Hver er þriðja leiðin Vésteinn Ólason skrifar 20. júní 2012 06:00 Um aldir höfðu Evrópuþjóðir þann hátt á að „leysa“ ágreiningsmál með átökum: hver stóð fast á sínu og að lokum varð stríð. Eftir hroðalegt manntjón og eyðileggingu í tveim heimsstyrjöldum komu þjóðir á vígvellinum sér saman um að ganga í bandalag, setja sér reglur og leysa ágreining með samningum. Þetta var upphafið á ferli sem enn er í gangi og birtist í dag í Evrópusambandinu. Þetta sátta- og sameiningarferli hefur aldrei verið auðvelt og enginn bjóst við því. Enn rekast hagsmunir á og ríkin eru um margt ólík. Sambandið hefur þurft að koma á sameiginlegum stjórnsýslustofnunum — skristofubákni segja sumir, en þó er það lítið miðað við það sem er í löndunum sjálfum. Samningar eru oft langdregnir og erfiðir, af því að taka verður tillit til allra ríkjanna og komast að niðurstöðu sem allir geta sætt sig við. Þeir sem gagnrýna þetta vilja sjaldnast horfast í augu við að þetta samningaþóf tryggir stöðu hvers um sig, líka þeirra smæstu, gegn því að vera ofurliði bornir. Reglum er ætlað að tryggja jafnrétti. Átökin stafa ekki af því að ríkin séu hvert öðru óvinveitt heldur af því að hver gætir sinna hagsmuna. Evrópusambandið er sannarlega ekki dæmi um hinn fullkomna heim, en það er virðingarverð tilraun til að skapa betri heim. Margir Íslendingar virðast eiga erfitt með að skilja þetta, en afstaða þeirra er þversagnakennd. Þeim finnst að þjóðir heims, einkum þær sem nálægt búa, skuldi þeim eitthvað, einhverja vináttu sem eigi að koma fram í fjárstuðningi og tilhliðrunarsemi. Ef aðrar þjóðir treysta ekki Íslendingum eða hafa aðra hagsmuni er það af því að þær eru okkur óvinveittar. Þannig þótti mörgum sem Norðurlandaþjóðir væru orðnar okkur óvinveittar þegar þær vildu ekki rétta okkur óútfyllta ávísun meðan alls óvíst var hvort við réðum við þann vanda sem við höfðum steypt okkur í. Reyndar urðu þessar þjóðir síðan fyrstar til að rétta fram hjálparhönd þegar líkur voru til að hér yrði framfylgt skynsamlegri endurreisnaráætlun undir eftirliti. Nú greinir menn á um hvernig eigi að skipta milli þjóða þeim makríl sem veiðist í Norður-Atlantshafi. Ísland heldur þar að venju fast á sínum málstað. Það gera aðrar þjóðir líka, en eru þær óvinir okkar þess vegna? Fyrr á öldum hefði getað orðið stríð út af þessu. Hvernig ætli það hefði endað fyrir Ísland og Færeyjar? Sem betur fer vilja hinir máttarmeiri nú fara samningaleið í deilumálum og lúta alþjóðalögum. Enginn getur neitað því að umsókn Íslands um aðild að Evrópusambandinu er í uppnámi. Allir stjórnmálaflokkar nema einn virðast hafa harðnað í afstöðu sinni gegn inngöngu, og meirihluti þjóðarinnar er á móti. Takist að ljúka samningaferlinu er ekki mjög líklegt að málefnalegar ástæður muni ráða úrslitum í atkvæðagreiðslu. Fjölmargir andstæðinganna eru fyrirfram ákveðnir í að Ísland megi aldrei ganga í Evrópusambandið, jafnvel ekki þótt það sé meira en hálft inni sem áhrifalítill fylgifiskur. Sannarlega væri þörf á að ræða án slagorða og upphrópana hvað felst í fullveldi og hvernig sé farsælast vopnlausri smáþjóð að gæta þess. Þótt ég sjái flest jákvætt við þróunina í Evrópu, þegar ég hugsa til þess valkosts að hún hefði ekki orðið, er ég ekki svo sannfærður um að Ísland eigi að ganga þar inn að ég þurfi ekki að vita hvað það mundi fela í sér. Við þurfum að leiða samningana til lykta, en Evrópa er í vanda, og vel getur verið skynsamlegt að fara hægt í samningum og bíða með ákvörðun þangað til farið er að skýrast hvernig úr vandanum verður leyst. Hafa verður í huga að fjármálakreppa er — ef reynslan lýgur ekki — ástand sem gengur yfir. Aðild eða ekki aðild snýst um afstöðu og framtíðarsýn til langs tíma en ekki tímabundinn vanda. En miklu skiptir vitaskuld hvaða lausnir verða fundnar, hvernig fjármála- og myntkreppa verður leyst og hvaða áhrif það hefur á hinn pólitíska samruna. Þeir sem andsnúnir eru því að Ísland sæki um og, ef hagstæðir samningar nást, gangi í Evrópusambandið, skulda okkur hinum greinargerð fyrir sinni framtíðarsýn. Það næsta sem henni verður komist er að við eigum að halda krónunni, hafa skynsamlega og trausta hagstjórn og — að flestra dómi að minnsta kosti, þótt það hafi ekki mikið verið rætt — vera áfram hluti af EES. Er þessi framtíðarsýn trúverðug? Gefum okkur að Íslendingum takist að koma á traustri hagstjórn af eigin rammleik. Til þess er ekki nóg að hafa taumhald á ríkisfjármálum heldur þarf einkageirinn, fjármálakerfið og hinn almenni borgari einnig að haga málum sínum skynsamlega. Hve langan tíma mun taka að byggja upp traust okkar og annarra á því að okkur takist þetta og að einkagjaldmiðill okkar sé trausts verður? Hvað mun sá biðtími kosta okkur? Hve mikið af aflandskrónum og sparifé mun flýja land með fyrirsjáanlegum áhrifum á gengi og lífskjör? Getum við byggt upp traust á efnahagsstjórn okkar og gjaldmiðli meðan gjaldeyrishöft eru í gildi? Hve lengi getum við búið við gjaldeyrishöft án þess að það skaði efnahag og fjármálasiðferði (ég gef mér að það geti versnað)? Hve lengi getum við verið hluti af EES með gjaldeyrishöft? Getur verið að valkostir okkar séu tveir: að ganga í Evrópusambandið og hefja samvinnuferli um myntsamstarf EÐA hverfa aftur til áranna fyrir inngöngu í EES, búa við gjaldeyrishöft og standa utan bandalaga? Sjálfsagt eru ýmsir sem telja þetta góðan kost, en ég efa stórlega að það eigi við meirihluta þeirra stjórnmálamanna og almennra kjósenda sem í dag eru andstæðingar samninga við Evrópusambandið og inngöngu í það. Ég er ekki sérfræðingur um fjármál eða peningamál, og vel má vera að ég sé blindur fyrir þriðju leiðinni, komi ekki auga á hana. Hvenær ætla stjórnmálamenn og sérfræðingar að fara að benda á þriðju leiðina og rökstyðja að hún sé fær? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson skrifar Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Skoðun Vaka stendur með Menntavísindasviði í verki Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson skrifar Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar Skoðun Að standa við stóru orðin Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar Sjá meira
Um aldir höfðu Evrópuþjóðir þann hátt á að „leysa“ ágreiningsmál með átökum: hver stóð fast á sínu og að lokum varð stríð. Eftir hroðalegt manntjón og eyðileggingu í tveim heimsstyrjöldum komu þjóðir á vígvellinum sér saman um að ganga í bandalag, setja sér reglur og leysa ágreining með samningum. Þetta var upphafið á ferli sem enn er í gangi og birtist í dag í Evrópusambandinu. Þetta sátta- og sameiningarferli hefur aldrei verið auðvelt og enginn bjóst við því. Enn rekast hagsmunir á og ríkin eru um margt ólík. Sambandið hefur þurft að koma á sameiginlegum stjórnsýslustofnunum — skristofubákni segja sumir, en þó er það lítið miðað við það sem er í löndunum sjálfum. Samningar eru oft langdregnir og erfiðir, af því að taka verður tillit til allra ríkjanna og komast að niðurstöðu sem allir geta sætt sig við. Þeir sem gagnrýna þetta vilja sjaldnast horfast í augu við að þetta samningaþóf tryggir stöðu hvers um sig, líka þeirra smæstu, gegn því að vera ofurliði bornir. Reglum er ætlað að tryggja jafnrétti. Átökin stafa ekki af því að ríkin séu hvert öðru óvinveitt heldur af því að hver gætir sinna hagsmuna. Evrópusambandið er sannarlega ekki dæmi um hinn fullkomna heim, en það er virðingarverð tilraun til að skapa betri heim. Margir Íslendingar virðast eiga erfitt með að skilja þetta, en afstaða þeirra er þversagnakennd. Þeim finnst að þjóðir heims, einkum þær sem nálægt búa, skuldi þeim eitthvað, einhverja vináttu sem eigi að koma fram í fjárstuðningi og tilhliðrunarsemi. Ef aðrar þjóðir treysta ekki Íslendingum eða hafa aðra hagsmuni er það af því að þær eru okkur óvinveittar. Þannig þótti mörgum sem Norðurlandaþjóðir væru orðnar okkur óvinveittar þegar þær vildu ekki rétta okkur óútfyllta ávísun meðan alls óvíst var hvort við réðum við þann vanda sem við höfðum steypt okkur í. Reyndar urðu þessar þjóðir síðan fyrstar til að rétta fram hjálparhönd þegar líkur voru til að hér yrði framfylgt skynsamlegri endurreisnaráætlun undir eftirliti. Nú greinir menn á um hvernig eigi að skipta milli þjóða þeim makríl sem veiðist í Norður-Atlantshafi. Ísland heldur þar að venju fast á sínum málstað. Það gera aðrar þjóðir líka, en eru þær óvinir okkar þess vegna? Fyrr á öldum hefði getað orðið stríð út af þessu. Hvernig ætli það hefði endað fyrir Ísland og Færeyjar? Sem betur fer vilja hinir máttarmeiri nú fara samningaleið í deilumálum og lúta alþjóðalögum. Enginn getur neitað því að umsókn Íslands um aðild að Evrópusambandinu er í uppnámi. Allir stjórnmálaflokkar nema einn virðast hafa harðnað í afstöðu sinni gegn inngöngu, og meirihluti þjóðarinnar er á móti. Takist að ljúka samningaferlinu er ekki mjög líklegt að málefnalegar ástæður muni ráða úrslitum í atkvæðagreiðslu. Fjölmargir andstæðinganna eru fyrirfram ákveðnir í að Ísland megi aldrei ganga í Evrópusambandið, jafnvel ekki þótt það sé meira en hálft inni sem áhrifalítill fylgifiskur. Sannarlega væri þörf á að ræða án slagorða og upphrópana hvað felst í fullveldi og hvernig sé farsælast vopnlausri smáþjóð að gæta þess. Þótt ég sjái flest jákvætt við þróunina í Evrópu, þegar ég hugsa til þess valkosts að hún hefði ekki orðið, er ég ekki svo sannfærður um að Ísland eigi að ganga þar inn að ég þurfi ekki að vita hvað það mundi fela í sér. Við þurfum að leiða samningana til lykta, en Evrópa er í vanda, og vel getur verið skynsamlegt að fara hægt í samningum og bíða með ákvörðun þangað til farið er að skýrast hvernig úr vandanum verður leyst. Hafa verður í huga að fjármálakreppa er — ef reynslan lýgur ekki — ástand sem gengur yfir. Aðild eða ekki aðild snýst um afstöðu og framtíðarsýn til langs tíma en ekki tímabundinn vanda. En miklu skiptir vitaskuld hvaða lausnir verða fundnar, hvernig fjármála- og myntkreppa verður leyst og hvaða áhrif það hefur á hinn pólitíska samruna. Þeir sem andsnúnir eru því að Ísland sæki um og, ef hagstæðir samningar nást, gangi í Evrópusambandið, skulda okkur hinum greinargerð fyrir sinni framtíðarsýn. Það næsta sem henni verður komist er að við eigum að halda krónunni, hafa skynsamlega og trausta hagstjórn og — að flestra dómi að minnsta kosti, þótt það hafi ekki mikið verið rætt — vera áfram hluti af EES. Er þessi framtíðarsýn trúverðug? Gefum okkur að Íslendingum takist að koma á traustri hagstjórn af eigin rammleik. Til þess er ekki nóg að hafa taumhald á ríkisfjármálum heldur þarf einkageirinn, fjármálakerfið og hinn almenni borgari einnig að haga málum sínum skynsamlega. Hve langan tíma mun taka að byggja upp traust okkar og annarra á því að okkur takist þetta og að einkagjaldmiðill okkar sé trausts verður? Hvað mun sá biðtími kosta okkur? Hve mikið af aflandskrónum og sparifé mun flýja land með fyrirsjáanlegum áhrifum á gengi og lífskjör? Getum við byggt upp traust á efnahagsstjórn okkar og gjaldmiðli meðan gjaldeyrishöft eru í gildi? Hve lengi getum við búið við gjaldeyrishöft án þess að það skaði efnahag og fjármálasiðferði (ég gef mér að það geti versnað)? Hve lengi getum við verið hluti af EES með gjaldeyrishöft? Getur verið að valkostir okkar séu tveir: að ganga í Evrópusambandið og hefja samvinnuferli um myntsamstarf EÐA hverfa aftur til áranna fyrir inngöngu í EES, búa við gjaldeyrishöft og standa utan bandalaga? Sjálfsagt eru ýmsir sem telja þetta góðan kost, en ég efa stórlega að það eigi við meirihluta þeirra stjórnmálamanna og almennra kjósenda sem í dag eru andstæðingar samninga við Evrópusambandið og inngöngu í það. Ég er ekki sérfræðingur um fjármál eða peningamál, og vel má vera að ég sé blindur fyrir þriðju leiðinni, komi ekki auga á hana. Hvenær ætla stjórnmálamenn og sérfræðingar að fara að benda á þriðju leiðina og rökstyðja að hún sé fær?
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar
Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar
Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun