Gerjun í utanríkispólitíkinni Þorsteinn Pálsson skrifar 11. maí 2013 07:00 Fjármálakreppan hefur víða dregið úr tiltrú á alþjóðasamvinnu. Að sama skapi hefur einangrunarhyggju vaxið fiskur um hrygg. Í einstökum ríkjum Evrópusambandsins hafa viðhorfsbreytingar af þessu tagi skerpt átakalínur í pólitík. Þegar heimskreppan skall á fyrir og eftir 1930 urðu viðbrögðin svipuð. Víðast hvar urðu þeir ofan á sem vildu láta við það sitja að búa að sínu. Kjörorðin voru höft og þjóðernishyggja. Eftir síðari heimsstyrjöldina varð mönnum ljóst að þá hafði ekki borið gæfu til að velja þá braut sem leiddi til hagsældar. Deilurnar nú eru ekki nákvæm eftirmynd þess sem þá gerðist. Heimurinn hefur einfaldlega breyst of mikið til þess. En þær snúast í eðli sínu um það sama. Lykillinn að kosningasigri Framsóknarflokksins á dögunum var til að mynda boðskapurinn um að höftin séu þungavopn Íslendinga í glímu þeirra við erlend fjárplógsöfl. Þessi boðskapur er aftur gott dæmi um hvernig skammtímasjónarmið verða smám saman ráðandi. Bráðabirgðaráðstöfun til nokkurra mánaða er allt í einu orðin að vopni sem enginn sannur Íslendingur má efast um. Þannig umbreytast höftin auðveldlega í haldreipi fyrir þjóðernishyggju.Niðurskurður og kerfisbreytingar Önnur birtingarmynd umræðunnar í vestrænum hagsældarríkjum er vaxandi andstaða við aðhaldsaðgerðir í ríkisfjármálum og peningamálum. Þegar þjóðir hafa eytt um efni fram er auðvelt að ala á óánægju með klassísk íhaldsúrræði. Þessar aðstæður hafa byggt brýr í pólitíkinni milli ólíkra afla sem lengi hafa eldað grátt silfur. Margir þeirra sem áður töldu aðhaldsaðgerðir í efnahagsmálum vera lögmál til að laga þjóðarbúskapinn að raunverulegum aðstæðum líta nú svo á að þær séu verkfæri alþjóðasamfélagsins gegn þeim ríkjum sem höllum fæti standa. Rök geta staðið til þess að fara hægt í aðlögun ríkisútgjalda eins og áætlun Alþjóðagjaldeyrissjóðsins hér gerði ráð fyrir. Einu geta þær þjóðir sem dregist hafa aftur úr í framleiðni þó ekki skotið á frest. Það er að gera nauðsynlegar kerfisbreytingar. En þær geta líka verið sársaukafullar í byrjun. Reynslan sýnir á hinn bóginn að langvarandi bráðabirgðaráðstafanir verða mótsagnakenndar og ómarkvissar. Spurningin er hvort þjóðernisumræðan í Evrópu og víðar verður Þrándur í götu nauðsynlegra kerfisbreytinga af því að þær eru taldar eiga rætur í alþjóðasamvinnu eins og aðhaldsaðgerðirnar. McKinsey-skýrslan sýndi að framleiðni í íslenskum þjóðarbúskap stendur langt að baki því sem best gerist. Til að ráða bót á þeim vanda þarf margs konar kerfisbreytingar, meðal annars í peningamálum, til að tryggja meiri samkeppni og jöfn samkeppnisskilyrði. Þeir tveir flokkar sem nú mynda nýja ríkisstjórn sögðu á liðnu kjörtímabili að langtímasjónarmið í þeim efnum yrðu að víkja fyrir þeirri brýnu nauðsyn að krafsa sig út úr ástandinu.Að krafsa eða horfa fram Viðskiptakerfi heimsins ræður miklu um hagsæld á Íslandi. Efnahagsleg markmið verða því aldrei slitin frá utanríkispólitíkinni. Þegar viðreisnin tók við af höftunum á sínum tíma var strax farið að huga að stöðu Íslands í efnahags- og viðskiptasamvinnu Evrópu. Í dag erum við aðilar að innri markaði Evrópusambandsins, sem ákveður lagaumgjörð efnahagsstarfseminnar. En sá böggull fylgir skammrifi að við höfum ekki mynt sem gjaldgeng er á þeim markaði, hvað þá víðar. Í heimi örra breytinga er óbreytt staða í utanríkispólitík ávísun á stöðnun. Þá vill enginn kannast við að vera formælandi einangrunarstefnu. Síðan er í aðalatriðum deilt um tvær leiðir. Önnur byggir á hugmyndafræði sem forseti Íslands hefur mótað öðrum fremur. Hún felst í því að auka tengslin við Kína og Indland en leggja minni áherslu á Evrópu og Bandaríkin. Sú leið kallar ekki á neinar kerfisbreytingar. Framsóknarflokkurinn fylgir þessari hugmyndafræði alfarið og Sjálfstæðisflokkurinn að miklu leyti. Utanríkisstefnan gerjast nú á þennan veg. Hin leiðin er að byggja á því sem fyrir er og stíga nýtt skref í samvinnu við þær þjóðir sem við höfum átt samleið með til þessa. Þar skiptir gjaldgeng mynt mestu máli. Hún yrði afgerandi kerfisbreyting sem kallaði á mikinn aga í hagstjórn. Sjálfstæðisflokkurinn gaf forystuhlutverk sitt á þessu sviði eftir. Samfylkingin reyndi að ná pólitískri forystu um þessa leið. En það mistókst með öllu af mörgum ástæðum. Fyrir vikið er engin alvöru breið pólitísk forysta fyrir því að halda áfram á þeirri braut í utanríkisviðskiptapólitíkinni sem mótaðist í kjölfar viðreisnarinnar, þó að margir séu þess fýsandi. En þar gæti auðvitað byrjað gerjun líka. Viljum við horfa fram eða halda áfram að krafsa? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorsteinn Pálsson Mest lesið Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Halldór 29.06.2024 Halldór Bestun Seðlabankastjóra Karl Guðlaugsson Skoðun Árið er 1990 Rebekka Hilmarsdóttir Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Hvað getum við tekið á móti mörgum? Gísli Rafn Ólafsson Skoðun Að mála sig út í horn Ingólfur Sverrisson Skoðun Létt Borgarlína og bráðavandi umferðar Elías B. Elíasson,Þórarinn Hjaltason Skoðun Hvers vegna getur ein greiðsla á ári frá TR verið góður kostur? Sigurjón Skúlason Skoðun Þetta er tómarúmið ykkar Eva Dögg Jón Kaldal Skoðun Skoðun Skoðun Árið er 1990 Rebekka Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Létt Borgarlína og bráðavandi umferðar Elías B. Elíasson,Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Bestun Seðlabankastjóra Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Nýr tækniskóli rís við Flensborgarhöfn í Hafnarfirði Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Úr samkeppni í einokun? Sigríður Margrét Oddsdóttir,Anna Hrefna Ingimundarsdóttir skrifar Skoðun Að mála sig út í horn Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Verst fyrir fámennustu ríkin Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað getum við tekið á móti mörgum? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Yazan, Kant og siðleg breytni á Íslandi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Dauðinn og skattarnir skrifar Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hvers vegna getur ein greiðsla á ári frá TR verið góður kostur? Sigurjón Skúlason skrifar Skoðun Í gíslingu Ríkislögmanns, samtryggingar og spillingar Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Þegar andi Mussolini svífur yfir vötnunum og titlar verða langir Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Af málathöfnum Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Etanól í glansumbúðum Ingibjörg Rósa Björnsdóttir skrifar Skoðun Kæri Jón Kaldal Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Fölsk vernd fæðingarorlofslaga fyrir verðandi feður? Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Gaza - hvað getum við gert? Guðrún María Jónsdóttir,Hulda María Einarsdóttir,Sunna Snædal,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Palestína og Vestur-Sahara – Tvær vonlausar aðskilnaðarhreyfingar Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Græn svæði Rúna Sif Stefánsdóttir skrifar Skoðun HSÍ er okkur öllum til skammar Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Stór skref í átt að réttlæti Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ógreindir víkingar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisátak Reykjavíkur á fullu skriði Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til Ásmundar Einars barnamálaráðherra Brynjar Bragi Einarsson skrifar Skoðun Sjókvíeldi: aðför gegn náttúrunni Daníel Þröstur Pálsson skrifar Skoðun Þarf heppni til að fæðingarorlof með fjölbura gangi upp? Margrét Finney Jónsdóttir skrifar Skoðun Árangursríkur þingvetur skilar samfélaginu í rétta átt Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Sjá meira
Fjármálakreppan hefur víða dregið úr tiltrú á alþjóðasamvinnu. Að sama skapi hefur einangrunarhyggju vaxið fiskur um hrygg. Í einstökum ríkjum Evrópusambandsins hafa viðhorfsbreytingar af þessu tagi skerpt átakalínur í pólitík. Þegar heimskreppan skall á fyrir og eftir 1930 urðu viðbrögðin svipuð. Víðast hvar urðu þeir ofan á sem vildu láta við það sitja að búa að sínu. Kjörorðin voru höft og þjóðernishyggja. Eftir síðari heimsstyrjöldina varð mönnum ljóst að þá hafði ekki borið gæfu til að velja þá braut sem leiddi til hagsældar. Deilurnar nú eru ekki nákvæm eftirmynd þess sem þá gerðist. Heimurinn hefur einfaldlega breyst of mikið til þess. En þær snúast í eðli sínu um það sama. Lykillinn að kosningasigri Framsóknarflokksins á dögunum var til að mynda boðskapurinn um að höftin séu þungavopn Íslendinga í glímu þeirra við erlend fjárplógsöfl. Þessi boðskapur er aftur gott dæmi um hvernig skammtímasjónarmið verða smám saman ráðandi. Bráðabirgðaráðstöfun til nokkurra mánaða er allt í einu orðin að vopni sem enginn sannur Íslendingur má efast um. Þannig umbreytast höftin auðveldlega í haldreipi fyrir þjóðernishyggju.Niðurskurður og kerfisbreytingar Önnur birtingarmynd umræðunnar í vestrænum hagsældarríkjum er vaxandi andstaða við aðhaldsaðgerðir í ríkisfjármálum og peningamálum. Þegar þjóðir hafa eytt um efni fram er auðvelt að ala á óánægju með klassísk íhaldsúrræði. Þessar aðstæður hafa byggt brýr í pólitíkinni milli ólíkra afla sem lengi hafa eldað grátt silfur. Margir þeirra sem áður töldu aðhaldsaðgerðir í efnahagsmálum vera lögmál til að laga þjóðarbúskapinn að raunverulegum aðstæðum líta nú svo á að þær séu verkfæri alþjóðasamfélagsins gegn þeim ríkjum sem höllum fæti standa. Rök geta staðið til þess að fara hægt í aðlögun ríkisútgjalda eins og áætlun Alþjóðagjaldeyrissjóðsins hér gerði ráð fyrir. Einu geta þær þjóðir sem dregist hafa aftur úr í framleiðni þó ekki skotið á frest. Það er að gera nauðsynlegar kerfisbreytingar. En þær geta líka verið sársaukafullar í byrjun. Reynslan sýnir á hinn bóginn að langvarandi bráðabirgðaráðstafanir verða mótsagnakenndar og ómarkvissar. Spurningin er hvort þjóðernisumræðan í Evrópu og víðar verður Þrándur í götu nauðsynlegra kerfisbreytinga af því að þær eru taldar eiga rætur í alþjóðasamvinnu eins og aðhaldsaðgerðirnar. McKinsey-skýrslan sýndi að framleiðni í íslenskum þjóðarbúskap stendur langt að baki því sem best gerist. Til að ráða bót á þeim vanda þarf margs konar kerfisbreytingar, meðal annars í peningamálum, til að tryggja meiri samkeppni og jöfn samkeppnisskilyrði. Þeir tveir flokkar sem nú mynda nýja ríkisstjórn sögðu á liðnu kjörtímabili að langtímasjónarmið í þeim efnum yrðu að víkja fyrir þeirri brýnu nauðsyn að krafsa sig út úr ástandinu.Að krafsa eða horfa fram Viðskiptakerfi heimsins ræður miklu um hagsæld á Íslandi. Efnahagsleg markmið verða því aldrei slitin frá utanríkispólitíkinni. Þegar viðreisnin tók við af höftunum á sínum tíma var strax farið að huga að stöðu Íslands í efnahags- og viðskiptasamvinnu Evrópu. Í dag erum við aðilar að innri markaði Evrópusambandsins, sem ákveður lagaumgjörð efnahagsstarfseminnar. En sá böggull fylgir skammrifi að við höfum ekki mynt sem gjaldgeng er á þeim markaði, hvað þá víðar. Í heimi örra breytinga er óbreytt staða í utanríkispólitík ávísun á stöðnun. Þá vill enginn kannast við að vera formælandi einangrunarstefnu. Síðan er í aðalatriðum deilt um tvær leiðir. Önnur byggir á hugmyndafræði sem forseti Íslands hefur mótað öðrum fremur. Hún felst í því að auka tengslin við Kína og Indland en leggja minni áherslu á Evrópu og Bandaríkin. Sú leið kallar ekki á neinar kerfisbreytingar. Framsóknarflokkurinn fylgir þessari hugmyndafræði alfarið og Sjálfstæðisflokkurinn að miklu leyti. Utanríkisstefnan gerjast nú á þennan veg. Hin leiðin er að byggja á því sem fyrir er og stíga nýtt skref í samvinnu við þær þjóðir sem við höfum átt samleið með til þessa. Þar skiptir gjaldgeng mynt mestu máli. Hún yrði afgerandi kerfisbreyting sem kallaði á mikinn aga í hagstjórn. Sjálfstæðisflokkurinn gaf forystuhlutverk sitt á þessu sviði eftir. Samfylkingin reyndi að ná pólitískri forystu um þessa leið. En það mistókst með öllu af mörgum ástæðum. Fyrir vikið er engin alvöru breið pólitísk forysta fyrir því að halda áfram á þeirri braut í utanríkisviðskiptapólitíkinni sem mótaðist í kjölfar viðreisnarinnar, þó að margir séu þess fýsandi. En þar gæti auðvitað byrjað gerjun líka. Viljum við horfa fram eða halda áfram að krafsa?
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar
Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Gaza - hvað getum við gert? Guðrún María Jónsdóttir,Hulda María Einarsdóttir,Sunna Snædal,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Palestína og Vestur-Sahara – Tvær vonlausar aðskilnaðarhreyfingar Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun