi talið gjaldþrota þegar skuldir nema 100%. Fjármagnseigendur fengu því æ stærri hluta af tekjum fólks í gegnum vexti og verðbætur, enda sterk krafa um ríkulega ávöxtun fjármagnsins. Markmiðið var að hámarka hagnaðinn í þeirri von að nokkrir brauðmolar myndu nú hrynja af borðum hinna fáu útvöldu til almúgans. Hvað með 99 prósentin? Fólk mótmælir einnig stjórnmálamönnum sem það telur vera bundna á klafa stórfyrirtækjanna og fjármálakerfisins. Trúin á að lýðræðið virki og eitthvað réttlæti sé að finna dofnar stöðugt. Þetta endurspeglast í að Alþingi Íslendinga mælist með 12-13% traust. Man einhver eftir hugmyndum um samvinnurekstur í heilbrigðisþjónustu, skólakerfinu eða bönkunum? Skólum sem reknir væru af kennurum og foreldrum? Heilsugæslu þar sem læknar og sjúklingar sameinuðust um reksturinn? Eða lánastofnunum þar sem markmiðið væri að lána peninga til félagsmanna á sanngjörnum kjörum? Á næstu vikum og mánuðum mun samþjöppun og fákeppni aukast á íslenskum bankamarkaði, allt í nafni hagræðingar og arðsemi eigin fjár. Litlu sparisjóðirnir munu renna saman við stóru bankana þrjá. Samfélagslegt hlutverk fjármálastofnana mun víkja fyrir blindri trú á hagkvæmni stærðarinnar og aukna arðsemi. Almenningur mun ekki eiga neitt val. Ríkisstjórnin fer þarna með ferðina og virðist önnum kafin við að framfylgja þeirri hugmyndafræði sem olli hruninu. Um allan heim safnast fólk saman á götum úti til að reyna að fá stjórnmálamenn til að leiða hugann að almenningi, en ekki aðeins að þeim sem hefur tekist að sanka að sér stærstum hluta fjármagnsins í heiminum. Og hver eru viðbrögð stjórnmálamannanna? Jú, að leggja frekari álögur á almenning til að safna í sjóði til bjargar bönkunum. Hvað með okkur hin? Hvað með 99 prósentin? Ég vonaði innilega að menn meintu eitthvað með því að vilja endurreisa nýtt Ísland, þar sem við myndum ætíð setja manngildi ofar auðgildi. Nýtt Ísland sem hefði samvinnu, sjálfsábyrgð, sjálfshjálp, lýðræði, jafnrétti, sanngirni og samstöðu að leiðarljósi. Því miður eru þær vonir að bresta. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hrunafmæli Eygló Harðardóttir Mest lesið Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Verður pláss fyrir börnin? Hörður Svavarsson Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir Skoðun Þegar fórnarlamb verður böðull Sigurður Skúlason Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason Skoðun Skoðun Skoðun Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson skrifar Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason skrifar Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Að eiga tertuna og borða hana líka – svar til formanns Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Hik er sama og tap Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason skrifar Skoðun Hluta þjóðarinnar hent út í kuldann – hinn baðar sig í sólinni Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Engin gúrka hjá Blaðamannafélaginu Sigríður Dögg Auðunsdóttir,Freyja Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Sjá meira
Þann 6. október 2008 sat ég ásamt manni mínum í sófanum heima og hlustaði á ávarp Geirs H. Haarde. Eftir að orðunum Guð blessi Ísland sleppti sátum við og horfðum hvort á annað og veltum fyrir okkur hvað maðurinn átti eiginlega við. Hvað var að gerast? Öll vitum við hvað gerðist í framhaldinu. Hrunið var staðreynd. Um 95% af íslenska bankakerfinu fór í þrot, 60% af fyrirtækjum landsins og þriðjungur íslenskra heimila þurftu á fjárhagslegri endurskipulagningu að halda og íslenska ríkið varð að leita á náðir Alþjóðagjaldeyrissjóðsins til að geta staðið við skuldbindingar sínar. Íslenskur almenningur sat eftir í brunarústum óhefts kapítalisma. Hin ósýnilega hönd hins frjálsa markaðar var eftir allt saman ekkert ósýnileg, hún var hreinlega ekki til. Sýnin um að sífellt væri hægt að stækka kökuna með því að ýta undir græðgi einstaklinganna reyndist vera tálsýn, fals eitt þar sem engin raunveruleg verðmæti voru sköpuð. Þetta eru staðreyndir sem munu hafa áhrif á okkur öll um ókomna framtíð. Um mánuði síðar var ég orðin alþingismaður og var þar með kastað inn í hringiðu daglegra mótmæla Búsáhaldabyltingarinnar á Austurvelli, þar sem kallað var eftir nýju Íslandi. Íslandi þar sem allt skyldi vera upp á borðum, spillingu væri úthýst og réttlæti og lýðræði virt. Ríkisstjórnin yrði að víkja og boða þyrfti til kosninga. Ríkisstjórn Samfylkingar og Sjálfstæðisflokks féll undan þrýstingi fólksins og við tók minnihlutastjórn Samfylkingar og Vinstri Grænna sem studd var með hlutleysi Framsóknarmanna. Skilyrði Framsóknarmanna fyrir stuðningi var að strax yrði farið í aðgerðir til varnar heimilum og fyrirtækjum, komið yrði á stjórnlagaþingi til að breyta stjórnarskránni og að boðað yrði til kosninga. Kosningarnar urðu 29. apríl og allir stjórnmálaflokkar lofuðu bót og betrun og að tekið yrði af festu á vanda heimila og fyrirtækja. Mikil endurnýjun varð meðal þingmanna og fyrsta hreina vinstri stjórnin tók við völdum undir forystu Jóhönnu Sigurðardóttur. Nú skyldi svo sannarlega tekið til. Nýtt Ísland? Af hverju er almenningur þá enn þá að mótmæla? Getur verið að ástæðan sé að fátt eitt hafi í raun breyst? Að í stað þess að nýtt Íslandi risi eins og fuglinn Fönix úr brunarústunum hafi stjórnvöld einhent sér í að endurreisa frekar gamla Ísland? Út um allan heim er fólk að mótmæla. Það er að mótmæla sömu hlutunum og við mótmæltum í Búsáhaldabyltingunni og mótmælum enn ósanngirni, óréttlæti og ójöfnuði. Fyrir hrun hrósuðu við okkur af því að hér þrifist engin spilling og bentum á erlendar rannsóknir því til stuðnings. Síðustu mánuðir og ár hafa berlega sýnt hversu illa við blekktum okkur sjálf. Daglega hafa komið fram nýjar upplýsingar um starfshætti íslensku bankanna og útrásarvíkinga sem sýna hvernig þræðirnir liggja út um allt samfélagið og inn í stjórnkerfið. Rætur spillingar eru oftast taldar fjórar. Í fyrsta lagi þarf tækifæri. Í öðru lagi verða að vera litlar líkur á að upp komist vegna lélegs eftirlits og lítils gagnsæis. Í þriðja lagi þarf að vera ávinningur af spillingunni og í fjórða lagi þurfa aðstæður og almennt viðhorf að hvetja venjulegt fólk til að hunsa lög og reglur. Þessar aðstæður voru til staðar fyrir hrun og virðast því miður enn vera til staðar. Ef eitthvað er, þá er ljóst að sú upplausn sem ríkt hefur í samfélaginu getur verið jafnvel enn meiri gróðrastía spillingar og vinargreiða en var fyrir hrun. Þannig hefur fólki ofboðið þegar tugmilljarða skuldir útrásarvíkinga eru felldar niður með einu pennastriki án þess að hróflað sé við lífstíl þeirra á meðan fulltrúar skilanefndanna og nýju bankanna segja okkur að þetta komi okkur ekkert við. Ósanngirnin og ójöfnuðurinn eru sláandi. Fólk sem gerði ekkert nema reyna að koma sér þaki yfir höfuðið er sagt hafa farið „óvarlega" í fjármálum og keypt of mikið af flatskjám. Einu úrræðin sem þessu fólki eru boðin eru 110% leiðin eða sértæk félagsleg greiðsluaðlögun hjá Umboðsmanni skuldara. En er hrunið almenningi að kenna? Ekki segja tölurnar okkur það. Vandamálið var ekki of mikil einkaneysla á lúxusvarningi hjá íslenskum almenningi. Það voru einhverjir aðrir sem sáu um það. Opinberar tölur um neysluhlutföll sýna að þættir líkt og Fatnaður, Hótel og veitingastaðir og Raftæki stóðu nánast í stað eða drógust jafnvel saman. Liðurinn Húsnæði, hiti og rafmagn jókst hins vegar umtalsvert, en hann fór úr því að vera um 21,3% af útgjöldum heimilanna árið 2002 í 28% árið 2007. Kreditkortaskuldir jukust einnig mikið. Á sama tíma urðu skuldir heimilanna við lánakerfið 124% af vergum þjóðartekjum, en almennt er hagkerfi talið gjaldþrota þegar skuldir nema 100%. Fjármagnseigendur fengu því æ stærri hluta af tekjum fólks í gegnum vexti og verðbætur, enda sterk krafa um ríkulega ávöxtun fjármagnsins. Markmiðið var að hámarka hagnaðinn í þeirri von að nokkrir brauðmolar myndu nú hrynja af borðum hinna fáu útvöldu til almúgans. Hvað með 99 prósentin? Fólk mótmælir einnig stjórnmálamönnum sem það telur vera bundna á klafa stórfyrirtækjanna og fjármálakerfisins. Trúin á að lýðræðið virki og eitthvað réttlæti sé að finna dofnar stöðugt. Þetta endurspeglast í að Alþingi Íslendinga mælist með 12-13% traust. Man einhver eftir hugmyndum um samvinnurekstur í heilbrigðisþjónustu, skólakerfinu eða bönkunum? Skólum sem reknir væru af kennurum og foreldrum? Heilsugæslu þar sem læknar og sjúklingar sameinuðust um reksturinn? Eða lánastofnunum þar sem markmiðið væri að lána peninga til félagsmanna á sanngjörnum kjörum? Á næstu vikum og mánuðum mun samþjöppun og fákeppni aukast á íslenskum bankamarkaði, allt í nafni hagræðingar og arðsemi eigin fjár. Litlu sparisjóðirnir munu renna saman við stóru bankana þrjá. Samfélagslegt hlutverk fjármálastofnana mun víkja fyrir blindri trú á hagkvæmni stærðarinnar og aukna arðsemi. Almenningur mun ekki eiga neitt val. Ríkisstjórnin fer þarna með ferðina og virðist önnum kafin við að framfylgja þeirri hugmyndafræði sem olli hruninu. Um allan heim safnast fólk saman á götum úti til að reyna að fá stjórnmálamenn til að leiða hugann að almenningi, en ekki aðeins að þeim sem hefur tekist að sanka að sér stærstum hluta fjármagnsins í heiminum. Og hver eru viðbrögð stjórnmálamannanna? Jú, að leggja frekari álögur á almenning til að safna í sjóði til bjargar bönkunum. Hvað með okkur hin? Hvað með 99 prósentin? Ég vonaði innilega að menn meintu eitthvað með því að vilja endurreisa nýtt Ísland, þar sem við myndum ætíð setja manngildi ofar auðgildi. Nýtt Ísland sem hefði samvinnu, sjálfsábyrgð, sjálfshjálp, lýðræði, jafnrétti, sanngirni og samstöðu að leiðarljósi. Því miður eru þær vonir að bresta.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun