Sam-kúgun í Álfabakka Viðar Þorsteinsson skrifar 5. maí 2014 08:00 Í síðustu viku fengu þær Sesselja Þrastardóttir og Brynja Sif Sigurjónsdóttir að kenna á illvígum samtakamætti stéttakúgunar og karlaveldis. Eftir að hafa tjáð sig á Facebook um fyrirkomulag á vinnustaðnum þeirra sem fól í sér lítillækkandi framkomu við kvenkyns starfsfólk, var þeim fyrirvaralaust sagt upp störfum. Framganga vinnuveitandans, Sambíóanna, við starfsmennina tvo er í senn staðfesting á kynbundu misrétti í karlaveldi, og til vitnis um þá misnotkun á valdi sem atvinnurekendur komast upp með í auðvaldssamfélagi. Þeir tilteknu starfshættir í Sambíóunum í Álfabakka sem starfsmennirnir gagnrýndu eru, til að byrja með, lýsandi dæmi um söluvæðingu og hlutgervingu kvenlíkamans. Samkvæmt því sem fram kom í máli Sesselju og Brynju, ætlaðist yfirmaður bíósins til þess að kvenkyns starfsfólki væri sérstaklega stillt upp til afgreiðslu í sjoppunni, til að hún „liti betur út“, á meðan karlar hefðu önnur verk með höndum. Þannig staðfesti yfirmaðurinn þá útbreiddu hugmynd að hlutverk kvenlíkamans, og þar með kvenna, sé einkum að ganga í augun á karlmönnum. Sams konar markaðsvæðing og ýkt kyngerving kvenlíkamans er vel þekkt í vændi, klámi, kvikmyndum, sjónvarpsefni og auglýsingum, en hér sést vel hvernig sömu kynbundnu fordómar og staðalímyndir hafa neikvæð áhrif á daglegt líf og störf kvenna alls staðar í þjóðfélaginu. Fyrir utan þá almennu niðurlægingu og ógeðfelldu skilaboð sem þetta felur í sér, þá hefur ítrekuð uppstilling kvenna sem viðfang til áhorfs eða kaups einnig styrkjandi áhrif á þá hugmynd að konur séu hlutlaust leikfang eða eign karlmanna. Jafnvel þótt ábyrgðin á kynferðislegu ofbeldi og áreitni sé ætíð skilyrðislaust hjá geranda, þá má auðveldlega sjá hvernig markaðsvædd hlutgerving kvenlíkamans stuðlar að því slík framkoma í garð kvenna þyki sjálfsögð og eðlileg. Fjölmargar athugasemdir kvenna á Facebook-síðunni Kynlegar athugasemdir, þar sem reynsla Sesselju og Brynju var fyrst gerð að umtalsefni, gefa skýrt til kynna hversu útbreitt það er að konur í afgreiðslu- og þjónustustörfum verði fyrir kynferðislegri áreitni. Óumbeðin kyngerving og söluvæðing kvenlíkamans í vinnunni skapar óþægandi sem ættu með réttu að falla undir vinnuvernd. Íhaldssöm kynhlutverk birtast oft ómeðvitað, bæði hjá körlum og konum. Það er mikilvægt að benda á það, þegar slíkum hlutverkum er viðhaldið í daglegu lífi, jafnvel þótt enginn slæmur ásetningur búi að baki. Það er skylda allra, og sér í lagi þeirra sem bera ábyrgð sem yfirmenn, kennarar eða fyrirmyndir, að vera vakandi fyrir slíkum ábendingum og taka þeim vel. Með því að segja starfsmönnunum upp störfum hafa yfirmenn Sambíóanna ekki aðeins brugðist þeirri skyldu, heldur misnotað vald sitt sem atvinnurekendur á sérstaklega lúalegan og yfirdrifinn hátt. Samkvæmt fréttum leituðu Sesselja og Brynja þegar til verkalýðsfélags síns, en var þar tjáð að hlægilegt yfirvarp Sambíóanna um „skipulagsbreytingar“ dygði til réttlætingar á uppsögninni. Þetta sýnir hve varnalaus almenningur er gagnvart yfirmönnum og eigendum þegar kemur að starfsöryggi, og um leið máttleysi stofnanavæddra verkalýðsfélaga til að gera nokkuð í málum. Nýlegt dæmi um sams konar varnar- og öryggisleysi var þegar fiskvinnslustöð Vísis var fyrirvaralaust lokað á Húsavík og fleiri stöðum á landsbyggðinni. Hefði lýðræðisleg ákvörðun verið tekin innan fyrirtækisins þar sem rödd starfsfólks hefði haft eðlilegt vægi, þá hefði aldrei komið til þeirrar lokunar. Eins má leiða líkum að því, að á vinnustað Sesselju og Brynju hefði einfalt starfsmannalýðræði stuðlað að því að ábendingu þeirra hefði verið vel tekið og viðeigandi breytingar gerðar til að færa hluti í nútímalegra horf. Slíkt hefði ekki þurft að vera flókið í framkvæmd í þessu tilfelli. En í núverandi fyrirkomulagi geta yfirmenn og eigendur ekki aðeins sniðgengið sanngjarnar tillögur um aukið öryggi og jafnrétti á vinnustaðnum, heldur geta þeir beitt geðþóttavaldi og ofríki til að þagga niður í starfsfólki að vild. Saga Sesselju og Brynju – sem er vafalaust ekki lokið og gæti átt eftir að kosta Sambíóin meira en tvo góða starfskrafta – minnir á þá sérstöku kúgun sem mætir þeim sem tilheyra tveimur eða fleiri undirokuðum hópum í samfélaginu. Konur í láglaunastörfum eru arðrændar af auðvaldseigendum og í undirokaðri stöðu gagnvart þeim eins og annað launafólk, en um leið eru þær í enn erfiðari stöðu innan samfélags þar sem konum er kerfisbundið mismunað. Þessi samþættun ólíkra kúgunarkerfa hefur á ensku verið kölluð „intersectionality“ og mér vitanlega er ekki til viðtekin íslensk þýðing á því orði. Ég geri að tillögu minni að héðan í frá verði samþætt kúgun karlaveldis og auðvalds nefnd sam-kúgun, Sam-bíóunum til heiðurs. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hamingjan grundvallast á gæðum hugsananna Árni Már Jensson skrifar Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Brennt barn forðast eldinn Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Varnir gegn gagnagíslatökum Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Full orkuskipti ríkisflota og samgönguþjónustu fyrir 2030 Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Einelti er veruleikabrenglun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Lýtalaus íslenska“ er ekki til Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hvatning til mótshaldara Landsmóts hestamanna Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Áróður Kremls gegn Úkraínu og NATO Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Að gefnu tilefni Kristján Hreinsson skrifar Sjá meira
Í síðustu viku fengu þær Sesselja Þrastardóttir og Brynja Sif Sigurjónsdóttir að kenna á illvígum samtakamætti stéttakúgunar og karlaveldis. Eftir að hafa tjáð sig á Facebook um fyrirkomulag á vinnustaðnum þeirra sem fól í sér lítillækkandi framkomu við kvenkyns starfsfólk, var þeim fyrirvaralaust sagt upp störfum. Framganga vinnuveitandans, Sambíóanna, við starfsmennina tvo er í senn staðfesting á kynbundu misrétti í karlaveldi, og til vitnis um þá misnotkun á valdi sem atvinnurekendur komast upp með í auðvaldssamfélagi. Þeir tilteknu starfshættir í Sambíóunum í Álfabakka sem starfsmennirnir gagnrýndu eru, til að byrja með, lýsandi dæmi um söluvæðingu og hlutgervingu kvenlíkamans. Samkvæmt því sem fram kom í máli Sesselju og Brynju, ætlaðist yfirmaður bíósins til þess að kvenkyns starfsfólki væri sérstaklega stillt upp til afgreiðslu í sjoppunni, til að hún „liti betur út“, á meðan karlar hefðu önnur verk með höndum. Þannig staðfesti yfirmaðurinn þá útbreiddu hugmynd að hlutverk kvenlíkamans, og þar með kvenna, sé einkum að ganga í augun á karlmönnum. Sams konar markaðsvæðing og ýkt kyngerving kvenlíkamans er vel þekkt í vændi, klámi, kvikmyndum, sjónvarpsefni og auglýsingum, en hér sést vel hvernig sömu kynbundnu fordómar og staðalímyndir hafa neikvæð áhrif á daglegt líf og störf kvenna alls staðar í þjóðfélaginu. Fyrir utan þá almennu niðurlægingu og ógeðfelldu skilaboð sem þetta felur í sér, þá hefur ítrekuð uppstilling kvenna sem viðfang til áhorfs eða kaups einnig styrkjandi áhrif á þá hugmynd að konur séu hlutlaust leikfang eða eign karlmanna. Jafnvel þótt ábyrgðin á kynferðislegu ofbeldi og áreitni sé ætíð skilyrðislaust hjá geranda, þá má auðveldlega sjá hvernig markaðsvædd hlutgerving kvenlíkamans stuðlar að því slík framkoma í garð kvenna þyki sjálfsögð og eðlileg. Fjölmargar athugasemdir kvenna á Facebook-síðunni Kynlegar athugasemdir, þar sem reynsla Sesselju og Brynju var fyrst gerð að umtalsefni, gefa skýrt til kynna hversu útbreitt það er að konur í afgreiðslu- og þjónustustörfum verði fyrir kynferðislegri áreitni. Óumbeðin kyngerving og söluvæðing kvenlíkamans í vinnunni skapar óþægandi sem ættu með réttu að falla undir vinnuvernd. Íhaldssöm kynhlutverk birtast oft ómeðvitað, bæði hjá körlum og konum. Það er mikilvægt að benda á það, þegar slíkum hlutverkum er viðhaldið í daglegu lífi, jafnvel þótt enginn slæmur ásetningur búi að baki. Það er skylda allra, og sér í lagi þeirra sem bera ábyrgð sem yfirmenn, kennarar eða fyrirmyndir, að vera vakandi fyrir slíkum ábendingum og taka þeim vel. Með því að segja starfsmönnunum upp störfum hafa yfirmenn Sambíóanna ekki aðeins brugðist þeirri skyldu, heldur misnotað vald sitt sem atvinnurekendur á sérstaklega lúalegan og yfirdrifinn hátt. Samkvæmt fréttum leituðu Sesselja og Brynja þegar til verkalýðsfélags síns, en var þar tjáð að hlægilegt yfirvarp Sambíóanna um „skipulagsbreytingar“ dygði til réttlætingar á uppsögninni. Þetta sýnir hve varnalaus almenningur er gagnvart yfirmönnum og eigendum þegar kemur að starfsöryggi, og um leið máttleysi stofnanavæddra verkalýðsfélaga til að gera nokkuð í málum. Nýlegt dæmi um sams konar varnar- og öryggisleysi var þegar fiskvinnslustöð Vísis var fyrirvaralaust lokað á Húsavík og fleiri stöðum á landsbyggðinni. Hefði lýðræðisleg ákvörðun verið tekin innan fyrirtækisins þar sem rödd starfsfólks hefði haft eðlilegt vægi, þá hefði aldrei komið til þeirrar lokunar. Eins má leiða líkum að því, að á vinnustað Sesselju og Brynju hefði einfalt starfsmannalýðræði stuðlað að því að ábendingu þeirra hefði verið vel tekið og viðeigandi breytingar gerðar til að færa hluti í nútímalegra horf. Slíkt hefði ekki þurft að vera flókið í framkvæmd í þessu tilfelli. En í núverandi fyrirkomulagi geta yfirmenn og eigendur ekki aðeins sniðgengið sanngjarnar tillögur um aukið öryggi og jafnrétti á vinnustaðnum, heldur geta þeir beitt geðþóttavaldi og ofríki til að þagga niður í starfsfólki að vild. Saga Sesselju og Brynju – sem er vafalaust ekki lokið og gæti átt eftir að kosta Sambíóin meira en tvo góða starfskrafta – minnir á þá sérstöku kúgun sem mætir þeim sem tilheyra tveimur eða fleiri undirokuðum hópum í samfélaginu. Konur í láglaunastörfum eru arðrændar af auðvaldseigendum og í undirokaðri stöðu gagnvart þeim eins og annað launafólk, en um leið eru þær í enn erfiðari stöðu innan samfélags þar sem konum er kerfisbundið mismunað. Þessi samþættun ólíkra kúgunarkerfa hefur á ensku verið kölluð „intersectionality“ og mér vitanlega er ekki til viðtekin íslensk þýðing á því orði. Ég geri að tillögu minni að héðan í frá verði samþætt kúgun karlaveldis og auðvalds nefnd sam-kúgun, Sam-bíóunum til heiðurs.
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun