Skoðun

Velferð og atvinnulíf

Magnús Lúðvíksson skrifar
Samtök atvinnulífsins birtu í vikunni niðurstöður skoðanakönnunar um viðhorf og rekstrarhorfur aðildarfyrirtækja sinna. Voru fyrirtækin meðal annars spurð um helstu vandamál sín nú um stundir sem og brýnustu verkefni stjórnvalda. Þriðjungur þeirra fyrirtækja sem tóku þátt taldi að aðgerðir stjórnvalda væru það sem helst stæði sér fyrir þrifum. Þá taldi fjórðungur fyrirtækja aðgerðir stjórnvalda næst stærsta vandamál sitt. Þessar niðurstöður hljóta að valda ríkisstjórninni nokkrum áhyggjum, eða í það minnsta þeim hluta hennar sem telur þróttmikið atvinnulíf forsendu þeirrar velferðar sem stjórnin var mynduð til að verja.

Setja þarf ákveðna fyrirvara við skoðanakönnun sem þessa. Svarhlutfall var lágt, um 29 prósent, sem dregur úr marktækni könnunarinnar. Þá kunna niðurstöðurnar að vera stjórnvöldum óhagstæðari en ella þar sem hvati fyrirtækis til að taka þátt í könnun sem þessari er meiri hjá fyrirtæki sem er óánægt með aðgerðir stjórnvalda en fyrirtæki sem glímir við of litla framleiðslugetu, skort á hæfu starfsfólki eða hátt vaxtastig. Vandamál sem tengjast aðgerðum stjórnvalda er auðveldara að leysa á skömmum tíma (stjórnvöld geta einfaldlega breytt um stefnu) auk þess sem stjórnmálamenn eru líklegri til að láta könnun hafa áhrif á sig en til dæmis peningastefnunend Seðlabankans. Þess vegna kunna fyrirtæki einnig að leggja meiri áherslu í þessari könnun á þau vandræði sem stjórnvöld valda þeim en önnur vandamál sem þó kunna að vera veigameiri. Loks er það vitaskuld ekki endilega hlutverk stjórnvalda að hámarka velgengni fyrirtækja þar sem hagnaður þeirra er tæpast besti mælikvarðinn á velferðarstig þjóðfélags.

Þrátt fyrir þessa varnagla hlýtur skoðanakönnun SA að vera stjórnvöldum nokkuð áhyggjuefni. Því fleiri þættir sem halda aftur af atvinnulífinu, þeim mun verr mun ganga að styrkja efnahagsbatann og fjölga hér störfum. En hvað er það sem sannarlega má gagnrýna stjórnvöld fyrir?

Helst má nefna þrjú atriði:

Vanhugsaðar breytingar á fiskveiðistjórnunarkerfinu

Leiða má því að líkur að talsverður hluti þeirra fyrirtækja sem kvarta helst undan stjórnvöldum sé óánægður með þær breytingar sem ríkisstjórnin stefnir á að gera á fiskveiðistjórnunarkerfinu. Það kemur enda ekki á óvart að af frétt á vefsíðu SA má skilja að hlutfallið er hæst meðal fyrirtækja í sjávarútvegi eða um 70 prósent. Meðal fyrirtækja í sölu og þjónustu er hlutfallið 40 prósent en hlutfall í öðrum geirum er ekki gefið upp á vefsíðu SA.

Áform ríkisstjórnarinnar hafa orsakað mikla óvissu um framtíð sjávarútvegs á Íslandi. Fyrir því eru helst tvær ástæður. Önnur ástæðan er óvissa um niðurstöðu stjórnvalda í málaflokknum. Þótt „stærra frumvarpið" liggi fyrir veit enginn enn hvað af því fær að halda sér og hverju verður breytt. Þá er ekki útilokað að nýtt frumvarp verði búið til eða jafnvel fallið frá þessum breytingum. Hin ástæðan er óvissa um rekstraraðstæður sjávarútvegsfyrirtækja verði frumvarpið að lögum í óbreyttri mynd. Samningar um afnotarétt eru ekki til mjög langs tíma auk þess sem sjávarútvegsráðherra eru falin ýmis völd til að grípa inn í fiskveiðar og jafnvel breyta fyrirkomulagi þeirra á samningstíma. Ákvæði um takmörkun framsals og banni við veðsetningu aflaheimilda munu auk þess draga úr hagkvæmni í greininni. Þessar breytingar myndu hafa veruleg neikvæð áhrif á getu sjávarútvegsfyrirtækja til fjárfestinga sem getur ekki talist eftirsóknarvert miðað við aðstæður í efnahagslífinu. Um langa hríð hefur sú krafa verið hávær að breyta þurfi fiskveiðistjórnunarkerfinu en stóra umkvörtunarefnið hefur verið það að þjóðin njóti ekki auðlindaarðsins í sanngjörnum mæli. Það má hins vegar koma til móts við það sjónarmið án þess að kollvarpa kerfinu. Til dæmis má halda núverandi kerfi en hækka auðlindagjaldið. Í þessu máli hefur ríkisstjórnin farið illa að ráði sínu.

Óskýr afstaða til erlendrar fjárfestingar

Annað atriði sem gagnrýna má ríkisstjórnina fyrir er hvernig hún hefur hagað sér í tengslum við hugmyndir um erlenda fjárfestingu. Nefna má viðbrögð ákveðinna ráðherra við kaupum Magma Energy á HS Orku, áhuga hollenska fyrirtækisins ECA Programs á að koma hér upp aðstöðu og hugmyndum Huang Nubo um kaup á íslenskri jörð hérlendis. Löggjafinn á að setja skýrar reglur um erlenda fjárfestingu og hvers konar atvinnuvegi við byggja má upp. Hins vegar er skaðlegt að skrifa reglurnar upp á nýtt í hvert sinn sem fjárfestir sýnir Íslandi áhuga. Óvissa er eitur í beinum fjárfesta og nýlegar fréttir af því að alþjóðlega tryggingafyrirtækið Aon meti pólitíska óvissu í tengslum við fjárfestingar jafn mikla hér og í Rússlandi og Egyptalandi benda til þess að eftir þessu hafi verið tekið. Núverandi ríkisstjórn verður ekki alfarið kennt um þetta, hömlur á erlendri fjárfestingu hafa verið miklar á Íslandi um langa hríð og stjórnarandstaðan hefur einnig verið full efasemda, en ábyrgðin er fyrst og fremst hennar.

Flóknara skattkerfi


Loks má gagnrýna ríkisstjórnina fyrir ríkisfjármálin. Talsverðum árangri hefur verið náð í þeirri glímu og fyrir það ber að hrósa stjórninni. Hins vegar hafa þær skattkerfisbreytingar sem stjórnin hefur lagst í, ekki allar verið nægilega skynsamlegar. Að öðru óbreyttu er einfalt skattkerfi yfirleitt talið hagkvæmara en flókið. Núverandi ríkisstjórn hefur því miður farið í þá átt að flækja það. Tekjuskattur í þremur þrepum er hvorki flókinn né skaðsamur og það er óskhyggja að ætla að hægt hefði verið að loka fjárlagagatinu á skynsamlegan hátt án skattahækkana. Aftur á móti er fjölgun skattstofna og sérstaklega fjölgun falinna (e. hidden) skatta og hringl með þá skaðleg. Um það hefur stjórnin gert sig seka um. Nærtækasta dæmið er sennilega skatturinn sem tekinn var upp í júní 2009 á vaxtagreiðslur til erlendra aðila sem kostaði hið opinbera fjölda milljarða í tekjur. Það var sennilega óhjákvæmilegt að ríkisstjórnin gerði sig seka um einhver mistök í erfiðri glímu við ríkisfjármálin en hjá þessum mistökum hefði verið hægt að komast.

Ríkisstjórnin hefði átt að láta sér nægja að gera einfaldar og gagnsæjar breytingar á fáum skattstofnum. Auk þess hefði hún strax árið 2009 átt að búa til fjárlagaramma til nokkurra ára þar sem skýrt hefði verið kveðið á um hvers konar skattkerfisbreytingar yrðu gerðar meðan fjárlagagatinu yrði lokað. Þannig hefði hún getað minnkað óvissu um væntanlegar skattahækkanir en ólíklegt má telja að sértækar skattahækkanir sem boðaðar hafa verið með skömmum fyrirvara, á borð við þá sem nú hefur verið lögð til á launagreiðslur bankastarfsmanna, hafi blásið atvinnulífinu bjartsýni í brjóst.

Betri tíð í vændum?

Þennan pistil ber ekki að skilja sem svo að allt sem ríkisstjórnin hafi tekið sér fyrir hendur hafi verið kolómögulegt, svo er ekki. Hún ætti hins vegar að taka alvarlega gagnrýni atvinnulífsins á gjörðir sínar og huga betur að því hvaða áhrif ákvarðanir sínar hafa á atvinnulífið. Raunar er ríkisstjórnin, eða í það minnsti hluti hennar, að því er virðist vel meðvitaður um að hún hafi ekki verið barnanna best þegar kemur að erlendri fjárfestingu og fjárlagagerð. Góðar tillögur liggja fyrir frá starfshópi um erlenda fjárfestingu á vegum iðnaðarráðuneytisins um hvernig bæta má úr í fyrri málaflokknum. Í fljótu bragði virðast þær tillögur vera stórt skref í rétta átt. Þá er stefnt að því að kynna bráðlega fjárlagaramma til nokkurra ára sem verður vonandi að venju í kjölfarið. Það má því vona að betri tíð sé í vændum og að atvinnulífið og ríkisstjórnin geti tekið höndum saman um að festa viðkvæman efnahagsbata í sessi. Velferð og sterkt atvinnulíf geta bætt hvort annað upp, þau þurfa ekki að vera andstæður.




Skoðun

Skoðun

BRCA

Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar

Sjá meira


×