Nýtur ríkisstjórnin sannmælis? Jón Steinsson skrifar 6. september 2012 06:00 Núverandi ríkisstjórn er með eindæmum óvinsæl um þessar mundir. Nýjustu kannanir mæla stuðning við stjórnina upp á aðeins 34%. Þetta er einkennilegt í ljósi þess hversu vel hefur gengið að koma hagkerfinu aftur á rétta braut eftir hrunið og einnig í ljósi þess hversu mörgum stórum og mikilvægum málum ríkisstjórninni hefur tekist að koma í gegn á skömmum tíma. Lítum yfir farinn veg hjá ríkisstjórninni:1. Stóru bankarnir: Hún náði samningum við kröfuhafa Glitnis og Kaupþings sem fólu í raun í sér einkavæðingu Íslandsbanka og Arion banka. Ég held að margir eigi til að gleyma því hvað þetta var mikilvægt. Upprunalega hugmyndin var að ríkið myndi eiga alla bankana þrjá. Og þar sem stór hluti fyrirtækja í landinu var í vanskilum hjá bönkunum eftir hrunið hefði ríkið því í raun svo gott sem átt stóran hluta margra fyrirtækja í landinu. Við hefðum verið ansi nálægt fullkomnum sósíalisma þar sem ríkið hefði getið hafist handa við fyrirgreiðslupólitík og miðstýringu af áður óþekktri stærðargráðu. En þess í stað einkavæddi þessi fyrsta vinstristjórn Íslandssögunnar tvo af bönkunum þremur á skömmum tíma án spillingar. Það verður að teljast talsvert afrek. 2. Ríkisfjármálin: Hún hefur sannarlega lyft grettistaki í ríkisfjármálum. Fjárlagahallinn þegar hún tók við var 13% af vergri þjóðarframleiðslu og ríkissjóður stefndi hraðbyri í greiðsluþrot. Nú hefur þessum fjárlagahalla að stærstum hluta verið eytt á örfáum árum. Það var gert með blöndu af niðurskurði og skattahækkunum en án þess að velferðarkerfið léti á sjá svo um munaði. Á árunum fyrir hrun var því stíft haldið fram að vinstrimönnum væri ekki treystandi til þess að reka ábyrga efnahagsstefnu. Hið gagnstæða hefur sannast. Vinstrimenn tóku við einum mesta efnahagsvanda sem við Íslendingar höfum upplifað og ráku svo ábyrga efnahagsstefnu að jafnvel Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hampar þeim. Ef ekki fyrir þetta þá værum við í vondum málum í dag. 3. Landsvirkjun: Hún skipaði nýjan forstjóra Landsvirkjunar sem hefur gjörbreytt stefnu fyrirtækisins í þá átt að hámarka verðið (og þar með arðinn) sem við fáum fyrir auðlindina. Fyrir tíð þessarar ríkisstjórnar neitaði Landsvirkjun af einhverjum ástæðum að upplýsa almenning um orkuverð til stóriðju. Öll umræða um skynsemi stóriðjuframkvæmda var af þeim sökum út og suður. Þessu var strax breytt eftir að ný forysta tók við. Þá kom í ljós að Landsvirkjun hafði verið að selja orkuna með nokkuð ríflegum afslætti af einhverjum ástæðum. En nýr forstjóri hefur síðan lagt áherslu á að hverfa af þeirri braut. Og nú glittir í það að Landsvirkjun geti farið að greiða eiganda sínum talsverðan arð. Það var mikið! 4. Seðlabankinn: Hún rak Davíð Oddsson úr Seðlabankanum. Ég hvet lesendur til þess að reyna að hugsa þá hugsun til enda að Davíð væri enn seðlabankastjóri. 5. Skuldavandi heimilanna: Hún hefur staðið sem klettur gegn ævintýralegum þrýstingi um almenna skuldaniðurfellingu. Slík skuldaniðurfelling hefði haft afleitar afleiðingar. Hún hefði verðlaunað þá sem fóru sér að voða fjárhagslega á árunum fyrir hrun á kostnað þeirra sem fóru varlegar. Hún hefði kostað ríkið hundruð milljarða og því í raun þýtt miklu hærri skatta í áratugi (og eru skattar nógu háir fyrir). Hún hefði í mörgum tilfellum falið í sér stórkostlegar niðurgreiðslur til hátekju- og stóreignafólks á kostnað almennra skattgreiðenda. Og hún hefði falið í sér verulega tilfærslu fjár frá landsbyggðinni til höfuðborgarsvæðisins (hún hefði verið einhver stærsti landsbyggðarskattur sögunnar). Í stað almennrar niðurfellingar hefur ríkisstjórnin staðið fyrir aðgerðum sem beinast sérstaklega að þeim sem virkilega þurfa á hjálp að halda (110% leiðin, greiðsluaðlögun, skuldaaðlögun, beina brautin, breytingar á gjaldþrotalögum). Það er súrt að sjá ríkisstjórnina gjalda fyrir það að taka jafn skynsama afstöðu í jafn mikilvægu máli. Og sérstaklega súrt að sjá sjálfskipaða postula eignarréttar og ábyrgrar efnahagsstefnu kasta klæðunum og herja á ríkistjórnina í þessu máli. 6. Skattkerfið: Hún hefur gert grundvallarbreytingar á skattkerfinu sem miða að því að skattar leggist frekar á þá sem eru betur í stakk búnir til þess að greiða þá, þ.e. hátekju- og stóreignafólk. Á árunum fyrir hrun voru skattar á háar tekjur og fjármagnstekjur lækkaðir á meðan hækkun persónuafsláttarins hélt ekki í við laun. Fyrir vikið hækkuðu skatthlutföll lág- og millitekjufólks á meðan skatthlutföll hátekjufólks lækkuðu verulega. Á síðustu árum fyrir hrun var skattkerfið orðið þannig að þeir sem mestar tekjur höfðu greiddu lægra hlutfall tekna sinna í skatt en meðaljóninn. Þessu hefur núverandi ríkisstjórn breytt. Fyrir vikið hafa skatthlutföll lækkað hjá stærstum hluta þjóðarinnar. 7. Veiðigjald: Hún hefur lagt á veiðigjald sem loksins tryggir að þjóðin njóti sanngjarns hluta þess auðlindaarðs sem verður til í sjávarútvegi. Fram að þessu hefur útgerðin fengið verðmætum aflaheimildum úthlutað frá hinu opinbera nánast án endurgjalds. Þessi ráðstöfun hefur fært eigendum útgerðarfyrirtækja ævintýralegan auð umfram eðlilegan arð af því fé sem þeir hafa lagt til rekstrarins. Á árunum frá hruni hefur þessi umframarður líklega numið um 45 ma.kr. árlega. Markmið ríkisstjórnarinnar er að veiðigjaldið leggist einungis á þennan umframarð. Þetta er framkvæmt með því að reikna fyrst framlegð útgerðarinnar í heild og draga síðan frá eðlilegan arð af því fé sem eigendur útgerðarinnar hafa lagt til rekstrarins (skip, frystihús o.s.frv.). Veiðigjaldið leggst einungis á þá upphæð sem eftir stendur. Vitaskuld er erfitt að meta nákvæmlega hver umframarðurinn í sjávarútvegi er. En þessi aðferð ríkisstjórnarinnar er snjöll og ætti að komast nálægt því að leggja gjald einungis á umframarðinn. Af þessum sökum mun veiðigjaldið tryggja hvort tveggja, að útgerðin búi við blómleg rekstrarskilyrði til frambúðar og að þjóðin fá sanngjarnan hluta auðlindaarðsins. 8. Breytingar á stjórnarráðinu: Hún hefur fækkað ráðuneytum úr tólf í átta. Stærsta breytingin er tilkoma atvinnuvegaráðuneytisins. Sú ráðstöfun að hafa sérstök ráðuneyti tileinkuð málefnum landbúnaðar, sjávarútvegs og iðnaðar orkaði tvímælis. Hættan var vitaskuld sú að ráðherrar í þessum ráðuneytum ynnu að hagsmunum „sinna" atvinnugreina jafnvel þegar þeir sköruðust við almannahagsmuni eða hagsmuni annarra atvinnugreina. Stofnun atvinnuvegaráðuneytis ætti að draga verulega úr þessari hættu. Vitaskuld er ekki allt gott sem þessi ríkisstjórn hefur gert og hún hefur langt frá því leyst öll erfið vandamál sem við stöndum frammi fyrir. Þar ber hæst gjaldeyrismálin. Lítið hefur miðað í þeim málum. Meðhöndlun Icesave og seinagangur varðandi framkvæmdir (t.d. stækkun vega út úr borginni) eru ámælisverð að mínu mati. Og svo er ég sjálfur ekki sérstaklega áhugasamur um inngöngu í Evrópusambandið, sérstaklega í ljósi þeirrar óvissu sem ríkir um framtíð þess sambands. En þegar það jákvæða er borið saman við það neikvæða vegur það jákvæða mun þyngra í mínum huga. Ísland er í ótrúlega góðri stöðu í dag aðeins þremur árum eftir að hafa verið í ótrúlega vondri stöðu. Erfiðar ákvarðanir sem þessi ríkisstjórn tók eiga mikinn þátt í þessum viðsnúningi. Ég vona að hún njóti sannmælis hvað það varðar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Steinsson Skoðun Mest lesið Vindmyllufyrirtæki í áskrift hjá íslenskum almenningi Linda Jónsdóttir Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Aulatal um að Evrópa sé veik og getulaus Ole Anton Bieltvedt Skoðun Hvers virði er vara ef hún er ekki seld? Jón Jósafat Björnsson Skoðun Metnaðarfull markmið og stórir sigrar Halla Helgadóttir Skoðun „Evrópa er í hnignun“ – Er það samt? Lítum aðeins á söguna Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Vilja Ísland í sambandsríki Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Nýr vettvangur samskipta? Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson skrifar Skoðun Vilja Ísland í sambandsríki Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Blikkandi viðvörunarljós Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun „Evrópa er í hnignun“ – Er það samt? Lítum aðeins á söguna Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Vindmyllufyrirtæki í áskrift hjá íslenskum almenningi Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Metnaðarfull markmið og stórir sigrar Halla Helgadóttir skrifar Skoðun Hvers virði er vara ef hún er ekki seld? Jón Jósafat Björnsson skrifar Skoðun Aulatal um að Evrópa sé veik og getulaus Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson skrifar Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Sjá meira
Núverandi ríkisstjórn er með eindæmum óvinsæl um þessar mundir. Nýjustu kannanir mæla stuðning við stjórnina upp á aðeins 34%. Þetta er einkennilegt í ljósi þess hversu vel hefur gengið að koma hagkerfinu aftur á rétta braut eftir hrunið og einnig í ljósi þess hversu mörgum stórum og mikilvægum málum ríkisstjórninni hefur tekist að koma í gegn á skömmum tíma. Lítum yfir farinn veg hjá ríkisstjórninni:1. Stóru bankarnir: Hún náði samningum við kröfuhafa Glitnis og Kaupþings sem fólu í raun í sér einkavæðingu Íslandsbanka og Arion banka. Ég held að margir eigi til að gleyma því hvað þetta var mikilvægt. Upprunalega hugmyndin var að ríkið myndi eiga alla bankana þrjá. Og þar sem stór hluti fyrirtækja í landinu var í vanskilum hjá bönkunum eftir hrunið hefði ríkið því í raun svo gott sem átt stóran hluta margra fyrirtækja í landinu. Við hefðum verið ansi nálægt fullkomnum sósíalisma þar sem ríkið hefði getið hafist handa við fyrirgreiðslupólitík og miðstýringu af áður óþekktri stærðargráðu. En þess í stað einkavæddi þessi fyrsta vinstristjórn Íslandssögunnar tvo af bönkunum þremur á skömmum tíma án spillingar. Það verður að teljast talsvert afrek. 2. Ríkisfjármálin: Hún hefur sannarlega lyft grettistaki í ríkisfjármálum. Fjárlagahallinn þegar hún tók við var 13% af vergri þjóðarframleiðslu og ríkissjóður stefndi hraðbyri í greiðsluþrot. Nú hefur þessum fjárlagahalla að stærstum hluta verið eytt á örfáum árum. Það var gert með blöndu af niðurskurði og skattahækkunum en án þess að velferðarkerfið léti á sjá svo um munaði. Á árunum fyrir hrun var því stíft haldið fram að vinstrimönnum væri ekki treystandi til þess að reka ábyrga efnahagsstefnu. Hið gagnstæða hefur sannast. Vinstrimenn tóku við einum mesta efnahagsvanda sem við Íslendingar höfum upplifað og ráku svo ábyrga efnahagsstefnu að jafnvel Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hampar þeim. Ef ekki fyrir þetta þá værum við í vondum málum í dag. 3. Landsvirkjun: Hún skipaði nýjan forstjóra Landsvirkjunar sem hefur gjörbreytt stefnu fyrirtækisins í þá átt að hámarka verðið (og þar með arðinn) sem við fáum fyrir auðlindina. Fyrir tíð þessarar ríkisstjórnar neitaði Landsvirkjun af einhverjum ástæðum að upplýsa almenning um orkuverð til stóriðju. Öll umræða um skynsemi stóriðjuframkvæmda var af þeim sökum út og suður. Þessu var strax breytt eftir að ný forysta tók við. Þá kom í ljós að Landsvirkjun hafði verið að selja orkuna með nokkuð ríflegum afslætti af einhverjum ástæðum. En nýr forstjóri hefur síðan lagt áherslu á að hverfa af þeirri braut. Og nú glittir í það að Landsvirkjun geti farið að greiða eiganda sínum talsverðan arð. Það var mikið! 4. Seðlabankinn: Hún rak Davíð Oddsson úr Seðlabankanum. Ég hvet lesendur til þess að reyna að hugsa þá hugsun til enda að Davíð væri enn seðlabankastjóri. 5. Skuldavandi heimilanna: Hún hefur staðið sem klettur gegn ævintýralegum þrýstingi um almenna skuldaniðurfellingu. Slík skuldaniðurfelling hefði haft afleitar afleiðingar. Hún hefði verðlaunað þá sem fóru sér að voða fjárhagslega á árunum fyrir hrun á kostnað þeirra sem fóru varlegar. Hún hefði kostað ríkið hundruð milljarða og því í raun þýtt miklu hærri skatta í áratugi (og eru skattar nógu háir fyrir). Hún hefði í mörgum tilfellum falið í sér stórkostlegar niðurgreiðslur til hátekju- og stóreignafólks á kostnað almennra skattgreiðenda. Og hún hefði falið í sér verulega tilfærslu fjár frá landsbyggðinni til höfuðborgarsvæðisins (hún hefði verið einhver stærsti landsbyggðarskattur sögunnar). Í stað almennrar niðurfellingar hefur ríkisstjórnin staðið fyrir aðgerðum sem beinast sérstaklega að þeim sem virkilega þurfa á hjálp að halda (110% leiðin, greiðsluaðlögun, skuldaaðlögun, beina brautin, breytingar á gjaldþrotalögum). Það er súrt að sjá ríkisstjórnina gjalda fyrir það að taka jafn skynsama afstöðu í jafn mikilvægu máli. Og sérstaklega súrt að sjá sjálfskipaða postula eignarréttar og ábyrgrar efnahagsstefnu kasta klæðunum og herja á ríkistjórnina í þessu máli. 6. Skattkerfið: Hún hefur gert grundvallarbreytingar á skattkerfinu sem miða að því að skattar leggist frekar á þá sem eru betur í stakk búnir til þess að greiða þá, þ.e. hátekju- og stóreignafólk. Á árunum fyrir hrun voru skattar á háar tekjur og fjármagnstekjur lækkaðir á meðan hækkun persónuafsláttarins hélt ekki í við laun. Fyrir vikið hækkuðu skatthlutföll lág- og millitekjufólks á meðan skatthlutföll hátekjufólks lækkuðu verulega. Á síðustu árum fyrir hrun var skattkerfið orðið þannig að þeir sem mestar tekjur höfðu greiddu lægra hlutfall tekna sinna í skatt en meðaljóninn. Þessu hefur núverandi ríkisstjórn breytt. Fyrir vikið hafa skatthlutföll lækkað hjá stærstum hluta þjóðarinnar. 7. Veiðigjald: Hún hefur lagt á veiðigjald sem loksins tryggir að þjóðin njóti sanngjarns hluta þess auðlindaarðs sem verður til í sjávarútvegi. Fram að þessu hefur útgerðin fengið verðmætum aflaheimildum úthlutað frá hinu opinbera nánast án endurgjalds. Þessi ráðstöfun hefur fært eigendum útgerðarfyrirtækja ævintýralegan auð umfram eðlilegan arð af því fé sem þeir hafa lagt til rekstrarins. Á árunum frá hruni hefur þessi umframarður líklega numið um 45 ma.kr. árlega. Markmið ríkisstjórnarinnar er að veiðigjaldið leggist einungis á þennan umframarð. Þetta er framkvæmt með því að reikna fyrst framlegð útgerðarinnar í heild og draga síðan frá eðlilegan arð af því fé sem eigendur útgerðarinnar hafa lagt til rekstrarins (skip, frystihús o.s.frv.). Veiðigjaldið leggst einungis á þá upphæð sem eftir stendur. Vitaskuld er erfitt að meta nákvæmlega hver umframarðurinn í sjávarútvegi er. En þessi aðferð ríkisstjórnarinnar er snjöll og ætti að komast nálægt því að leggja gjald einungis á umframarðinn. Af þessum sökum mun veiðigjaldið tryggja hvort tveggja, að útgerðin búi við blómleg rekstrarskilyrði til frambúðar og að þjóðin fá sanngjarnan hluta auðlindaarðsins. 8. Breytingar á stjórnarráðinu: Hún hefur fækkað ráðuneytum úr tólf í átta. Stærsta breytingin er tilkoma atvinnuvegaráðuneytisins. Sú ráðstöfun að hafa sérstök ráðuneyti tileinkuð málefnum landbúnaðar, sjávarútvegs og iðnaðar orkaði tvímælis. Hættan var vitaskuld sú að ráðherrar í þessum ráðuneytum ynnu að hagsmunum „sinna" atvinnugreina jafnvel þegar þeir sköruðust við almannahagsmuni eða hagsmuni annarra atvinnugreina. Stofnun atvinnuvegaráðuneytis ætti að draga verulega úr þessari hættu. Vitaskuld er ekki allt gott sem þessi ríkisstjórn hefur gert og hún hefur langt frá því leyst öll erfið vandamál sem við stöndum frammi fyrir. Þar ber hæst gjaldeyrismálin. Lítið hefur miðað í þeim málum. Meðhöndlun Icesave og seinagangur varðandi framkvæmdir (t.d. stækkun vega út úr borginni) eru ámælisverð að mínu mati. Og svo er ég sjálfur ekki sérstaklega áhugasamur um inngöngu í Evrópusambandið, sérstaklega í ljósi þeirrar óvissu sem ríkir um framtíð þess sambands. En þegar það jákvæða er borið saman við það neikvæða vegur það jákvæða mun þyngra í mínum huga. Ísland er í ótrúlega góðri stöðu í dag aðeins þremur árum eftir að hafa verið í ótrúlega vondri stöðu. Erfiðar ákvarðanir sem þessi ríkisstjórn tók eiga mikinn þátt í þessum viðsnúningi. Ég vona að hún njóti sannmælis hvað það varðar.
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun
Skoðun Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson skrifar
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun