Vísindagreinar á mannamáli Pétur Berg Matthíasson skrifar 16. maí 2012 06:00 Þó nokkur umfjöllun hefur átt sér stað í fjölmiðlum og í fræðasamfélaginu eftir að Magnús Karl Magnússon, prófessor við læknadeild HÍ, tók saman hve margar greinar eftir íslenska vísindamenn hafa birst í virtum erlendum tímaritum undanfarin ár og áratugi. Hann komst að því að greinum eftir íslenska vísindamenn hafði fjölgað jafnt og þétt undanfarna tvo áratugi og verið 1.049 árið 2010. Þeim hafi síðan fækkað um 13% árið 2011 og verið þá um 900. Fram kemur í skýrslu Rannís um rannsóknir og þróun árið 2011 að Íslendingar hafa sýnt mesta hlutfallslega aukningu í birtingu á greinum í ritrýndum fagritum frá 1984 til 2008 sé tekið mið af frammistöðu annarra norrænna ríkja. Að mati Magnúsar má skýringuna finna í kreppunni sem lýsi sér í minnkuðum framlögum til samkeppnissjóðanna sem er ein aðal fjárveitingarleið þeirra vísindamanna sem vinna á alþjóðlegum grunni (háskólarnir sjálfir eru á fjárlögum og fjármagna rannsóknir með og án aðkomu samkeppnissjóðanna). Það er margt til í þessu en framlag ríkisins til rannsókna og þróunar í fjárlögum var um 17,4 milljarðar króna árið 2010 og 15,3 milljarðar króna árið 2011 á verðlagi 2010. Háskólar taka við um 40% af því fé og opinberar stofnanir um 30%. Samkvæmt tölum frá OECD hefur Ísland verið að standa sig ágætlega þegar kemur að útgjöldum til rannsókna og þróunar. Ísland var t.a.m. í 5. sæti af ríkjum OECD þegar kemur að útgjöldum til rannsókna og þróunar árið 2009 í hlutfalli við verga landsframleiðslu. Aðgengi að vísindagreinumÞegar almenningur sér þessar upphæðir er ekki ósennilegt að hann staldri við. Um er að ræða mjög háar fjárhæðir af fjármunum skattborgara og því mikilvægt að upplýsingar og gögn um þessar rannsóknir sem verið er að fjármagna séu aðgengilegar. Á hinum síðari árum hafa orðið ýmsar breytingar í þessum efnum og meiri kröfur gerðar til vísindamanna um að afrakstur rannsókna sé birtur í opnum aðgangi. Mennta- og menningarmálaráðuneytið hefur gefið slík tilmæli til háskóla, rannsóknasjóða, sem og Rannís. Ítök alþjóðlegra vísindatímarita hafa lengi verið sterk en þau bestu fá fremstu fræðimennina á sínu sviði til að skrifa ókeypis greinar um merkilegar rannsóknir sem fjármagnaðar eru af sjóðum, háskólum, einkaaðilum o.fl. Síðan þurfa háskólarnir, þar sem þessir fræðimenn starfa, að greiða háar fjárhæðir þessum vísindatímaritum fyrir áskrift að greinum sem fræðimennirnir sem starfa hjá háskólanum hafa skrifað. Þetta er mjög sérstakt fyrirkomulag en ýmislegt er að þokast í rétta átt í þessum efnum. Berlínaryfirlýsingin sem Vísinda- og tækniráð skrifaði undir árið 2010 er sáttmáli um opinn aðgang með það markmið að hvetja vísindamenn til að birta rannsóknir sínar í opnum aðgangi. Frá samþykkt yfirlýsingarinnar árið 2003 hafa 375 aðilar, þ.m.t. ríkisstjórnir, háskólar, rannsóknastofnanir, bókasöfn og fagfélög, undirritað yfirlýsinguna. Með henni er m.a. verið að hvetja til varðveislu vísindarita í varðveislusöfnum og að þau verði opin almenningi án endurgjalds. Jafnframt er mælst til þess að vísindastyrkþegar noti hluta af rannsóknarfé sínu til að gefa út niðurstöður rannsókna í rafrænum opnum vísindaritum. Vísindarannsóknir fyrir hverja?Almennt eru vísindagreinar ekki skrifaðar fyrir almenning heldur fyrir kollega starfandi á sambærilegum sviðum og vísindamaðurinn sjálfur sem skrifaði greinina. Oft getur verið erfitt fyrir einstakling sem ekki er menntaður í faginu að skilja hvað átt er við og sjaldnast verður það einfaldara á ensku þar sem íðorðaforði fræðigreinarinnar getur verið mjög torskilinn. Í sumum íslenskum fræðiritum má hins vegar finna greinar sem almenningur getur bæði lesið og skilið en slíkt er mjög mikilvægt. Vísindamenn og fjölmiðlar hafa í gegnum tíðina vanrækt að gera niðurstöður vísindarannsókna skiljanlegar og aðgengilegar fyrir almenning. Stöku sinnum fá fjölmiðlarnir áhuga á niðurstöðum rannsókna og er það þá oft í tengslum við mál eins og einelti í skólum, neyslu unglinga á áfengi, afbrot o.s.frv. Þetta er hins vegar bara brot af því sem er að gerast. Sjaldnast er verið að fjalla um niðurstöður í vísindagreinum heldur niðurstöður úr viðhorfskönnunum sem í fæstum tilfellum enda í vísindagreinum. Aðeins er verið að taka út einhverja stöðu á tilteknum tíma og ræða. Mikilvægt er að vísindamenn geri betur grein fyrir niðurstöðum rannsókna sinna á mannamáli, sérstaklega þeir sem þiggja opinbert fé til að fjármagna þær. Hægt er að gera þetta með ýmsum hætti, s.s. á vefsíðum, með bloggi, greinum í blöðum o.s.frv. Svo er aldrei að vita nema fréttastofur ljósvakamiðlanna fjalli um þær. Í raun er vert að spyrja af hverju ekki sé fjallað með markvissari hætti um íslenskar vísindarannsóknir í fjölmiðlum. Það ætti ekki að vera erfitt að réttlæta mun umfangsmeiri umfjöllun í fjölmiðlum um vísindarannsóknir á Íslandi sé litið til þess hversu mikil gróska er í vísindastarfi á Íslandi. Það má ekki gleymast að forsenda nýsköpunar í samfélögum er flæði tækni og upplýsinga á milli almennings, fyrirtækja og stofnana. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Mest lesið Mengum meira Heiðar Guðjónsson Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason Skoðun Halldór 05.07.2024 Halldór Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir Skoðun Þegar fórnarlamb verður böðull Sigurður Skúlason Skoðun Skoðun Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason skrifar Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Að eiga tertuna og borða hana líka – svar til formanns Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Hik er sama og tap Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason skrifar Skoðun Hluta þjóðarinnar hent út í kuldann – hinn baðar sig í sólinni Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Engin gúrka hjá Blaðamannafélaginu Sigríður Dögg Auðunsdóttir,Freyja Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Sjá meira
Þó nokkur umfjöllun hefur átt sér stað í fjölmiðlum og í fræðasamfélaginu eftir að Magnús Karl Magnússon, prófessor við læknadeild HÍ, tók saman hve margar greinar eftir íslenska vísindamenn hafa birst í virtum erlendum tímaritum undanfarin ár og áratugi. Hann komst að því að greinum eftir íslenska vísindamenn hafði fjölgað jafnt og þétt undanfarna tvo áratugi og verið 1.049 árið 2010. Þeim hafi síðan fækkað um 13% árið 2011 og verið þá um 900. Fram kemur í skýrslu Rannís um rannsóknir og þróun árið 2011 að Íslendingar hafa sýnt mesta hlutfallslega aukningu í birtingu á greinum í ritrýndum fagritum frá 1984 til 2008 sé tekið mið af frammistöðu annarra norrænna ríkja. Að mati Magnúsar má skýringuna finna í kreppunni sem lýsi sér í minnkuðum framlögum til samkeppnissjóðanna sem er ein aðal fjárveitingarleið þeirra vísindamanna sem vinna á alþjóðlegum grunni (háskólarnir sjálfir eru á fjárlögum og fjármagna rannsóknir með og án aðkomu samkeppnissjóðanna). Það er margt til í þessu en framlag ríkisins til rannsókna og þróunar í fjárlögum var um 17,4 milljarðar króna árið 2010 og 15,3 milljarðar króna árið 2011 á verðlagi 2010. Háskólar taka við um 40% af því fé og opinberar stofnanir um 30%. Samkvæmt tölum frá OECD hefur Ísland verið að standa sig ágætlega þegar kemur að útgjöldum til rannsókna og þróunar. Ísland var t.a.m. í 5. sæti af ríkjum OECD þegar kemur að útgjöldum til rannsókna og þróunar árið 2009 í hlutfalli við verga landsframleiðslu. Aðgengi að vísindagreinumÞegar almenningur sér þessar upphæðir er ekki ósennilegt að hann staldri við. Um er að ræða mjög háar fjárhæðir af fjármunum skattborgara og því mikilvægt að upplýsingar og gögn um þessar rannsóknir sem verið er að fjármagna séu aðgengilegar. Á hinum síðari árum hafa orðið ýmsar breytingar í þessum efnum og meiri kröfur gerðar til vísindamanna um að afrakstur rannsókna sé birtur í opnum aðgangi. Mennta- og menningarmálaráðuneytið hefur gefið slík tilmæli til háskóla, rannsóknasjóða, sem og Rannís. Ítök alþjóðlegra vísindatímarita hafa lengi verið sterk en þau bestu fá fremstu fræðimennina á sínu sviði til að skrifa ókeypis greinar um merkilegar rannsóknir sem fjármagnaðar eru af sjóðum, háskólum, einkaaðilum o.fl. Síðan þurfa háskólarnir, þar sem þessir fræðimenn starfa, að greiða háar fjárhæðir þessum vísindatímaritum fyrir áskrift að greinum sem fræðimennirnir sem starfa hjá háskólanum hafa skrifað. Þetta er mjög sérstakt fyrirkomulag en ýmislegt er að þokast í rétta átt í þessum efnum. Berlínaryfirlýsingin sem Vísinda- og tækniráð skrifaði undir árið 2010 er sáttmáli um opinn aðgang með það markmið að hvetja vísindamenn til að birta rannsóknir sínar í opnum aðgangi. Frá samþykkt yfirlýsingarinnar árið 2003 hafa 375 aðilar, þ.m.t. ríkisstjórnir, háskólar, rannsóknastofnanir, bókasöfn og fagfélög, undirritað yfirlýsinguna. Með henni er m.a. verið að hvetja til varðveislu vísindarita í varðveislusöfnum og að þau verði opin almenningi án endurgjalds. Jafnframt er mælst til þess að vísindastyrkþegar noti hluta af rannsóknarfé sínu til að gefa út niðurstöður rannsókna í rafrænum opnum vísindaritum. Vísindarannsóknir fyrir hverja?Almennt eru vísindagreinar ekki skrifaðar fyrir almenning heldur fyrir kollega starfandi á sambærilegum sviðum og vísindamaðurinn sjálfur sem skrifaði greinina. Oft getur verið erfitt fyrir einstakling sem ekki er menntaður í faginu að skilja hvað átt er við og sjaldnast verður það einfaldara á ensku þar sem íðorðaforði fræðigreinarinnar getur verið mjög torskilinn. Í sumum íslenskum fræðiritum má hins vegar finna greinar sem almenningur getur bæði lesið og skilið en slíkt er mjög mikilvægt. Vísindamenn og fjölmiðlar hafa í gegnum tíðina vanrækt að gera niðurstöður vísindarannsókna skiljanlegar og aðgengilegar fyrir almenning. Stöku sinnum fá fjölmiðlarnir áhuga á niðurstöðum rannsókna og er það þá oft í tengslum við mál eins og einelti í skólum, neyslu unglinga á áfengi, afbrot o.s.frv. Þetta er hins vegar bara brot af því sem er að gerast. Sjaldnast er verið að fjalla um niðurstöður í vísindagreinum heldur niðurstöður úr viðhorfskönnunum sem í fæstum tilfellum enda í vísindagreinum. Aðeins er verið að taka út einhverja stöðu á tilteknum tíma og ræða. Mikilvægt er að vísindamenn geri betur grein fyrir niðurstöðum rannsókna sinna á mannamáli, sérstaklega þeir sem þiggja opinbert fé til að fjármagna þær. Hægt er að gera þetta með ýmsum hætti, s.s. á vefsíðum, með bloggi, greinum í blöðum o.s.frv. Svo er aldrei að vita nema fréttastofur ljósvakamiðlanna fjalli um þær. Í raun er vert að spyrja af hverju ekki sé fjallað með markvissari hætti um íslenskar vísindarannsóknir í fjölmiðlum. Það ætti ekki að vera erfitt að réttlæta mun umfangsmeiri umfjöllun í fjölmiðlum um vísindarannsóknir á Íslandi sé litið til þess hversu mikil gróska er í vísindastarfi á Íslandi. Það má ekki gleymast að forsenda nýsköpunar í samfélögum er flæði tækni og upplýsinga á milli almennings, fyrirtækja og stofnana.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun