Auðlindir og almannahagur Ögmundur Jónasson skrifar 5. apríl 2012 06:00 Sú hugmynd, sem ég nýlega varpaði fram, að útgerðarfyrirtæki sem gerðust brotleg við skatta- og gjaldeyrislög skyldu svipt kvóta- eða veiðileyfisrétti hefur fengið nokkuð blendnar viðtökur.Blendnar viðtökur Annars vegar hefur hugmyndinni verið mjög vel tekið á þeirri forsendu að siðferðilega sé hún rétt og hafi auk þess ótvírætt forvarnargildi, komi í veg fyrir alvarleg lögbrot sem skaði samfélagið. Hins vegar hefur hugmyndin verið gagnrýnd harkalega af talsmönnum sjávarútvegsfyrirtækja og aðilum sem telja að verið sé að refsa á röngum forsendum. Þannig hefur Björn Valur Gíslason alþingismaður bent á að í því frumvarpi, sem fram er komið um fiskveiðistjórnun, séu ákvæði þess efnis að útgerðir geti misst veiðileyfi brjóti þau gegn fiskveiðistjórnunarlögunum. Þetta segir hann á vefsíðunni Smugunni og bætir við að „langsótt" sé „að svipta aðila veiðileyfum vegna brota á öðrum lögum en þeim sem varða stjórn fiskveiða eins og talað hefur verið um. Það væri líkt því að svipta atvinnubílstjóra ökuleyfi vegna brota á lögum um gjaldeyrismál eða bakara leyfum sínum vegna brota á umferðarlögum."Afraksturinn fari til samfélagsins Þetta eru vissulega rök sem ber að íhuga. En að sama skapi vil ég biðja Björn Val Gíslason og aðra að íhuga mín rök sem byggjast á þeirri sýn að aðgangur að nýtingu auðlinda snúist um annað og meira en það eitt hvernig með auðlindina er farið í þröngum atvinnuskilningi heldur hvernig á er haldið fyrir samfélagið sem á allt sitt undir. Sá sem fær gjaldeyrisskapandi auðlind til ráðstöfunar er jafnframt ábyrgur fyrir því að skila afrakstrinum til samfélagsins samkvæmt þeim reglum sem samfélagið setur. Þar koma skattalög og gjaldeyrislög óvéfengjanlega til sögunnar.Hin þjóðhagslega tenging Þegar sjávarauðlindin og hvernig um hana hefur verið haldið er sett í þjóðhagslegt samhengi á undanförnum tveimur áratugum er að ýmsu að hyggja. Búferlaflutningar koma þar við sögu, jafnvel gengi einstakra landshluta sem háðir voru því hvernig kvótinn fluttist til í landinu, stundum samkvæmt þröngum geðþóttaákvörðunum kvótahafa en ekki því sem best hefði gagnast viðkomandi samfélögum. Þá má leiða sterk rök að því að upphaf góðærisfársins sem leiddi til hrunsins hafi verið innleiðing á núverandi kvótakerfi í upphafi tíunda áratugar síðustu aldar, þegar sumir kvótahafanna tóku ómældar upphæðir út úr sjávarútveginum til að braska með um víðan völl. Fróðlegt væri að fá vandaða kortlagningu á þessum þætti af hálfu hagfræðinga og sagnfræðinga. Það bíður eflaust síns tíma en margoft hefur komið fram að um himinháar upphæðir var að ræða. Að sjálfsögðu kom margt annað til sögunnar í kjölfarið sem skýrir efnahagsbálið en í kvótanum og möguleika á að framselja hann var ákveðin kveikja.Kýrskýr mynd En aftur að samtímanum og viðfangsefni þessara skrifa. Á að svipta fyrirtæki veiðileyfi sem brýtur, ekki aðeins gegn fiskveiðilögum, heldur einnig þau sem brjóta gegn skatta- og gjaldeyrislögum? Svar mitt er játandi, með þeim sjálfsagða fyrirvara að um sé að ræða ásetningsbrot. Byggi ég afstöðu mína á því sem áður er vikið að og varðar þjóðarhagsmuni þegar auðlindirnar eru annars vegar. Í þrengingum okkar ætti málið að fá á sig óvenju skýra mynd. Nú um stundir erum við sem samfélag að borga tugi milljarða til að halda úti gjaldeyrisforða – sem vissulega má deila um hve hár eigi að vera. En hár er hann og kostnaður mikill fyrir þjóðarbúið. Ríður því á sem aldrei fyrr að allur ávinningur þjóðarinnar af gjaldeyrisskapandi útflutningi, og þá ekki síst úr sjávarútveginum, skili sér í sameiginlegar hirslur okkar. Skatta- og gjaldeyrissvindl kemur í veg fyrir þetta enda ásetningur þeirra sem svindla að hagnast sjálfir á kostnað þjóðarbúsins. Heiðarleiki í þessum efnum er því óaðskiljanlegur hluti af þeim leyfum sem þjóðin fær einstaklingum og fyrirtækjum í hendur til að nýta auðlindir sínar.Árétting á að kvóti er ekki eign Ef fyrirtæki verða uppvís að því að hlunnfara samfélag sitt þá hlýtur samfélagið að finna heiðarlegri aðila til að fara með fjöregg sín! Í mínum huga er þetta augljóst. En hvers vegna þessi hörðu viðbrögð? Heiðarlegur útgerðarmaður til margra ára sagði við mig að ástæðan væri sú að allir þeir sem gerðust sekir um skattamisferli og brot á gjaldeyrislögum, hækkuðu fisk í hafi til að hlunnfara sjómenn og samfélag eða færu á annan hátt fram hjá lögum gerðu sér grein fyrir þeirri ógn sem að þeim stafaði af öllum hugmyndum sem byggðust á þeirri staðreynd að kvóti er ekki eign; að hægt er að svipta menn honum gangi þeir á rétt hins eiginlega eiganda, íslensku þjóðarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ögmundur Jónasson Mest lesið Riddarar kærleikans Halla Tómasdóttir Skoðun Þegar Joe Camel varð jafngóður vinur barnanna og Mikki mús Eyrún Magnúsdóttir Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason Skoðun Hvar er fótspor stjórnvalda gegn vinnumansali? Þorbjörrg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Það sem „gleymist“ að segja Sigmar Guðmundsson Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann Skoðun Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Það sem „gleymist“ að segja Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Hvar er fótspor stjórnvalda gegn vinnumansali? Þorbjörrg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar Joe Camel varð jafngóður vinur barnanna og Mikki mús Eyrún Magnúsdóttir skrifar Skoðun Riddarar kærleikans Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Er Miðflokkurinn fyrir ungt fólk? Anton Sveinn McKee skrifar Skoðun Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason skrifar Skoðun Um orkuskort, auðlindir og endurvinnslu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Er padda í vaskinum? Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar Skoðun Rannsökum og ræðum menntakerfið Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Kæra sig ekki um evruna Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjölmiðla Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Horfið á möguleikana í samfélagslegri ábyrgð Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Aftur til fortíðar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Að kjarna orku þjóðar Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Orðræða seðlabankastjóra veldur mér áhyggjum Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar Skoðun Það er verið að hafa okkur að fíflum. Davíð Bergmann skrifar Skoðun Útboð á Fjarðarheiðargöngum Hildur Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvert á að fara með íslenskt þjóðfélag? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Svikin loforð gagnvart börnum? Hildur Rós Guðbjargardóttir skrifar Skoðun Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir skrifar Skoðun Hvar eru sálfræðingarnir? Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Íslenska er ekki eina málið Lilja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Hvar er grunnskólinn? Kristján Hrafn Guðmundsson skrifar Sjá meira
Sú hugmynd, sem ég nýlega varpaði fram, að útgerðarfyrirtæki sem gerðust brotleg við skatta- og gjaldeyrislög skyldu svipt kvóta- eða veiðileyfisrétti hefur fengið nokkuð blendnar viðtökur.Blendnar viðtökur Annars vegar hefur hugmyndinni verið mjög vel tekið á þeirri forsendu að siðferðilega sé hún rétt og hafi auk þess ótvírætt forvarnargildi, komi í veg fyrir alvarleg lögbrot sem skaði samfélagið. Hins vegar hefur hugmyndin verið gagnrýnd harkalega af talsmönnum sjávarútvegsfyrirtækja og aðilum sem telja að verið sé að refsa á röngum forsendum. Þannig hefur Björn Valur Gíslason alþingismaður bent á að í því frumvarpi, sem fram er komið um fiskveiðistjórnun, séu ákvæði þess efnis að útgerðir geti misst veiðileyfi brjóti þau gegn fiskveiðistjórnunarlögunum. Þetta segir hann á vefsíðunni Smugunni og bætir við að „langsótt" sé „að svipta aðila veiðileyfum vegna brota á öðrum lögum en þeim sem varða stjórn fiskveiða eins og talað hefur verið um. Það væri líkt því að svipta atvinnubílstjóra ökuleyfi vegna brota á lögum um gjaldeyrismál eða bakara leyfum sínum vegna brota á umferðarlögum."Afraksturinn fari til samfélagsins Þetta eru vissulega rök sem ber að íhuga. En að sama skapi vil ég biðja Björn Val Gíslason og aðra að íhuga mín rök sem byggjast á þeirri sýn að aðgangur að nýtingu auðlinda snúist um annað og meira en það eitt hvernig með auðlindina er farið í þröngum atvinnuskilningi heldur hvernig á er haldið fyrir samfélagið sem á allt sitt undir. Sá sem fær gjaldeyrisskapandi auðlind til ráðstöfunar er jafnframt ábyrgur fyrir því að skila afrakstrinum til samfélagsins samkvæmt þeim reglum sem samfélagið setur. Þar koma skattalög og gjaldeyrislög óvéfengjanlega til sögunnar.Hin þjóðhagslega tenging Þegar sjávarauðlindin og hvernig um hana hefur verið haldið er sett í þjóðhagslegt samhengi á undanförnum tveimur áratugum er að ýmsu að hyggja. Búferlaflutningar koma þar við sögu, jafnvel gengi einstakra landshluta sem háðir voru því hvernig kvótinn fluttist til í landinu, stundum samkvæmt þröngum geðþóttaákvörðunum kvótahafa en ekki því sem best hefði gagnast viðkomandi samfélögum. Þá má leiða sterk rök að því að upphaf góðærisfársins sem leiddi til hrunsins hafi verið innleiðing á núverandi kvótakerfi í upphafi tíunda áratugar síðustu aldar, þegar sumir kvótahafanna tóku ómældar upphæðir út úr sjávarútveginum til að braska með um víðan völl. Fróðlegt væri að fá vandaða kortlagningu á þessum þætti af hálfu hagfræðinga og sagnfræðinga. Það bíður eflaust síns tíma en margoft hefur komið fram að um himinháar upphæðir var að ræða. Að sjálfsögðu kom margt annað til sögunnar í kjölfarið sem skýrir efnahagsbálið en í kvótanum og möguleika á að framselja hann var ákveðin kveikja.Kýrskýr mynd En aftur að samtímanum og viðfangsefni þessara skrifa. Á að svipta fyrirtæki veiðileyfi sem brýtur, ekki aðeins gegn fiskveiðilögum, heldur einnig þau sem brjóta gegn skatta- og gjaldeyrislögum? Svar mitt er játandi, með þeim sjálfsagða fyrirvara að um sé að ræða ásetningsbrot. Byggi ég afstöðu mína á því sem áður er vikið að og varðar þjóðarhagsmuni þegar auðlindirnar eru annars vegar. Í þrengingum okkar ætti málið að fá á sig óvenju skýra mynd. Nú um stundir erum við sem samfélag að borga tugi milljarða til að halda úti gjaldeyrisforða – sem vissulega má deila um hve hár eigi að vera. En hár er hann og kostnaður mikill fyrir þjóðarbúið. Ríður því á sem aldrei fyrr að allur ávinningur þjóðarinnar af gjaldeyrisskapandi útflutningi, og þá ekki síst úr sjávarútveginum, skili sér í sameiginlegar hirslur okkar. Skatta- og gjaldeyrissvindl kemur í veg fyrir þetta enda ásetningur þeirra sem svindla að hagnast sjálfir á kostnað þjóðarbúsins. Heiðarleiki í þessum efnum er því óaðskiljanlegur hluti af þeim leyfum sem þjóðin fær einstaklingum og fyrirtækjum í hendur til að nýta auðlindir sínar.Árétting á að kvóti er ekki eign Ef fyrirtæki verða uppvís að því að hlunnfara samfélag sitt þá hlýtur samfélagið að finna heiðarlegri aðila til að fara með fjöregg sín! Í mínum huga er þetta augljóst. En hvers vegna þessi hörðu viðbrögð? Heiðarlegur útgerðarmaður til margra ára sagði við mig að ástæðan væri sú að allir þeir sem gerðust sekir um skattamisferli og brot á gjaldeyrislögum, hækkuðu fisk í hafi til að hlunnfara sjómenn og samfélag eða færu á annan hátt fram hjá lögum gerðu sér grein fyrir þeirri ógn sem að þeim stafaði af öllum hugmyndum sem byggðust á þeirri staðreynd að kvóti er ekki eign; að hægt er að svipta menn honum gangi þeir á rétt hins eiginlega eiganda, íslensku þjóðarinnar.
Skoðun Neikvæð samskipti barna og ungmenna á samfélagsmiðlunum Þórarinn Torfi Finnbogason skrifar
Skoðun Flogið á milli landa á endurnýjanlegri orku: Draumsýn eða Raunveruleiki? Gnýr Guðmundsson skrifar